شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
استفتائات جدید مطابق با فتوای رهبر معظم انقلاب از جمله «صدای تولید شده توسط هوش مصنوعی»، «وام قرض الحسنۀ مشروط»، «تاخیر در پرداخت بهای معامله»، «شیوۀ جبران حق الناس» و «خوابیدن با علم به قضا شدن نماز» منتشر شد.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، جدیدترین استفتائات مطابق با فتوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای منتشر شد. متن ذیل، ۴۰ سؤال و جواب در موضوع عبادات و معاملات است که توسط بخش استفتائات دفتر مقام معظم رهبری پاسخ داده شده است.
استفتائات آذرماه
شرط مبلغ سود ثابت در مضاربه
سؤال۱: آیا در قرارداد مضاربه پرداخت مبلغ معینی از سود به صورت ماهیانه اشکال دارد؟
جواب: در قرارداد مضاربه باید درصد سهم دو طرف از سود حاصل تعیین شود، پس از تعیین آن میتوانند برای پرداخت مبلغ معین ماهیانه، شرط کنند که هر ماه مبلغ معینی علی الحساب به سرمایه گذار پرداخت شود و در پایان قرارداد بر اساس درصد تعیین شده در متن قرارداد، سهم هر یک از عامل و مالک، محاسبه یا نسبت به همان مبلغی که پرداخت شده مصالحه شود.
نماز خواندن جلوتر از قبر مطهر معصومین
سؤال۲: نماز خواندن جلوتر از قبر مطهر پیامبر اعظم یا امامان معصوم علیهم الصلاه و السلام چه حکمی دارد؟
جواب: اگر داخل روضه منوره و پشت به قبر مطهر باشد جایز نیست و صحت نماز محل اشکال است ولی اگر به گونه‌ای بایستد که پشت به قبر نباشد یا خارج از روضه باشد اشکال ندارد و نماز هم صحیح است حتی اگر جلوتر از قبر مطهر باشد مثلا در طرفین آن.
انجام مبطلات در نماز میت
سؤال۳: کارهایی که نماز را باطل می‌کنند مانند صحبت کردن، خندیدن، پشت به قبله کردن، در نماز میت چه حکمی دارند؟
جواب: اعمال یاد شده بنابر احتیاط واجب، موجب بطلان نماز میت نیز هست.
پیروی مأموم از امام جماعت
سؤال۴: نحوه متابعت ماموم از امام جماعت در اقوال و افعال نماز چگونه است؟
جواب: اگر مأموم، اقوال* نماز را ـ غیر از تکبیره الاحرام ـ زودتر یا دیرتر از امام جماعت بگوید، اشکال ندارد و در بقیه اقوال، اگر می‌شنود که امام جماعت چه می‌گوید یا می‌داند که چه وقت می‌گوید، احتیاط مستحب آن است که پیش از امام نگوید ولی افعال** نماز را باید با امام یا کمی دیرتر از امام به جا آورد و اگر عمداً قبل از امام جماعت یا مدتی بعد از او ـ به نحوی که متابعت از امام صدق نکند ـ انجام دهد، نمازش فرادا می‌شود.
* اجزایی از نماز که خوانده می‌شود مانند تکبیره الإحرام، حمد، سوره، ذکر، تشهد و سلام. ** افعال نماز: کارهایی که در نماز انجام می‌شود مانند قیام، رکوع، سجده، نشستن بعد از سجده.
معامله با مال حرام
سؤال۵: در معامله‌ای که به ذمه واقع می‌شود، اگر مشتری بخواهد بهای معامله را از مال حرام بدهد، آیا معامله صحیح است؟
جواب: معامله صحیح است ولی خریدار مدیون فروشنده است و با تحویل پول حرام دِین او ادا نمی‌شود.
شکار ممنوع
سؤال۶: صید و شکار در زمانی که ممنوع می‌باشد، آیا سبب ضمان است؟ آیا خوردن آن جایز است؟
جواب: اگر ممنوعیت صید طبق قانون لازم الرعایه‌ای باشد که تخلف از آن شرعا حرام است، موجب ضمان است و مالک آن نمی‌شود.
خمس مبلغ دریافتی از بیمۀ تکمیلی
سؤال۷: آیا مبلغ دریافتی از بیمه (پس از اینکه هزینه درمان را خود پرداخت کردیم)، خمس دارد؟
جواب: اگر مبلغ پرداختی بابت درمان از حقوق و درآمدِ بین سال بوده است و بیمه پس از گذشت سال خمسی به شما برگرداند، باید به مجرد دریافت از بیمه، خمس آن پرداخت شود.
طبقات روی موقوفه
سؤال۸: طبقاتی که زیر یا روی ساختمان موقوفه‌ای ساخته می‌شود، آیا در حکم همان موقوفه است؟ اگر مکان موقوفه مسقف نباشد مثل قبرستان ساختن بناء بر روی آن چه حکمی دارد؟
جواب: طبقاتی که به بنای موقوفۀ مسقف در حد متعارف اضافه می‌شود به نحوی که عرف آن را جزء موقوفه بداند، بنابر احتیاط واجب حکم همان موقوفه را دارد، ولی اگر مکان مسقف نیست مثل قبرستان، در صورتی که ساخت بنا منافاتی با استفاده از آن مکان در جهت وقف نداشته باشد، اشکال ندارد و حکم موقوفه را ندارد.
دیۀ حوادث ورزشی در افراد غیر بالغ
سؤال۹: دربارۀ بازی‌هایی مانند فوتبال که غالبا بر اثر برخورد ناخواستۀ بازیکنان به یکدیگر، به بدن آن‌ها آسیب‌هایی وارد می‌شود، فرموده‌اید: در موارد طبیعی و در حد متعارف، دیه ندارد لیکن در موارد خطای عمدی، دیه دارد؛ آیا این حکم شامل بچه‌های نابالغ هم می‌شود؟
جواب: احتیاط در این است که اولیای آن‌ها با یکدیگر مصالحه کنند.
پدر واقعی فرزند خوانده
سؤال۱۰: مردی که از طریق اسپرم اهدایی، صاحب فرزند می‌شود؛ آیا پدر آن فرزند محسوب می‌گردد؟ اگر خیر، درج نام او به‌عنوان پدر در شناسنامه بچه، چه حکمی دارد؟
جواب: پدر واقعی و شرعی تنها صاحب اسپرم است اما شناسنامه، تابع مصالح عمومی است که به مراجع ذیربط مربوط می‌گردد.
خوابیدن با علم به قضا شدن نماز
سؤال۱۱: کسی که خیلی خسته است و اطمینان دارد اگر بخوابد برای نماز صبح بیدار نمی‌شود، آیا جایز است بخوابد؟
جواب: باید برای نماز بیدار بماند یا قبل از خوابیدن با فراهم کردن اسباب بیداری کاری کند که اطمینان یابد برای نماز واجب بیدار می‌شود.
استفتائات آبان‌ماه
تاخیر در پرداخت بهای معامله
سؤال۱: جنسی را به شخصی به قیمت نقدی مشخص فروخته‌ایم؛ شخص بعد از دو ماه جهت پرداخت مراجعه می‌کند با توجه به اینکه شرط پرداخت نقدی بوده و جنس گران شده، می‌توان به قیمت روز از او تقاضای وجه کرد؟
جواب: در صورتی که سه روز یا بیشتر از تاریخ معامله بگذرد و خریدار ثمن را نپردازد و فروشنده هم کالا را در اختیار وی نگذاشته باشد، فروشنده حق خواهد داشت معامله را فسخ کند. ولی اگر کالا تحویل داده شده و علاوه بر بنای معامله به صورت نقد، شرط زمان خاصی برای پرداخت مبلغ در ضمن معامله شده باشد با تخلف از این شرط حق فسخ محقق می‌شود و فروشنده می‌تواند معامله قبلی را فسخ کند و کالا را به قیمت روز در قالب قرارداد جدید به طرف مقابل واگذار کند و در غیر این صورت فروشنده فقط حق گرفتن کاهش ارزش پولش را دارد.
ذکر عیب مردد میان چند نفر
سؤال۲: اگر عیب شخصی گفته شود که مخاطب دقیقا نمی‌داند چه کسی مقصود است؛ آیا غیبت محسوب می‌شود؟
جواب: کسی که عیب او گفته می‌شود اگر برای مخاطب به کلی ناشناس و مجهول باشد، این عیب گویی، غیبت محسوب نمی‌شود ولی اگر مردد میان چند نفر محدود باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجتناب گردد.
ارثی که به پسر بزرگ اختصاص دارد
سؤال۳: با توجه به این که اگر پدر از دنیا برود قرآن و انگشتر او به پسر بزرگتر او میرسد، حال اگر پدر چند قرآن و چند انگشتر داشته باشد آیا همه آن‌ها به پسر بزرگ میرسد؟
جواب: اگر همه آن‌ها مورد استفاده ایشان بوده و یا برای استفاده تهیه شده بوده، به پسر بزرگتر میرسد، البته از سهم ارث او کسر می‌شود.
صید ماهی
سؤال۴: اگر ماهی را در آب به وسیله نیزه یا شیء تیزی، دو نیم کنند و نیم باقی مانده بیرون آب جان بدهد، چه حکمی دارد؟
جواب: اگر آنچه که صید شده، مشتمل بر قسمت سر است، حلال می‌باشد.
خمس جهیزیه بلا استفاده
سؤال۵: شخصی برای دخترش که در شرف ازدواج است جهیزیه تهیه می‌کند اما به دلائلی مانند فوت دختر یا طلاق و… مورد استفاده قرار نگرفته و نزد او باقی مانده است؛ آیا باید خمس آن را بدهد یا آنکه مئونه محسوب شده و خمس ندارد؟
جواب: بنابر احتیاط واجب، مشمول خمس می‌گردد.
اقتدا به امام جماعتی که محل سجده خود را بالاتر آورده
سؤال۶: اگر امام جماعتی به دلیل مشکلات جسمی محل سجده خود را (مهر) بیش از حد مجاز بالاتر بیاورد، حکم نماز مامومین واقتدا به ایشان چیست؟
جواب: اگر بر روی زمین سجده می‌کند و بالا آوردن مهر به مقداری است که از صدق سجده عرفی خارج نشده است، اشکال ندارد.
ماه گرفتگی جزئی
سؤال۷: اگر ماه گرفتگی به صورت جزئی باشد، باز هم نماز آیات واجب است؟
جواب: برای ماه گرفتگی جزئی هم نمازآیات واجب است، البته اگر جزئی باشد و شخص بعد از ماه گرفتگی مطلع شود، نماز آیات واجب نمی‌شود.
استفتائات مهرماه
نماز در محدودۀ حد ترخص
سؤال۱: مسافری که به قصد پیمودن مسافت شرعی از وطن خارج می‌شود از چه زمانی نمازش قصر است، همچنین وقتی به سوی وطن برمی گردد از چه زمانی نمازش تمام است؟
جواب: هنگام رفتن، با گذشتن از حد ترخصِ وطن*، نمازش قصر است و هنگام برگشت نیز با رسیدن به حد ترخص، نماز تمام است؛ هر چند احتیاط مستحب است که در حد فاصل بین حدّ ترخص و وطن، نماز را به صورت جمع بین قصر و تمام بخواند.
. * یعنی از آخرین خانۀ وطن به اندازه‌ای دور شود که صدای اذان متعارفِ شهر را بدون بلندگو نشنود؛ خواه دیوارهای شهر را ببیند یا نه. بر اساس تحقیقات انجام گرفته حدود ۱۳۵۰ متر پس از آخرین نقطۀ شهر، حدّ ترخص می‌باشد.
فروش اقساطی
سؤال۲: شرکتی به من نمایندگی فروش اقساطی داده، یعنی اجازه داده بدون پرداخت هیچ وجهی، کالاهای آن شرکت را به مشتری‌هایی که خود پیدا می‌کنم، بصورت اقساطی با درصد سود فروش اقساطی بیشتر برای مشتری قسط بندی کنم؛ مثلا شرکت کالا را با درصد همکاری ۵ درصد به من می‌دهد، اما من همان کالا را با درصد بالاتری، مثلا ۷ درصد به مشتری به صورت قسطی می‌فروشم؛ آیا این کار جایز است؟
جواب: اگر درصد بالاتر در فروش اقساطی با اجازۀ شرکت محاسبه شود، اشکال ندارد.
تطهیر کف چوبی خانه
سؤال۳: آیا کفِ چوبی خانه که نجس شده با آب متصل به کر، تطهیر می‌شود؟
جواب: پس از برطرف شدن عین نجاست با یک بار شستن با آب متصل به کرّ، پاک می‌شود؛ البته اگر نجاست به چوب نفوذ کرده باشد فقط ظاهر آن پاک می‌شود.
وام قرض الحسنۀ مشروط
سؤال۴: بنده برای گرفتن وام (قرض)، ۵۰ میلیون تومان در بانک قرض الحسنه، سپرده گذاری کردم و شرط شده که بعد از چند ماه می‌توانم دو برابر پولم (یعنی ۱۰۰ میلیون با سود ۴ درصد) وام بگیرم و اینکه حق برداشت ۵۰ میلیون را تا پرداخت تمام اقساط وام نخواهم داشت؛ آیا این وام از نظر شرعی اشکال ندارد؟
جواب: اگر دادن مبلغی به صندوق به این عنوان باشد که آن پول برای مدتی نزد صندوق به صورت قرض بماند به این شرط که صندوق هم پس از آن مدت، وامی در اختیار شما قرار دهد یا وام، مشروط به سپرده گذاری قبلی یا مشروط به انسداد مبلغی نزد بانک باشد، ربا و حرام است، هرچند اصل وام (قرض) صحیح است.
ربا بین زن و شوهر
سؤال۵: آیا بنده می‌توانم مبلغی را به همسرم قرض بدهم به این شرط که بازپرداخت آن بیشتر باشد؟
جواب: اشکال ندارد، بین زن و شوهر ربا نیست.
اخلال در نافله
سؤال۶: اگر فردی در نمازِ نافله کاری کند که برای آن در نماز واجب، سجدۀ سهو واجب می‌شود مثلا یک سجده را فراموش کند و به جزئی وارد شود که شرعاً نمی‌تواند برگردد و آن را به جا آورد؛ آیا لازم است که پس از نماز، سجدۀ سهو یا قضای سجده را انجام دهد؟
جواب: به‌طور کلی نماز مستحبی، سجدۀ سهو و قضای سجده و تشهد ندارد اما در عین حال باید توجه داشت که در نماز مستحبی اگر چیزی را فراموش کند حتی اگر در رکن بعدی هم وارد شده باشد، برمی گردد و آن را تدارک می‌کند مثلا اگر در رکعت اول یک سجده را فراموش کرد و در رکوع رکعت دوم به یادش آمد، بر می‌گردد و یک سجده را به جا می‌آورد و بعد، نماز را ادامه می‌دهد و اضافه شدن یک رکوع در فرض سؤال به نماز ضرری نمی‌زند.
محارم رضاعی
سؤال۷: بنده به مدت سه ماه، هفته‌ای دو یا سه بار و گاهی بیشتر، از خاله خود شیر خورده ام، البته در این بین از مادر خودم هم شیر خورده ام؛ آیا در این صورت دختران خاله ام، خواهران رضاعی من هستند و با آن‌ها مَحرم هستم؟
جواب: اگر با شیر خوردن از مادر در بین نوبت‌های شیر خوردن از خاله، فاصله ایجاد می‌شده و هیچگاه یک شبانه روز کامل یا پانزده بار کامل و به‌طور پیوسته فقط از شیر خاله نخورده‌اید، با دختر خاله‌ها مَحرم نشده‌اید مگر این که به مقداری شیر خورده باشید که عرفا موجب رویش گوشت و محکم شدن استخوان شما شده باشد که در این صورت محرمیت رضاعی حاصل شده است.
صدای تولید شده توسط هوش مصنوعی
سؤال۸: آیا در خوانندگی و موسیقی حرام، فرقی بین موارد حقیقی با صدای تولید شده توسط هوش مصنوعی وجود دارد؟
جواب: در موارد حرمت، فرقی وجود ندارد.
شرط فاسد در ضمن عقد
سؤال۹: اگر ضمن قرارداد خرید خانه، شرط شود که دو طرفِ معامله تا زمان تنظیم سند رسمی حق فسخ داشته باشند ولی زمان تنظیم سند نزد دو طرف مشخص نشده باشد؛ آیا این شرط صحیح است؟ در این صورت آیا اصل معامله باطل است؟
جواب: شرط باطل است اما اصل معامله، صحیح است.
نیت سورۀ خاص در نماز
سؤال۱۰: در نماز تصمیم داشتم که پس از اتمام حمد، سوره قدر را بخوانم ولی فراموش کردم و به حسب عادت شروع به خواندن سوره توحید کردم و در اثناء آن متوجه شدم، حکم چیست؟
جواب: قرائت همان سوره‌ای که به حسب عادت خوانده‌اید، کفایت می‌کند.
پاک بودن مکان نمازگزار
سؤال۱۱: آیا در نماز مستحبیِ در حال حرکت، مکان نمازگزار مثل صندلی ماشین و کفش نمازگزار باید پاک باشد؟
جواب: لباس باید پاک باشد، ولی بقیۀ موارد یادشده لازم نیست پاک باشد.
استفتائات شهریورماه
تأخیر در ادای خمس
سؤال۱: سال خمسی من اولِ ماه مبارک رمضان است که متأسفانه در آن روز خمس را پرداخت نکردم و تا عید فطر به تأخیر افتاد. در این فاصله منافعی به دست آوردم؛ آیا منافع جدید، مشمول خمسِ سال قبل می‌شود؟ به تعبیر دیگر آیا سال خمسی من همان است که از قبل بود (اولِ ماه رمضان) یا آنکه به وقت ادای خمس (عید فطر) تغییر یافته است؟
جواب: در فرض سؤال سال خمسی شما تغییر نکرده و منافع جدید، جزء درآمد سال آینده محسوب می‌شود.
بلند خواندن نماز صبح
سؤال۲: میهمانانی در منزل داریم که اگر من نماز صبح را با صدایِ بلند بخوانم، می‌ترسم که آن‌ها را آزرده خاطر کنم، تکلیف من چیست؟
جواب: لازم نیست که صدای قرائت، بلند و آزار دهنده باشد اما باید به گونه‌ای که جوهره صدا آشکار شود، نماز صبح را بخوانید و اگر عمداً با صدای آرام، قرائت کنید، نماز باطل می‌شود.
تفاوت نقد و نسیه
سؤال ۳:
۱) آیا فروش کالا به صورت اقساطی و بیشتر از مبلغ نقدی (با هر درصد افزایشی که طرفین به توافق برسند)، اشکال ندارد؟
۲) آیا فروش چک‌های دریافت شده از معامله اقساطی، به اشخاصی که از مبلغ چک کم می‌کنند و بقیه را نقدی پرداخت می‌کنند، صحیح است؟
جواب:
۱) فروش نسیه و اقساطی کالا به مبلغی بیشتر از قیمت نقدی آن اشکال ندارد، مشروط به این که در حق مشتری اجحاف نشود و خلاف مقررات نیز نباشد.
۲) اشکال ندارد.
شیوۀ جبران حق الناس
سؤال۴: کسی که حق الناس قابل توجه و مهمی بر عهده دارد اگر بدون بیان حق تضییع شده، از صاحب حق حلالیت بطلبد و او هم بدون اطلاع از اهمیت طلب خود، وی را حلال کند؛ آیا کفایت می‌کند؟
جواب: اگر حلالیت طلبیدن به‌طور کلی باشد و صاحب حق به ابعاد وسیع حقی که حلال کرده، توجهی نداشته باشد، کفایت نمی‌کند و سبب ابراء دین نمی‌شود.
ورود به زمین کشاورزی دیگران
سؤال۵: آیا ورود به زمین کشاورزی دیگران، بدون اجازۀ مالک آن جایز است؟
جواب: ورود به زمین کشاورزی دیگران با شرایط زیر جایز است:
۱. مالک زمین از ورود منع نکرده باشد.
۲. زمین کشاورزی حصار یا علامتی که نشانۀ عدم رضایت مالک برای ورود است، نداشته باشد.
۳. به زمین و محصولات آن صدمه و ضرری نرسد.
۴. تصرفات جزئی و موقت باشد مانند عبور، نماز خواندن، توقف ساعاتی برای استراحت.
شیوۀ صحیح نذر شرعی
سؤال۶: مردم (به ویژه در ایام محرم و سوگواری اهل بیت علیهم السلام)، نذرهای زیادی می‌کنند، نذر شرعی باید چه شرایطی داشته باشد؟
جواب: برای انعقاد نذر شرعی لازم است که شرایط ذیل مراعات شود:
۱. صیغۀ نذر (به زبان عربی یا ترجمۀ آن) را به زبان جاری کند، مثلا بگوید: «برای خدا بر عهدۀ من است که اگر فلان حاجتم برآورده شد، روز عاشورا، مجلس روضه برپا کنم».
۲. چیزی را که نذر می‌کند انجام دهد یا ترک کند، باید از جهتی رجحان (برتری) داشته باشد، پس چنانچه بجا آوردن و ترک آن مساوی باشد، نذر صحیح نیست.
۳. کاری را نذر کند که انجام آن برایش ممکن باشد.
۴. نذر کننده باید مکلف و عاقل باشد و با اختیار نذر کند. ۵. در صورت حضور شوهر، نذر زن (گرچه در اموال خود) بنا بر احتیاط واجب باید با اجازه او باشد.
مصرف نذرهای اضافی
سؤال۷: افرادی برای احسان دادن در هیئت عزاداری برنج و گوشت نذر کرده‌اند اگر برنج بیشتر از گوشت باشد آیا می‌توان مقدار اضافی برنج را فروخت و گوشت یا وسایل مورد نیاز احسان را تهیّه کرد؟
جواب: نذرها و هدایا باید در همان جهتی که نذر کننده یا هدیه کننده گفته و نیت کرده، مصرف شود؛ و اگر شخص نذر کننده صیغه شرعی نذر را نخوانده باشد می‌توان با اجازه او کالای نذری را تعویض کرده و یا در امور دیگر مصرف کرد.
استفاده از وسایل حسینیه در محل دیگر
سؤال۸: آیا می‌توان وسایل تکیه، حسینیه و هیأت را در حسینیه و هیأت دیگر استفاده نمود؟
جواب: وسایل حسینیه، تکیه و هیئت تا زمانی که قابل استفاده در خود آن‌ها باشد باید در همان محل از آن‌ها استفاده شود مگر اینکه احراز شود که وقف آن‌ها به نحو عام بوده یا اهدایی و در اختیار متصدیان باشد یا واقعاً امکان استفاده در آنجا نباشد که در اینصورت استفاده در حسینه یا هیئت دیگر مانع ندارد.
سجده زیارت عاشورا
سؤال۹: اگر هنگام خواندن زیارت عاشورا، مُهر برای سجده پیدا نشود، چه باید کرد؟
جواب: به قصد رجا (به امید رسیدن به ثواب) به هر صورت که می‌تواند، سجده کند.
ایستادن مسافر در صف جماعت و اتصال سایر نمازگزاران
سؤال۱۰: طبق نظر مقام معظم رهبری (مد ظله) اگر نماز اشخاصی که واسطه اتصال ما در نماز جماعت هستند، تمام یا فرادا شود، چنانچه بلافاصله دوباره اقتدا کنند، نماز ما به جماعت صحیح است؛ حال سؤال این است که منظور از بلافاصله چیست؟ آیا منظور این است که باید موقع تسبیحات اربعه به امام جماعت اقتدا کنند یا اینکه میتوانند موقع رکوع اقتدا کنند؟
جواب: باید بعد از خروج از جماعت فورا اقتدا کنند، بنابر این اگر صبر کنند تا امام به رکوع رود و بعد اقتدا کنند، کافی نیست.
عدم توانایی پرداخت خمس
سؤال۱۱: اگر کسی چند روز مانده به سال خمسی حقوق بگیرد و با پرداخت خمس، باقیمانده آن کفاف مخارج ماه آینده را نکند آیا خمس این حقوق واجب است؟ در صورت عدم تعلق خمس، اگر حقوق جدید را دریافت کند و از حقوق قبل مقداری مانده باشد. در این فرض پرداخت خمس چه حکمی دارد؟
جواب: در هر دو فرض خمس تعلق نمی‌گیرد.
