شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نظریه موافقت معنایی در واقع یک صورت بندی زبان شناختی و معنا شناختی با یک نگاه بین رشته‌ای است؛ این نظریه کمک می‌کند که ما جاهایی که مشکل با روایات داریم، روایت را تبیین کنیم و به نوعی از روحیه اخباری گری فاصله می‌گیریم.
به گزارش شبکه اجتهاد، مراسم رونمایی از کتاب «موافقت معنایی» اثر حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا از سوی مرکز رشد و نوآوری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در تالار استاد موسویان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه برگزار شد.
استاد علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این مراسم با بیان اینکه تحول روش شناسی فهم دین که دانش رسمی و اصلی این حوزه علم اصول است مباحث زیادی مطرح می‌شود، گفت: در بین مباحث و نکاتی که مطرح می‌شود مطالب نسنجیده، بی مبنا، بدون چارچوب و نظریه و نگاه جامع و نگرش مسلط بسیار است لذا بخشی از این مطالب زیان بار هستند و لطمه می‌زنند به جریان کارآمد و صحیح و همچنین به طلبه‌ها آسیب می‌زنند و ذهن آنها را مشوش می‌کنند این دسته از طلبه‌ها از سویی در معرض تحولات بسیار گسترده‌ای در حوزه مطالعاتی هستند و از دیگر سو با مطالب مشوش فراوانی مواجه می‌شوند لذا هیچ نسلی از نسل‌های طلاب به اندازه نسل امروز حوزه آسیب‌پذیر نبوده‌اند.
باید راه شهید صدر را در علم اصول دنبال کرد
وی ادامه داد: برخی افراد هم که سنجیده سخن می‌گویند در ارائه نظریه ضعیف هستند و مطالب غیر منسجمی را مطرح می‌کنند اگر چه این مطالب مضر نیستند اما کم فایده است لذا متأسفانه در طول این چند دهه کمتر کسی را سراغ داریم که مطالب مفید و کارساز ارائه کرده باشد امّا در افکار و آثار شهید صدر مطالب خوبی سراغ داریم لذا باید راه شهید صدر را در همه زمینه‌ها به ویژه علم اصول دنبال کرد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: دکتر قائمی نیا سالها است دغدغه ساختن مباحث جدید را دارند و تجربه‌های سایر ملل و بیشتر نظریه‌های غربی پدید آمده و مکاتبی که در حوزه معرفت و زبان به وجود آمده را با داشته‌های خودمان مقایسه و تحلیل می‌کنند و به این ترتیب باب جدیدی را در راستای توسعه، تحول و ارتقا و نوسازی روش شناسی فهم دین خصوصا اصول باز کردند و در این کار موفق بودند.
وی با بیان اینکه نوسنده در این کتاب تلاش عملی کرده است، یادآورشد: یکی از نقاط ضعفی که بر دیگران وارد است در حالی که بر ایشان وارد نیست همین نکته است که وارد میدان عمل شدند و دو دهه است که به طور جد وارد این عرصه شدند و مباحث و مقالات و کتاب‌هایی را تألیف و عرضه کردند.
رشاد ادامه داد: ایشان علقه خاصی به علامه طباطبایی دارند و بیشتر از ایشان بهره می‌گیرند و عنوان موافقت معنایی را و این نظریه را ملهم از نظریات علامه طباطبائی در تفسیر البیان هستند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یکی از وجوه شخصیت دکتر قائمی را نقدپذیری عنوان کرد و اضافه کرد: این کتاب بسیار ارزشمند و مشمول از مطالب نو و بحث‌های زنده است ولی این اثر ارزش نقد دارد بسیاری از کتب ارزش مطالعه و نقد را ندارند چرا که نقد در معنای دقیق یعنی ارزیابی اثر و مشخص کردن ارزش‌های آن و نقد فقط به معنای سلب و رد نیست لذا گاهی در نقد وجوه مثبت اثر مطرح می‌شود.
وی متذکر شد: مباحثی در زمینه فهم متون در اصول داریم و برخی تحولات در این مباحث پیش آمده از جمله بحث تعادل و تراجیح، اوایل محدود بوده و بعد توسعه پیدا کرده است اما این اواخر متاسفانه رو به تضعیف است و به تدریح در بحث آموزش دارد متروک می‌شود.
استاد خارج فقه حوزه علمیه تهران در نهایت افزود: یکی از کمبودها در علم اصول و روش شناسی فهم دین است که این معرفت حاصل از ادله را نمی‌توان سنجید و آیا قیاس ناپذیرند و نمی‌توان معرفت‌های بدست آمده را مقایسه کنیم، لذا باید دستگاهی تعریف کنیم که بر اساس آن بین معرفت‌ها بسنجیم لذا یکی از مسائل مهم است و می‌توانیم به قواعدی دست پیدا کنیم که بر اساس آن بتوانیم تا حدی بین آراء داوری کنیم.
چالش‌های حوزه مطالعات حدیثی در دوره معاصر
در ادامه مراسم رونمایی از کتاب موافقت معنایی حجت‌الاسلام علی راد، مسئول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با بیان اینکه وضعیت مطالعات حدیثی در دوره معاصر دچار چالش تحول و نوآوری است، گفت: متاسفانه بنا به دلایل موجه‌ای نتوانستیم مطالعات حوزه حدیثی را آنچنان که شایسته است به حوزه نوآوری و تحول نزدیک کنیم یکی از علل و زمینه‌های این چالش فقدان گفت و گو و تعادل با حوزه‌های جدید مطالعاتی در فهم متون دینی است.
وی دومین چالش در حوزه مطالعات حدیثی در دوره معاصر را فقدان پژوهش‌هایی دانست که بتواند ظرفیت میراث حدیثی شیعه را در سطح بین الملل نشان دهد و ادامه داد: متاسفانه ظرفیت میراث حدیثی ما در حوزه‌های مختلف معرفتی در بین خود ما حوزویان ناشناخته است چه برسد به اینکه بتوانیم این میراث گرانقدر را در سطح جهانی معرفی کنیم.
مسئول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در قم توضیح داد: برای ارائه ظرفیت متنوع میراث حدیثی شیعه نیازمند داشتن زبان و ادبیات و منطق مفهمه مشترک با مراکز تولید دانش در جهان هستیم البته بعد از انقلاب اسلامی در توجه به میراث حدیثی کارهای مهمی صورت گرفته است.
وی به انحصار روشی در پژوهش‌های حدیثی اشاره کرد و گفت: متأسفانه در مطالعات حدیثی تک روشی هستیم و از روش‌های تلفیقی و جدید در تحقیق متون حدیثی و نقد و فهم آنها استفاده نمی‌کنیم و بایستی از این انحصار و انسداد روشی خارج شویم و به سمت وضعیت تکثر روشی البته با حفظ مبانی و مبادی و اصول رایج در حوزه‌های علمیه حرکت کنیم.
راد، راهکارهای برون رفت از این انسداد و روی آوردن به تحول در مطالعات حدیثی را متنوع دانست و عنوان کرد: مهم‌ترین آن روی آوردن به مطالعات میان رشته‌ای و مطالعات روش شناختی است و در پرتو توجه به مطالعات روش شناختی است که می‌توانیم اولا با جهان ارتباط علمی موفقی برقرار کنیم و ثانیا فهم‌های جدید و نوینی را از میراث خودمان ارائه کنیم و تحقق این امر منوط به تولید روش‌های فهم دین از بین همین سنت رایج بین حوزویان است و راهکار دوم هم گرایش به روش‌های جدید در حوزه فهم متون حدیثی است.
وی با اشاره به اینکه در حوزه تحول در مطالعات حدیثی هم دو راهکار وجود دارد، تصریح کرد: یکی ظهور نخبگان خاص در حوزه پژوهش‌های حدیثی است که متاسفانه به دلیل در حاشیه بودن پژوهش‌های حدیثی در حوزه ممکن است دیر بازده باشد و دومین راهکار تحولی تولید آثار فاخر متناسب با شاخص‌های پژوهش‌های تحول آفرین است.
مسئول بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با تأکید بر اینکه در حوزه مطالعات حدیثی در بحث اعتبار سنجی احادیث با قرآن چالش عمده داریم که از اثر امام باقر (ع) شروع شده است و تا امروز چشم انتظار پژوهش‌های فاخری بوده است، ابراز کرد: متاسفانه تاکنون در حوزه احراز عدم مخالفت با کتاب و احراز موافقت با کتاب پژوهش جدی که ما را با یک نظریه که بتواند ابعاد مختلف این احراز موافقت و یا مخالفت را نشان بدهد نداشتیم اما کتاب ارزشمند موافقت معنایی نمونه موفقی است در عرصه این چالش‌ها و ایجاد تحول در مطالعات حدیثی به ویژه در خصوص اعتبار سنجی احادیث با قرآن کریم و این کتاب یکی از شاخص‌های تحول آفرین در حوزه پژوهش‌های حدیثی است.
با نظریه موافقت معنایی از روحیه اخباری گری فاصله می‌گیریم
در ادامه حجت‌الاسلام ابوالحسن غفاری، مدیر گروه معرفت‌شناسی پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی گفت: بحث اینکه آیا می‌تواند در فرآیند اجتهاد مولفه‌ی دیگری دخالت بکند و مباحث معرفت شناختی وارد اجتهاد شود، پرسش مهمی است که قائمی نیا در موافقت معنایی بیان می‌کند.
وی ادامه داد: اینکه روایات را به لحاظ معنایی ببینیم که موافق با قرآن است یا نه به این صورت در سنت گذشتگان ما نبوده و ایشان یک دستگاه معرفتی مطرح کرده که بر اساس آن روایات تحلیل می‌شود.
غفاری افزود: نظریه موافقت معنایی در واقع یک صورت بندی زبان شناختی و معنا شناختی با یک نگاه بین رشته‌ای است و نکته دیگر این که این نظریه کمک می‌کند که ما در جاهایی که مشکل با روایات داریم روایت را تبیین کنیم و به نوعی از روحیه اخباری گری فاصله می‌گیریم.
وی ادامه داد: ما با موافقت معنایی در واقع می‌توانیم سخن از حکومت روشی در روایات به میان بیاوریم که در مباحث میان رشته‌ای خصوصا علوم اجتماعی خیلی اهمیت دارد.
غفاری اظهار کرد: در بحث تشخیص روایات مجهول از روایت واقعی، این شبکه موافقت معنایی به شدت کاربرد خواهد داشت حتی در بحث تشخیص ناسخ و منسوخ و دیگر مباحث اصولی موافقت معنایی موثر خواهد بود و این موافقت معنایی باید جز مباحث علم حدیث شناسی باشد.
موافقت معنایی در مقابل چند جریان تألیف شد
در پایان مراسم حجت‌الاسلام دکتر علیرضا قائمی‌نیا، نویسنده اثر یکی از توفیقات خود را حضور در اجتماع معرفتی عنوان کرد و گفت: هیچ کاری بدون زمینه اجتماعی صورت نمی‌گیرد و کارهای معرفتی مبتنی بر یک اجتماع معرفتی است که عالمان و متخصصانی حضور داشته باشند و فرآیند تحقیق را پیش ببرند و فرآیند تحقیق نه فرآیند فردی بلکه فرآیند جمعی است و این فرآیند جمعی را از سال ۸۲ در پژوهشگاه داشتیم و همچنین حضور در دانشگاه قرآن و حدیث یکی دیگر از اجتماع‌های معرفتی تاثیرگذار بود.
وی با بیان اینکه موافقت معنایی را در مقابل چند جریان انجام دادم، تصریح کرد: یک جریانی که امروز در میان برخی حوزویان می‌بینیم که روایات را عملا کنار گذاشتند و می‌گویند فقه باید مبتنی بر قرآن باشد و جریان دیگری که مقابل آن این بحث را مطرح کردم جریانی بود که در میان غربی‌ها و برخی اساتید دانشگاه وجود دارد که بهائی به روایات نمی‌دهند و با بحث‌های زبان شناسی و معنا شناسی می‌خواهند اثبات کنند که روایات ریشه ندارند./ ایسنا
