اختلاف در تاریخ موالید و وفیات معصومین(ع) و یک راه‌حل/ یاسر امینیان

اختصاصی شبکه اجتهاد: در رابطه با فاطمیه و زمان دقیق شهادت حضرت زهرا (س)، اختلافات زیادی وجود دارد، تا آنجا که برخی شش دهه را به عنوان فاطمیه برگزار می‌کنند.

اختلاف در تاریخ موالید و وفیات معصومین (ع) اما چند علت دارد. یک علت این است که اصولاً در آن زمان توجه به تاریخ شهادت و امثال آن نبوده است. البته نه اینکه شخصیت‌ها برایشان مهم نباشد. اما این فرهنگ که اگر شخص مهمی از دنیا رفت ما حتما تاریخ فوت او را بدانیم وجود نداشته است.

امروزه برای ما این مسائل مهم است و آن را ثبت می‌کنیم، حتی با جزئیات سعی در ضبط این امور داریم مانند تاریخ و روز و ساعت، ولی در آن زمان طبیعی است که این فرهنگ وجود نداشته است.

وقتی امامی فوت می‌کرد یا شهید می‌شد یا شخصیتی از دنیا می‌رفت، مردم هم برای تشییعش می‌آمدند، ممکن است مراسمی هم برگزار می‌شد؛ اما اینکه اصراری باشد که تاریخ در جایی و به وسیله نهادی ثبت شود، وجود نداشته است.

نکته دوم این است که اصولاً در آن زمان فرهنگ کتابت و نوشتار ضعیف بوده است. تکیه فرهنگ جامعه عربی در آن زمان بر نقل شفاهی مطالب بوده است؛ یعنی حتی مسائلی که برایشان خیلی مهم بوده مثل انساب عرب، یا ایام عرب (مثل یک روزی که فلان قبیله با قبیله دیگر جنگ کرده است) را به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه منتقل می‌کردند و تکیه به کتابت نداشتند. همین امر در رابطه با ثبت تاریخ وفات و ولادت شخصیت‌ها هم بوده است.

به‌مرور با تحولات فرهنگی و جدی شدن نقش کتاب و نوشتار، این عادت هم عوض شد و تکیه به نقل‌های کتبی شد.

این دو اما مهمترین عللی است که باعث این اختلافات می‌شود.

در برخی مواقع هم تاریخ‌ها به اشتباه در ذهن‌ها می‌مانده است مثلا در خصوص امام حسن علیه السلام، چون ایشان در یک روز مسموم شدند، در روز دیگری به شهادت رسیدند و در روز دیگری نیز تشییع و دفن شدند، چه‌بسا در ذهن‌ها به اشتباه ثبت می‌شده است. مثلا شخصی روز مسمومیت ایشان را در ذهن داشته و بعدها که نقل می‌کرده آن روز را به عنوان روز شهادت نقل می‌کرده است. دیگری روز دفن ایشان را به‌عنوان روز شهادت ایشان در ذهن داشته و آن را نقل می‎‌کرده است. این اختلافات هم طبیعی است به خصوص در زمانی که کتابت به این شکل نبوده است. اما بعدها که مورخی می‌خواسته اطلاعات را و به اهل اطلاع رجوع می‌کرده با ۲ یا ۳  تاریخ مواجه می‌شده است.

بعضی وقت‌ها هم علت اختلاف،  تصحیفاتی است که در متن می‌شده؛ مثلا در تاریخی که نوشته شده بیستم بوده، ولی بعدها صفر آن پاک شده و با دوم اشتباه شده و یا بر عکس، دوم بوده و با بیستم اشتباه می‌شده است. تصحیف در متون هم عامل دیگری است برای اختلاف در تواریخ وجود داشته است.

به جای تاریخ ولادت یا وفات، بزرگذاشت بگیریم

به نظر می‌آید بهتر است به جای اصرار بر تاریخ وفات یا شهادت معصومین (ع)، تاریخی را به عنوان روز بزرگداشت ایشان در نظر بگیریم؛ چون بزرگداشت و گرفتن مراسم سالگرد برای شهادت معصومین (ع) به جهت احترام است و احترام نیز به جهت همین بزرگداشت، انجام می‌شود. از طرفی برای برگزاری مراسم برای معصومین (ع)، آثار شرعی خاصی نیز وجود ندارد که بر روز خاص وفات یا میلاد ایشان مترتب گردد، بنابراین درنظر گرفتن روزی به عنوان بزرگداشت این بزرگواران، همان احترام و پاسداشت که هدف از برگزاری این مراسمات است را نیز به دنبال خواهد آورد.

انجام این کار البته در مقام عمل، بسیار دشوار است؛ زیرا در هر فرهنگ و منطقه جغرافیایی به یک تاریخ و نقل، اهمیت داده می‌شود و از این حیث، وحدتی در میان ایشان وجود ندارد؛ مخصوصاً که ما الآن با یک جامعه شیعی واحد روبرو نیستیم؛ بلکه هند و پاکستان برای خودش یک سابقه و تاریخ و فرهنگ و اقتضائاتی دارد، نجف و کربلا و عراق یک وضعیتی دارد، شیعیان خلیج یک وضعیتی دارند، خوجه‌ها در تایلند و تانزانیا یک وضعیتی دارند، شیعیان اروپا به گونه دیگری هستند. با این وصف، این انتظار که همه این جوامع بر یک روز به عنوان روز بزرگداشت یکی از معصومین (ع) اتفاق کنند بسیار بعید و تقریبا غیرممکن است؛ اما می‌توان ترتیبی اتخاذ کرد که نهادهای رسمی مثل صدا و سیما بر یک روز اتفاق کنند و آن روز را به عنوان تاریخ شهادت یا میلاد یک معصوم (ع) درنظر بگیرند.

نویسنده: حجت‌الاسلام یاسر امینیان، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم