شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: ایام شهادت حضرت رضا(ع) بهانه‌ای است برای پل زدن به زندگی امام مهربانی‌ها، امامی که کافی است صفحه‌های کتاب زندگی‌اش را ورق بزنیم تا در خط به خط آن رد پای خوبی‌ها را رصد کنیم. امامی که برای جزئی ترین مسائل زندگی، کامل ترین راهکار را در پیش می‌گرفت و زیباترین آموزه‌ها را به یادگار گذاشته است تا حالا گره‌های زندگی امروز را با مرور لحظه به لحظه زندگی‌اش بگشاییم. با حجت الاسلام دکتر مهدی‌هادی استاد حوزه و دانشگاه و مسئول آموزش گروه روانشناسی موسسه علوم انسانی قم در این خصوص به گفت و گو نشسته‌ایم که خلاصه‌ی آن از فرارویتان می‌گذرد.
معاشرت کریمانه و رعایت آداب اجتماعی
منظور از سبک زندگی اجتماعی ارتباط یک فرد با سایر افراداجتماع است که از یکسری قوانین و روش‌های کلی تبعیت می‌کند. بر همین اساس سبک زندگی امام رضا (ع) را می‌توان در ۵ حوزه کلی معرفی کرد.
امام رضا (ع) به رعایت آداب اجتماعی توجه زیادی داشته اند. فردی به نام ابراهیم ابن عباس نقل کرده امام (ع) هیچگاه در صحبت هایشان به کسی ظلم نکرده‌اند. هرگز کلام کسی را قطع نکرده، هر حاجتی را که می‌توانستند. برآورده کرده و مقابل کسی پای خود را دراز نکرده‌اند، اگر روبه روی کسی نشسته بودند تکیه نمی‌دادند، غلامان را دشنام نمی‌کردند، آب دهان به زمین نمی‌ریختند و در خندیدن اهل قهقهه زدن نبودند.
مردم بسیار راحت به حضور امام (ع) می‌رسیدند و سوالات و خواسته‌های خود را مطرح می‌کردند و امام (ع) نیز موید این بودند که بعد از نماز بنشینند تا مردم حوائج شان را مطرح کنند. این نوع زندگی که در آن تلاش می‌شود فرد آداب اجتماعی را رعایت کند در زندگی همه اولیا به خصوص امام رضا (ع) به خوبی دیده می‌شود.
یاری رسانی
امام رضا (ع) مانند سایر اجداد خود بخشی از وقت و توان شان را برای یاری رساندن به دیگران صرف می‌کردند. به طوری که در مورد ایشان می‌گفتند: احسان امام رضا (ع) سر سفره می‌نشستند، ظرفی را کنار حضرت قرار می‌دادند و قبل از شروع به غذا خوردن مقداری از آنچه را که سر سفره قرار داشت در آن می‌ریختند و دستور می‌دادند آن را به فقرا برسانند.
شخصی به نام فضل ابن سهل امام رضا (ع) را به خاطر اتفاق بی شمارشان ملامت کرد و این نشان از دامنه وسیع بخشش امام داشت به گونه‌ای که دیگران متعجب می‌شدند. او به امام (ع) عرض کرد این کار، به شما ضرر و خسارت وارد می‌کند. اما، امام (ع) در پاسخ فرمودند: این طور نیست، بلکه این عمل غنیمت و سود فراوانی به دنبال دارد. وقتی انسانی اهل انفاق باشد گویی در حال معامله با خداوند است. این نگاه زیبای امام (ع) را نشان می‌داد به طوری که حوائج و نیازهای مردم را نعمتی از نعمت‌های خدا به حساب می‌آوردند.
نشاط و شادابی
سیرت نیکو و اخلاق خوش آدمی را نزد خداوند محبوب می‌سازد. زمانی که فرد بتواند رفتاری نشان دهد که شادی دیگران را در پی داشته باشد موجب شادمانی خداوند متعال و پیامبر (ص) خواهد شد. همانطور که پیامبر (ص) فرمودند: هر کسی مومنی را مسرور کند همانا مرا شاد کرده و هر کسی مرا شادمان کند خداوند را خوشحال کرده است.
تمام تلاش امام رضا (ع) این بوده است که در برخورد با دیگران با رعایت اعتدال در شوخ طبعی آنها را شاد و خشنود سازند. جامعه اسلامی جامعه‌ای است که در آن افراد تلاش می‌کنند چهره جامعه چهره‌ای پر نشاط و شاداب باشد.
رعایت حقوق مردم
گاهی انسان‌ها در زندگی اجتماعی در شرایطی قرار می‌گیرند که بین حقوق خود و دیگران دچار تضاد و تعارض می‌شوند. اینکه فرد تلاش کند ضمن رعایت شرایط خودش، حقوق کسی را پایمال نکند از نگاه دین یک کمال محسوب می‌شود و بر این اساس رعایت حقوق دیگران یک اصل قطعی و خدشه ناپذیر در زندگی است. یکی از مشهورترین نمونه های این موضوع در زندگی امام رضا (ع) داستان فردی است که غلامان حضرت او را برای بنایی استخدام کرده بودند اما مزد او را تعیین نکردند. وقتی امام (ع) در جریان موضوع قرار گرفتند ضمن ابراز نارضایتی، آنها را موظف کردند قبل از استخدام هر کسی مزدش را تعیین کنند.
ایجاد صمیمیت و روابط نزدیک
سیره اجتماعی امام رضا (ع) و توصیه‌هایی که برای پیروانشان داشتند این بود که از جدال و نزاع دوری کنند، به یکدیگر روی بیاورند، به دیدار و ملاقات هم بروند و روابط صمیمانه داشته باشند و البته آنها را از رفتارهایی که صمیمیت را در اجتماع کم رنگ می‌کند منع فرموده است. در پیامی که امام (ع) توسط حضرت عبدالعظیم حسنی برای شیعیان و دوستدارانشان ابلاغ کرده‌اند اینگونه آمده است: خود را به دشمنی و بدگویی با یکدیگر مشغول نسازید زیرا با خود عهد کرده ام اگر کسی چنین کایر انجام دهد و دوستی از دوستانم را ناراحت کند و به خشم آورد خداوند را بخوانم تا او را در دنیا با شدیدترین عذاب‌ها مجازات کند.
این توصیه‌ها نشان می‌دهد کینه ورزی نسبت به مومنین و ایجاد اختلاف و چند دستگی در جامعه اسلامی نه تنها نزد امام رضا (ع) منفور بوده است، بلکه باعث می‌شود انسان مستحق نفرین امام (ع) نیز شود.
در سبک زندگی اجتماعی امام (ع) انسان‌های دیگر جایگاه مهمی دارند به این معنا که ما انسان‌ها موظفیم در برنامه زندگی خود جایگاه مهمی را برای حسن معاشرت با دیگران در نظر بگیریم و خدمت به دیگران را به عنوان وظیفه الهی انسانی به صورت کامل و جدی به انجام برسانیم.
اهل بیت (ع) به اعتقاد شیعیان نور واحد هستند که با توجه به شرایط و ضرورت های زمانی و مکانی در ویژگی‌های خاصی برجسته می‌شوند.
در خصوص امام رضا (ع) هم این ویژگی‌ها مصداق دارد و ایشان هم ویژگی‌های خاص خود را دارند. یکی از ویژگی‌های خاص این امام بزرگوار (ع) مهربانی و رافت است و ایشان هم مانند همه اهل بیت (ع) دارای علم، تقوا و تمام فضائل برتر در زمان خود هستند و در عصر خود نمونه بودند و انسان کاملی به شمار می‌رفتند.
ویژگی‌های کمالی در تمام ائمه معصومین (ع) در حد بالا وجود داشت و بالاترین ویژگی‌ها را دارا بودند. زیرا این انسان‌های کامل واسطه فیض حق هستند. این بزرگواران تعریف دیگری از عقلانیت داشتند. آنها بر عقلانیت تاکید داشتند و در مکتب شان تعریف دیگری از عقلانیت مطرح می‌کردند.
