از تفسیر جدید بیّنه و مضاربه تا ردّ بهائیّت / دکتر ابوالفضل موسویان

شبکه اجتهاد: مرحوم آیه‌الله موسوی اردبیلی در سال ۱۳۰۴ در اردبیل به دنیا آمد. بعد از دورانی پرنوسان، وارد حوزه علمیه شد و چند سالی در قم و سپس به نجف هجرت کرد. ایشان جزء خواص اصحاب آیه الله العظمی خویی در نجف و یکی از بهترین شاگردان مرحوم آیه‏الله داماد در قم و از چهره‌های موفق شمرده می‏ شد. به‌گونه‌ای که بسیاری از اساتید بزرگ، ایشان را به عنوان یکی از بهترین شاگردان خود می‌شناختند. ایشان علاوه بر تحصیل،  به تدریس وتألیف نیز اشتغال داشت.

از جمله کارهای فرهنگی که ایشان بسیار بر آن تأکید داشت، تشکیل مدارس مفید پیش از انقلاب در تهران بود. چون موفقیت دبیرستان‌ها آشکار شد، در صدد راه‌اندازی دانشگاه برآمد که متأسفانه رژیم پهلوی با تشکیل دانشگاه توسط ایشان موافقت نکرد.

با پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاه مفید را در قم تأسیس نمود. ایدۀ ایشان همراه با شهید بهشتی، شهید مطهری و دیگران این بود که باید بین علوم حوزه و علوم دانشگاه ارتباط برقرار کنیم، و لذا تأسیس دانشگاه مفید به همین منظور بود که طلاب فاضلی که دروس حوزه را خوب خوانده باشند، بتوانند جذب این دانشگاه شوند. لذا اولین دوره‌ای که در دانشگاه مفید پذیرش شدند، کسانی بودند که یک دوره درس خارج را رفته بودند و با امتحانی که از آنها گرفته شد در رشته‌های دانشگاهی به تحصیل پرداختند.

ایشان در طول همین مدت، کلاس‌هایی را در زمینه اقتصاد اسلامی در قم برپا نمود. حتی در دوره‌ ریاستشان بر قوه قضائیه، هفته‌ای یک بار، مباحث اقتصادی را برای فضلای حوزه مطرح می‌کرد. ایدۀ ایشان این بود که افراد علاوه بر تسلط  کامل بر متون حوزوی، باید با مباحث روز هم آشنا باشند تا بتوانند پاسخگوی مسائل جدید از نگاه اسلام هم باشند. در این زمینه هم موفق بودند و فضلای بسیار ارزشمندی را تربیت کردند. فارغ التحصیلان این دانشگاه، در مراکز علمی به تدریس، تألیف و پژوهش اشتغال دارند.

از دیگر فعالیت‏های ایشان تأسیس کانون توحید در تهران بود که از پایگاه‌های اصلی انقلاب شمرده می‏شد. لذا وقتی حضرت امام خمینی تشکیل شورای انقلاب را مطرح کردند، در اولین مرحله مرحوم آیه‏الله موسوی اردبیلی را به عضویت این شورا منصوب کردند.

مبانی علمی راه‌گشای مرحوم آیه الله موسوی اردبیلی

در مسائل اقتصادی، مباحث بسیار مهمی را مطرح کرده و دیدگاه‌ خاصی هم در این زمینه داشت. مسئله پول از مسائل پیچیده اقتصادی است که ایشان در این زمینه کار مفصلی کرده بود، لذا بسیاری از آن مسائل گذشته را ایشان به نحو دیگری حل می‌کرد. مثلاً در باب مضاربه، در مسئله بانک، سود پول، در این زمینه‌ها دیدگاه‌های خاصی داشت که به‏طورمفصل در تألیفات خود مطرح کرده‏اند.

در مسائل قضایی معتقد بود که براساس روش گذشته ما نمی‌توانیم چیزی را امروزه به اثبات برسانیم، و لذا نگاه ایشان به بینه خیلی فراتر از آن دو شاهدی است که در کتاب‌های فقهی آمده است. ایشان می‌فرمود: بینه به آن شکل سابقش، یعنی دو شاهد یا قسم، در قضاوت جدید نمی‌تواند مفهومی  داشته باشد؛ بلکه امروز باید برای اثبات جرم از وسائل دیگری استفاده کرد، از جمله، همین تجهیزات و امکاناتی که امروز فراهم شده است مثل انگشت‌نگاری و کارهای دیگری که برای اثبات یک جرم انجام می‌گیرد.

در مباحث قرآنی هم ایشان کارهای خاصی داشته است، از جمله دو جلد کتاب مباحث تفصیلی که چاپ شده و دیدگاه‌های خاصی هم در تفسیر قرآن داشت.

تألیفات دیگرایشان از جمله، فقه القضاء درچهار جلد، در حدود، در مباحث اصول، مباحث فقهی دیگر، مثل مضاربه، کتاب نگاشته‏است. یعنی وقتی به زندگی‌نامه ایشان مراجعه می‏کنید کتاب‌های بسیاری به چشم می‏خورد. اولین کتابی که ایشان نوشت در ردّ بهائیت بوده، به نام جمال ابهاء. این کتاب چندین بار چاپ و منتشر شده است.

به عنوان سخن پایانی، مرحوم آیه الله اردبیلی از مراجع عظام روشن و به روز و دغدغه‏مند بود که توانست در راستای دغدغه خویش و همفکران شهید خود قدمی بردارند. امیدواریم راهش بی رهرو نباشد.