شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
به نظر می‌رسد در تزاحم بین مراتب و موضوعات مختلف امنیت، بالاترین امنیت را، امنیت ارزش‌های اخلاقی بدانیم یعنی مرجع امنیت را ارزش‌های اخلاقی بدانیم که حتی جان افراد نیز فدا می‌شود تا آن ارزش‌های اخلاقی در جامعه انسانی ثابت و پابرجا باقی بماند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد ارسطا عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران، مدرس و رئیس دانشگاه باقرالعلوم(ع) به مبحث «اولویت‌بندی گونه‌های امنیت از دیدگاه فقه و حقوق» پرداخت.
در ابتدای این نشست علمی که سه‌شنبه شب در چهارمین شب از ماه مبارک رمضان به‌صورت مجازی و به همت پردیس فارابی دانشگاه تهران و جهاددانشگاهی واحد استان قم برگزار شد، حجت‌الاسلام ارسطا گفت: ابتدا باید به این توجه کنیم که مهم‌ترین موضوعات امنیت به ترتیب اولویت از دیدگاه فقه امامیه و قانون اساسی ایران را بیان کنیم.
وی ادامه داد: در تعریف امنیت، حالت فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید یا حمله مورد توجه است؛ آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله قسمت دوم تعریف است که این قسمت وجود تهدید و حمله مفروض دانسته می‌شود و امنیت به شرطی تأمین می‌شود که آمادگی برای مواجه با هر تهدید و حمله وجود داشته باشد و در هر صورت فراغت نسبی و آسودگی خاطر وجود داشته باشد.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اینکه تعریف کوتاه و اجمالی از امنیت همان آسودگی خاطر است، افزود: برای تحقق امنیت یا آسودگی خاطر لازم است فراغت نسبی در برابر تهدید یا حمله در زمان حال تضمین قابل قبولی نسبت به آینده وجود داشته باشد.
گونه‌های امنیت
پژوهشگر دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری با ذکر این مطلب که امنیت دو گونه فردی و جمعی دارد، بیان کرد: در نبود و فقدان امنیت آنچه پیش می‌آید اضطراب فردی و جمعی است و این اضطراب موجب انجام کارهای نسنجیده و غیرمعقول می‌شود؛ به‌عنوان مثال در زمان حاضر مشاهده می‌شود سطح اقتصادی زندگی مردم نسبت به قبل از انقلاب ارتقا پیداکرده ولی از آنجا که روند افزایش قیمت‌ها باعث احساس ناامنی اقتصادی شده است، شاهد بروز رفتارهای مختلف و شاید حساب‌نشده از سوی مردم برای مقابله با این تهدیدهای اقتصادی هستیم.
ارسطا گفت: افراد در این وضعیت دچار اضطراب شده و اقدام به فعالیت‌های مختلف مانند چند شغلی شدن و انباشت سرمایه در فعالیت‌های سودآور اقتصادی که ممکن است به نفع مردم باشد یا نباشد، می‌‌‌کنند.
وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اینکه مقصود ما از مرجع امنیت این است که بالاترین موضوع امنیت، امنیت چه کسی و یا چه چیزی است، یادآور شد: در فقه پاسخ ساده و روشن برای این سؤال بر اساس روایات، حکم عقل و سیره عقلا وجود دارد که هرگاه خطری جان انسان را تهدید کند مال را باید فدای جان کرد یعنی به وسیله مال، خطر را از جان فرد دفع کرد، همین‌طور اگر خطری دین انسان را تهدید کند به این معنا که برقراری دین امکان‌پذیر نباشد جز با فدا کرد جان، آنگاه باید جان را فدا کرد تا دین برپا بماند و نمونه بارز این فدا کردن جان خود و حتی خویشان برای برقراری دین در عملکرد و سیره امام حسین(ع) قابل‌مشاهده است.
قرآن در آیات متعددی به مسئله امنیت پرداخته است
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران ادامه داد: در آیات قرآن و روایات نسبت به مسئله امنیت توجه زیادی شده است و قرآن در آیات متعددی به مسئله امنیت پرداخته است به عنوان مثال در یکی از آیات آمده هنگامی‌که حضرت ابراهیم در بیت‌الله الحرام اسکان دارد از خداوند می‌خواهد که «ربّ اجعل هذا البلد أمناً» یعنی پروردگارا اینجا را سرزمین دارای امنیت قرار بده و اهمیت امنیت در قرآن قابل‌انکار نیست.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: فرض کنید جان مردم کشوری در اثر تهدید خارجی در خطر باشد آیا می‌توانیم برای برطرف کردن خطر از جان مردم کشور از مرزهای خودمان عقب‌نشینی کنیم؟ یا قسمتی از سرزمین را به دشمن واگذار کنیم تا جان باقی مردم سرزمین را حفظ کنیم؟ معادن کشور را در اختیار بیگانگان قرار دهیم تا جان مردم و یا وضعیت اقتصادی مردم و معیشت آن‌ها را تأمین کنیم؟ این سؤالات مهم به مسئله مرجع امنیت برمی‌گردد.
وی بیان کرد: سؤال قابل طرح دیگر این است که آیا بالاترین امنیت و مرجع امنیت در یک کشور امنیت جان مردم، معیشت اقتصادی، حفظ اقتدار ملی، حفظ جان رهبران یا حفظ مرزها است؟
ارسطا تصریح کرد: در عصر کرونا ما در حوزه امنیت با سؤالات پیچیده‌تری مواجه شدیم، به عنوان مثال در شرایط کرونا توصیه‌های اکید در خانه ماندن را داریم و حالا اگر در بین سلامت مردم و اقتصاد مردم تزاحمی به وجود بیاید، کدامیک بر دیگری باید ترجیح داد شود و مقدم است؟
در تمام موارد می‌توان بگوییم سلامت بر معیشت مقدم است؟
وی ادامه داد: ما پذیرفتیم در تزاحم بین معیشت و سلامت مردم، سلامت بر معیشت مقدم است ولی در اینجا می‌خواهیم بدانیم دائماً همین وضعیت وجود دارد و می‌توانیم در تمام موارد بگوییم سلامت بر معیشت مقدم است یا در برخی حالات ممکن است قضیه به شکل دیگری باشد؛ به‌عنوان مثال در تزاحم بین سلامت مردم و بالا رفتن اختلافات خانوادگی کدامیک مقدم می‌شود؟ یا در تزاحم بین سلامت مردم و انجام فعالیت‌های دینی مانند حضور در مناسک دینی، رفتن به اماکن زیارتی و نماز جماعت به چه صورت باید عمل کرد؟ در تزاحم بین حفظ سلامت مبتلایان به کرونا و حفظ سلامت کادر پزشکی کدام یک باید ترجیح داده شود؟ بین تأمین سلامت مبتلایان به کرونا و حفظ سرمایه‌های اقتصادی کشور تزاحمی پیش بیاید، کدامیک برتری دارد؟
محقق دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری افزود: اگر جان افراد سرمایه‌دار، جان افراد دانشمند، جان جوانان، جان صاحبان مناصب مختلف اجتماعی و حکومتی به واسطه ویروس کرونا در معرض خطر باشد و حفظ جان هرکدام با حفظ جان و سلامت افراد فاقد این ویژگی‌ها تزاحم پیدا کند، چه باید کرد؟
وی گفت: اگر قرار باشد همواره حفظ جان و سلامت افراد را مقدم و مرجع امنیت بدانیم آنگاه در صورتی که این تزاحم بین جان جوانان و افراد مسن اتفاق بیفتد، کدامیک مقدم است؟ یا تزاحم حفظ جان افراد فقیر با حفظ جان افراد سرمایه‌دار که در صورت باقی ماندن تأثیرات فراوانی در معیشت کل مردم دارند، باید چه کرد؟
عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) یادآور کرد: پاسخ دادن به این سؤالات نیاز به تأملات بیشتری دارد و پاسخ بنده به‌عنوان طرح یک دیدگاه است و نمی‌خواهم با قاطعیت و ذکر جوانب مختلف استدلالی این پاسخ را مطرح کنم و در همین اندازه که دیدگاهی را مطرح کرده باشم تا مورد تأمل اساتید قرار بگیرد، مطرح کنم تا بتوانیم تأملات بیشتری را داشته باشیم.
مرجع امنیت ارزش‌های اخلاقی است
ارسطا عنوان کرد: به نظر می‌رسد در تزاحم بین مراتب و موضوعات مختلف امنیت، بالاترین امنیت را امنیت ارزش‌های اخلاقی بدانیم یعنی مرجع امنیت را ارزش‌های اخلاقی بدانیم که حتی جان افراد نیز فدا می‌شود تا آن ارزش‌های اخلاقی در جامعه انسانی ثابت و پابرجا باقی بماند.
وی ادامه داد: دین در واقع مجموعه‌ای از تعالیمی است که به دنبال حفظ ارزش‌های اخلاقی در جامعه است بلکه حقیقت دین همین اخلاق است و بر این مطلب بنده آثار زیادی مترتب است که نیاز به بررسی و تحقیق بیشتری دارد.
محقق دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری اضافه کرد: در روایت معروف شیعه و اهل سنت از پیامبر اکرم(ص) نقل‌شده است که ایشان فرمودند: «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» من برای به کمال رساندن کرامت‌های اخلاقی مبعوث شده‌ام و هدف اصلی دین همین اتمام مکارم اخلاقی است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با تأکید بر اینکه مرجع امنیت در دیدگاه اسلام و حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارزش‌های اخلاقی است، ابراز کرد: دلیل اول بنده از باب تخلق به اخلاق الهی است، برترین اخلاق خداوند است هم عقل این نکته را به ما می‌فهماند چون خداوند جامع جمیع صفات کمالیه است بنابراین شیوه‌ای را که در رفتارش اتخاذ می‌کند قطعاً همان بهترین است.
عضو هیئت‌علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: خداوند متعال برای هدایت انسان‌ها ۱۲۴هزار پیامبر فرستاده است. بسیاری از پیامبران به شهادت رسیدند و با برخورد بسیار بد مردم خودشان مواجه شده‌اند؛ این پیامبران بهترین انسان‌ها بودند و برای هدایت انسان‌های در رتبه پایین‌تر از پیامبران و عامه مردم فرستاد تا ارزش‌های اخلاقی را در جامعه بشری استقرار ببخشند.
وی اظهارکرد: هرگاه ببینیم سیره و شیوه خداوند این‌چنین است که بالاترین هزینه‌ها را برای استقرار ارزش‌های اخلاقی در جامعه انسانی متقبل شده، به این مهم می‌رسیم که بالاترین موضوع امنیت و مرجع امنیت همین ارزش‌های اخلاقی است.
قوام جامعه انسانی به برقراری محبت و الفت است
ارسطا گفت: دلیل دوم مرجع بودن ارزش‌های اخلاقی در مبحث امنیت را عملکرد معصومین(ع) دانست و عنوان کرد: به عنوان مثال حضرت علی(ع) در شورای شش‌نفره به راحتی می‌توانست پیشنهاد عبدالرحمن بن عوف بپذیرد و پس از به قدرت رسیدن، مطابق سیره خودش عمل کند، اما این کار را نکرد و این شاهد خوبی است که به ما نشان دهد ارزش‌های اخلاقی در رتبه اول اهمیت قرار دارد و مرجع امنیت ما باید همین ارزش‌های اخلاقی دانسته شود.
وی با اشاره به اینکه به نظر بنده دلیل سوم دلیل عقلایی است، یادآورشد: ما می‌خواهیم جامعه بشری تشکیل دهیم که مردم با آسودگی خاطر در کنار هم زندگی کنند و اگر مردم جهان در یک تزاحم که بین حفظ جان جوانان و پیران اتفاق افتاده حفظ جوانان را مقدم بدارند، یا حفظ جان سرمایه‌داران را به خاطر عوامل اقتصادی جامعه مقدم بر حفظ جان فقیران بدانند و یا حفظ جان کادر پزشکی مقدم بر حفظ جان بیماران باشد؛ آیا انسان‌ها با چنین رفتاری آرامش خاطر را در زندگی آینده خودشان می‌توانند داشته باشند؟ آیا این جامعه به دور از الفت و محبت در میان افراد مردم نخواهد بود؟ آیا می‌توان اسم این جامعه را یک جامعه انسانی گذاشت؟ که بنده در پاسخ می‌گویم قطعاً خیر چراکه قوام جامعه انسانی به برقراری همین محبت و الفت میان انسان‌ها است.
بنابر گزارش حوزه، محقق دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری در پایان یادآور کرد: از نگاه عقلایی هم اگر نگاه کلان به قضیه داشته باشیم و یک مقطع زمانی کوتاه را در نظر نگیریم بلکه یک دوره زمانی وسیعی را لحاظ کنیم، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که ارزش‌های اخلاقی مرجع امنیت ما است.
