شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌حسن ربانی بیرجندی، مدیر گروه فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی و استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد در نخستین جلسه از دوره تخصصی منهج‌شناسی فقهای امامیه به «منهج‌شناسی شیخ مفید» پرداخت.
به گزارش شبکه اجتهاد، استاد ربانی بیرجندی در ابتدای جلسه در بیان زندگانی ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان العکبری البغدادی، معروف به شیخ مفید، وی را از اکابر دانشمندان امامیه دانست و افزود: ابن معلم به سبب نبوغ و رشد علمی‌ای که در خردسالی نشان داد خیلی زود در محضر دانشمندان بغداد حضور پیدا کرد و درخشید. شیخ مفید به عنوان عالم طراز اول بغداد مطرح و یکی از اعلام بزرگ امامیه شد، آنچنان که کرسی کلام بغداد به وی واگذار شد.
استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه به بیان اقوال مورد انتساب لقب شیخ مفید پرداخت و گفت: بنابر قولی این انتساب از جانب علی بن عیسی رمانی، متکلم برجسته معتزلیان در بغداد بوده است. یا بنابر قول مرحوم علی بن شهرآشوب مازندرانی، از جانب امام زمان علیه‌السلام بوده است و یا بنا بر عقیده برخی دیگر این لقب از سوی دانشمند بزرگ معتزلی دیگری به نام قاضی القضات همدانی -صاحب کتاب المغنی- عبدالجبار معتزلی(۴۱۵ متوفی) که وارد بغداد شد و در مناظره‌‌‌ای که با شیخ مفید داشت، ایشان را ملقب به مفید کرد. به هر حال این لقب از ناحیه بزرگان و دانشمندان مذاهب گوناگون به شیخ مفید داده شد.
مدیر گروه فقه و مبانی اجتهاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی افزود: شیخ مفید در کتاب‌های تراجم و زندگینامه‌های علما، دوستان و عالمان شیعی و از طرفی دیگر عالمان اهل سنت، به شدت تجلیل شده و در نهایت کمال و بزرگی ستوده شده است. خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد، شهاب الدین احمد حجر عسقلانی (۸۵۲) در کتاب لسان المیزان، مرحوم ابن ادریس حلی، ابن داود حلی در کتاب رجال خودش، سید بن طاوس در کتاب فتح الابواب، علامه حلی، مرحوم علامه بحرالعلوم، شیخ اسدالله تستری، مرخوم خوانساری در روضات الجنات، مرحوم سید حسن کاظمینی، بروکلمان(مسیحی) در کتاب خود، تاریخ الادب العربی، بطرس البستانی (مسیحی لبنانی) و … نمونه‌ای از از علما و دوستان اهل سنت و شیعه و مسیحی هستند که در وصف شیخ مفید قلم زده‌اند.
ربانی بیرجندی به معرفی علمای بزرگ معاصر با شیخ مفید پرداخت و از ابوبکر باقلانی از ناشرین و متکلمان بزرگ اشاعره، قاضی عبدالجبار معتزلی از اکابر دانشمندان معتزلی، مرحوم سید مرتضی علم الهدی و مرحوم سید رضی نام برد و سپس به معرفی مهم‌ترین آثار و تالیفات شیخ مفید پرداخت: «المقنعه: ایشان برای اولین بار روایات را به نثر و قلم خود به عنوان یک کتاب تالیف فرمود و المقنعه نام گذاری کرد.»، «التذکره باصول الفقه: مرحوم شیخ مفید اولین کسی بود که در علم اصول کتابی نوشت به نام التذکره بالاصول الفقه.»، «امالی شیخ مفید کتاب امالی شیخ مفید، دروسی است که وی بالای منبر بر شاگردانش که بیشتر اهل سنت بودند تدریس و املا کرد.»، «الارشاد: کتاب الارشاد شیخ مفید در تاریخ اسلام و تاریخ پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت علیهم السلام است.»، «مرحوم شیخ مفید در باب علاج الحدیث و تعارض روایات وارد شد و اولین کسی بود که قواعد تعارض روایات را تدوین و تالیف کرد در باب علاج الحدیث.»، «اولین کسی بود که رساله‌هایی در باب کلام و دفاع از حوزه اعتقادی شیعه نوشت.»، «رساله‌ای در رد قیاس»، «رساله عددیه: در رد کسانی که معتقد بودند ماه رمضان حتما باید ۳۰ روز باشد و نمی‌شود کمتر باشد این رساله را نوشتند و دو قاعده مهم رجالی را پی ریزی کرد.»
این استاد سطوح عالی حوزه در ادامه به توقیعات شیخ مفید پراخت و به نقل از مرحوم طبرسی (صاحب الاحتجاج، قرن هفتم) بیان کرد: توقیعات فراوانی از ناحیه امام زمان (عج) به آن بزرگوا صادر شد و در برخی از این توقیعات، مرحوم شیخ مفید با عظمت یاد می‌شد. میرزاحسین نوری در خاتمه مستدرک‌الوسایل، بیش از سی توقیع برای مرحوم شیخ مفید را ذکر می‌کند، اما دو یا سه توقیع را در کتاب احتجاج نقل می‌کند. در این توقیعات مرحوم شیخ مفید از جانب امام زمان(عج) با تعبیرات گوناگونی مخاطب شده اند:
«شیخ السدید و المولی الرشید، الشیخ المفید ابی عبدالله محدبن محمدبن نعمان ادام الله اعزازه.»، در توقیع دیگر «الاخ الولی، المخلص فی ودنا، الصفی، الناصر لنا الولی، حرصک الله بعلمه التی لاتنام»، «العبدالصالح الناصر الحق الداعی الیه بکلمه الصدق»، «الولی الملهم للحق العلی»
ربانی بیرجندی در خاتمه گفت: مرحوم شیخ مفید(ره) در نهایت در سال ۴۱۳ در بغداد فوت کرد و قریب هشتاد هزار‌نفر جمعیت بغداد از دوستان اهل بیت و حتی اهل سنت در تشییع جنازه ایشان حاضر شدند و شاگرد ایشان سیدمرتضی (ره) (متوفای ۴۳۶) بر جنازه ایشان نماز خواند.
گفتنی است، این دوره به همت مدرسه عالی سطح چهار حوزه علمیه خراسان و با هدف آشنایی با الگوهای تحقیق و پژوهش و با رویکرد روش‌شناسی است./ معالم
