کاستی‌های اجرایی را بر سر فقه نکوبیم/ بیماری «همه، همه چیز می‌دانند» درمان شود

استاد سطح عالی حوزه علمیه ضمن تأکید بر لزوم تحول در فقه برای کارآمدی بیشتر، گفت: باید معلوم شود که چه مقدار از مشکلات ناشی از کمبودهای فقهی و تا چه حد ناشی از نخواستن‌ها، نتوانستن‌ها و … دیگران است؛ لذا نباید هر جا در کشور مشکلی پیش آمد آن را به ضعف فقه ربط دهیم.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم علیدوست، استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه، درباره عملکرد فقه در تحولات جامعه به ایکنا گفت: برخی می‌گویند که فقه در مواجهه با مسائل نوپیدا و نوپدید کاری نکرده و خود را به‌روز نساخته و به تبع آن سلسله انتقاداتی را به فقه، فقها، حوزه و حتی دانشگاه‌ها نسبت می‌دهند که این قضاوت بی‌انصافی است.

وی افزود: کسانی که این سخن را بر زبان می‌رانند اطلاعی از این مسئله ندارند یا نمی‌خواهند بدانند و یا خود را به تغافل زده‌اند. از سوی دیگر اینکه بگوییم فقه ما در برخورد با مسائل مستحدثه مواجهه تام و کامل داشته و باید نمره ۲۰ بدهیم، خیلی خوش‌بینانه است و منصفانه نیست. البته این مسئله عللی دارد.

علیدوست با بیان اینکه در گام اول انقلاب، پژوهشگران و محققان حوزه چه در قالب پژوهش و تحقیق و چه تدریس و آموزش و پاسخ به شبهات کارهای بسیار خوبی انجام داده‌اند، اظهار کرد: کسانی مانند آن آقایی که خبر نداشت و دوست هم دارد خبر نداشته باشد، می‌پرسید که چند درس جدید در حوزه داریم، در حالی که اگر به دروس جدید حوزه در زمینه فقه قضا، پزشکی، فقه اقتصاد، فقه بورس، فقه سیاسی، فقه قانون بیندازیم، می‌بینیم نه فقه، نه فقها و نه حوزه نمره بدی نمی‌گیرند.

استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه برخی مراکز دانشگاهی هم در این زمینه قدم می‌زنند و قلم برداشته‌اند، اضافه کرد: مسائل و حوادث جدید آن قدر سرعت دارد که هرقدر هم ما در این زمینه کار کنیم، باز سرعت تحولات و مسائل نوپدید بیشتر است؛ الان در مرکز فقهی و حقوقی قوه قضائیه روزانه با سؤالات جدیدی روبه‌رو هستیم که نه در منابع وجود دارد و نه سابقه قبلی داشته است و باید روی آن تحقیق و پژوهش صورت بگیرد.

علیدوست تصریح کرد: در تکنولوژی وقتی یک پدیده مطرح می‌شود، چندین سؤال فقهی به دنبال خود می‌آورد که باید بر روی آن تحقیق کنیم؛ این سرعت تحولات سبب شده گاهی تصور کنیم که فقه به‌روز نبوده و نتوانسته پاسخ همه سؤالات را بدهد، در حالی که واقع مطلب این‌چنین نیست و بحث فقهی چون با حکم دین پیوند دارد، باید بادقت انجام شود.

برخی مقاومت‌ها در برابر تحول فقه

این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: فقه مواجهه خوبی با پدیده‌های جدید و به اصطلاح مستحدثه داشته است، ولی نمره ۲۰ هم نمی‌گیرد و علت آن هم این است که برخی ضرورت آن را درک نکرده و برخی مقاومت‌ها هم در این عرصه مؤثر بوده است؛ همچنین گاهی اوقات همه ناتوانی‌ها در قانون‌گذاری، تصمیمات و مشکلات اجرایی را بر روی فقه سرشکن می‌کنیم؛ یعنی وقتی انتخابات ما با سؤالات فقهی روبه‌روست یا بانکداری و بورس، آموزش و پرورش و آموزش عالی و… مشکلاتی در اجرا دارند، قضاوت می‌کنیم که فقه پاسخگو نبوده است.

استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه با تأکید بر سهم‌بندی میزان مشکلات در مواجهه فقه با پدیده‌های جدید سیاسی و اجتماعی، گفت: باید معلوم شود که چه مقدار از مشکلات ناشی از کمبودهای فقهی و تا چه حد ناشی از نخواستن‌ها، نتوانستن‌ها و … دیگران است؛ باید همچنین اضافه کنیم که فقه به چه ساحاتی باید ورود یابد؟ آیا فقه باید به شیوه‌های اجرایی هم ورود کند و جای کارشناس بنشیند؛ ابتدا باید ساحت ورود فقه را روشن کنیم و بعد داوری دقیق داشته باشیم.

استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه در پاسخ به اینکه برخی معتقدند که خود حقوق و علوم انسانی، رقیب برای فقه هستند و آن را به چالش می‌کشند؛ یا بحث فردمحور بودن فقها را چالش دیگر فراروی فقه می‌دانند تا چه حد این مسئله درست است، اظهار کرد: یکی از ایراداتی که به فقه گرفته می‌شود، فردمحور بودن فقه، استنباط و اجتهاد است؛ واقعاً در فقه ما دستور نداریم، برای فرد فقیه استنباط کند و نباید استنباط جمعی و شورایی داشته باشیم.

در عمل فقه فردی نداریم

علیدوست اضافه کرد: همین الان که ظاهراً فقه فردی است، ولی فقیه در عمل از انظار و آرای سایر فقها بهره می‌برد و آن‌ها را مطالعه می‌کند؛ در واقع جمعی فکر می‌کند البته به شکل اینکه اتاقی وجود داشته باشد و ۵ فقیه دور هم جمع شوند نیست، ولی به صورت غیررسمی جمعی است و شریعت مطهر هم دستور خاصی ندارد و اگر کسی مدعی شود، اشتباه کرده است.

وی با بیان اینکه برخی می‌گویند حقوق وقتی جای فقه را می‌گیرد فقه را به چالش برده است، افزود: در اینجا نباید بگوییم فقه دچار چالش شده است؛ یعنی در جایی که ما باید از فقه استفاده کنیم، از حقوق موضوعه و غرب بهره ببریم یا از نظر روانشناسان مسلمان و غیرمسلمان استفاده کنیم، این چالش فقه نیست، بلکه چالش جامعه است که در جایی که باید از فقه استفاده کند، سراغ عرصه دیگر رفته است.

علیدوست با تأکید بر اینکه باید منصفانه بحث کنیم، زیرا ممکن است فقه هم وارد ساحتی شود که نباید وارد شود، زیرا تبعات منفی خواهد داشت، تصریح کرد: معتقدیم که حتی نظر کارشناس برای فقیه موضوعیت دارد و نه طریقیت؛ یعنی نمی‌تواند از کارشناس استفاده کند و بگوید خودم تصمیم می‌گیرم؛ بنابراین ناهنجاری در خارج را نباید بر سر فقه بشکنیم.

بیماری «همه، همه چیز می‌دانند» درمان شود

وی ابراز کرد: اینکه همه، همه چیز را می‌دانند نوعی ناهنجاری در جامعه است که باید اصلاح شود؛ اینکه برخی در فقه، سیاست و حقوق و جامعه شناسی و … اظهارنظر می‌کنند و بعد وقتی کار خراب شد فقه را ناکارآمد می‌دانند ناهنجاری است که باید درمان شود.

علیدوست با بیان اینکه این مسئله تبدیل به چالش سیاست، اداره جامعه و فقه و همه چیز است، تصریح کرد: گاهی می‌بینیم بحث پیچیده سیاسی و اجتماعی در دولت و مجلس و … مطرح می‌شود و بعد صداوسیما دنبال نظرخواهی و مشورت با عموم مردم که ممکن است کارگر، طلبه، معلم و … باشند می‌رود که کرامت و حرمت همه افراد بر سر جای خود محفوظ، ولی در مسائل پیچیده باید با کارشناس هر رشته بحث شود.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: اینکه از این طریق فضاسازی و جوسازی کنیم که کار درست نمی‌شود؛ باید مجاری قانونی بحث اعم از اقتصادی، سیاسی، روابط بین‌الملل و حتی مباحث نظامی تصمیم گرفته و هر بخش را به نخبگان همان بخش ارجاع شده و وقتی تصمیمی گرفته شد، همه باید تسلیم باشند نه اینکه کسی مدعی شود، چون در جلسه نبودم و یا نظر منفی داشتم این تصمیم مطاع نیست.