شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
برخی از روشنفکران دینی متاسفانه به صراحت می‌گویند که امروز باید دانش فقه را کنار زد و دانش حقوق یا قوانین را جایگزین کرد. آنها از این نکته غافل هستند که دانش حقوق یا قوانین بر عقل خود بنیادی تکیه می‌کند که نشان و بهرهای از وحی ندارد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی در گفت‌وگویی اظهار کرد: یکی از علوم و دانش‌های بسیار اساسی و ریشه دار در مکتب تشیع که برگرفته از کتاب و سنت رسول گرامی اسلام و ائمه معصومین (ع) می‌باشد علم وزین فقه است. این علم از زمان پیامبر اکرم(ص) در طول ۱۴۰۰ سال یکی از عمده ترین دانش‌هایی بود که به جهت نیازهای جامعه دینی و اسلامی و هم به لحاظ سرشار بودن احکام و قوانینی از سوی خدای عالم برای زندگی و سعادت بشر تعیین شده است.
دانش فقه، دانش قوی و بنیادی است
فروع دین که عبارت است از نماز، روزه، خمس، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و تولی و تبری و… همه دارای اسرار و حکم و احکام هستند. این اسرار و حکم را بایستی در کتاب‌ها و دانش‌های اخلاق و معارف دنبال کرد ولی احکام آنها را در دانش فقه جستجو می‌کنبم. بنابراین این دانش قوی و بنیادی است که در طول ۱۴۰۰ سال ائمه عهده دار آن بودند که صاحبان وحی بودند و فقها را می‌پرورانند. آنها خود فقیه نیستند و دستگاه تربیتی فقه و تربیت فقها بر عهده ائمه است و شاگردان آنها بر اساس دستگاه معرفتی فقه اجتهاد می‌کنند. این اجتهاد بر اساس تعالیم امامان بخصوص امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اتفاق می‌افتد.
خدا در قرآن جامعه را به تفقه در دین فراخوانده است
استاد حوزه علمیه قم تصریح کرد: آنچه که خدای عالم در قرآن، جامعه دینی را به آن فرا خوانده است بحث تفقه در دین است، اما ما اکنون از دانش فقه اصطلاحی سخن می‌گوییم که مراد ما روشی است که احکام الهی را از منابع وحیانی استخراج می‌کند و این احکام را به صورت دستورالعمل و قوانین راهبردی در فضای عمل برای جامعه معرفی می‌کند. از این رهگذر این نکته قابل توجه است که این دانش، دانشی است که باید از یک منبع اصیل وحیانی تامین می‌شود.
برخی به دنبال جایگزین کردن دانش حقوق به جای دانش فقه هستند
جوادی آملی با بیان اینکه برخی به دنبال جایگزین کردن دانش حقوق به جای دانش فقه هستند اظهار کرد: همین جا نکته‌‌ای را عرض کنم که برخی از روشنفکران دینی متاسفانه به صراحت می‌گویند که امروز باید دانش فقه را کنار زد و دانش حقوق یا قوانین را جایگزین کرد. آنها از این نکته غافل هستند که دانش حقوق یا قوانین بر عقل خود بنیادی تکیه می‌کند که نشان و بهرهای از وحی ندارد. طبیعی است قانونی که بر اساس کشف عقل خودبنیاد باشد قانونی است که خدا بر آن دستور نداده است و فرموده است: کسانی که به حکم خدا و آنچه که خدای عالم نازل کرده است تن در ندهند از دیانت و از نظام دینی بهرهای ندارند. بنابراین سخنی که امروز از زبان روشنفکران دینی صادر می‌شود که می‌گویند فقه امروز کارساز نیست و نمی‌تواند جوابگوی نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، تربیتی و اخلاقی جامعه باشد سخن ناثوابی است که در حقیقت برگرفته از اندیشه‌ها و مکاتب غربی است و کسانی که دلداده این مکاتب هستند چنینی سخنانی را بر زبان جاری می‌کنند.
باید به استحکام منابع وحیانی تکیه کرد
او با تاکید بر اینکه باید به استحکام منابع وحیانی تکیه کرد گفت: هم جامعه مسلمان و هم توده مردم دین باور به قوانین الهی و دستور العمل‌هایی در حوزه‌های مختلف از ناحیه دین صادر شده عمل می‌کنند و هم دستگاه عظیم حوزه‌های علمیه به این منظور به دنبال پیدایش احکام و قوانین دینی کاربردی نظام اسلامی و مکتب اسلام هستند. اما نباید از این نکته غافل بود که جامعه همواره در حال تغییر و تکامل است بخصوص در دوران مدرن که همه ابزارها و امکانات در حال تغییر است. شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و حتی شرایط بین المللی و جهانی شدن و… بر همه امور سایه افکنده است. نباید از پیش آمدن اینگونه مسائل هراسناک شد و باید به استحکام منابع وحیانی تکیه کرد.
رساله‌های عملی فاقد دستور العمل‌های اجرایی برای جامعه است
رئیس موسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء با بیان اینکه رساله‌های علمی فقها کاربرد عملی ندارد تصریح کرد: دستگاه اجتهاد یکی از بهترین دستگاه‌ها برای استنباط احکام و بروز کردن احکام است. آنچه که قابل توجه است این است که فقهای ما به دنبال استنباط احکام هستند. اما آنچه که تولید می‌شود صبغه قانونی و عملگرایی ندارد. لذا آنچه که به عنوان رساله‌های علمی از فقهای ما در این رابطه صادر می‌شود کاربرد عملی ندارد و رساله‌های عملی همچنان فاقد گرایش‌های عملی و دستور العمل‌های اجرایی برای جامعه هستند. بنابراین انتظار امروز جامعه ما انتظار به حقی است و باید گفت که این رساله‌های عملی توانایی‌های لازم را برای اینکه حوزه‌های مختلف اجرایی و اجتماعی تامین شوند ندارند.
دستگاه فقاهت باید تقویت شود
جوادی آملی در ادامه افزود: برای اینکه امری در این سطح تحقق پیدا کند نیاز به چند عامل عمده و اساسی داریم. ابتدا باید دستگاه فقاهت تقویت شود البته نه به لحاظ منابع چراکه منابع ما غنی و قوی است. بسیاری از کسانی که از منابع خبر ندارند از توان و استحکام منابع وحیانی ما آگاه نیستند ممکن است چنین چیزی بگویند. این حرفی است که توسط کسانی که منبعی در اختیار ندارند زده می‌شود. برای آنهایی که نعوذ بالله منابع وحی را منابع وهمی می‌دانند و خود را با امر متافیزیک بیگانه و بی معنا می‌دانند، این حرف‌ها جذابیت دارد ولی کسانی که به وحی باور دارند و ایمان دارند سعی دارند این منابع را از طریق دستگاه اجتهادی تفقه به کار بگیرند.
اجتهاد امروز توانایی مجهز شدن به تکنولوژی‌های جدید را ندارد
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: اجتهاد امروز توانایی مجهز شدن به تکنولوژی‌های جدید برای استنباط احکام را ندارد. چیزی که در نهایت باید به عنوان رساله عملیه ارائه بشود تا برای جامعه در حکم قوانین کاربردی باشد هم متاسفانه وجود ندارد. از دیگر مسائل قابل توجه این است که قوانین کشور از جایگاه مجلس شورای اسلامی نوشته می‌شود صبغه فقهی ندارد. شورای نگهبان این مراقبت را دارد که قوانین مخالف شرع نباشند ولی این خیلی متفاوت است از اینکه قانونی بنویسیم که متخذ از فقه است یا قانونی آزاد بنوسیم که مخالفتی با شرع و قانون اساسی نداشته باشد.
جوادی آملی در ادامه افزود: ما قانون آزاد می‌نویسیم که مخالفتی با شرع و قانون اساسی نداشته باشد و یکی از معضلات این است این قوانینی که به عنوان قوانین نظام اسلامی در جامعه اسلامی مورد استفاده است باطن جریان فقاهت و وحیانی را خیلی در خود ندارند. این مساله باعث نمی‌شود حوزه‌ها از مسئولیت تدوین رساله‌های عملی شایستهای که وضعیت تکالیف عبادی را مشخص می‌کند دور بمانند و این مطالبه به حقی از ناحیه متدینین و مردم است و دستگاه مرجعیت باید رساله‌های عملی شایستهای که تمام جزئیات زندگی را تحت پوشش قرار دهد فراهم بیاورند.
متاسفانه بسیاری از دستگاه‌ها خود را مستقل از دستگاه فقه می‌دانند
رئیس موسسه فرهنگی تحقیقاتی اسراء تصریح کرد: دستگاههای مربوط به نظام اعم از سیاست، تربیت، اخلاق و اقتصاد و سایر بخش‌ها متاسفانه خود را مستقل از دستگاه فقه می‌دانند و مسائل و نیازهای معرفتی خود را به فقها عرضه نمی‌کنند. روابط بین الملل از عمده مسائلی است که فقه می‌تواند به مباحث آن بپردازد و یا مسائل صنعت، تجارت، گردشگری و مساله محیط زیست و مباحثی که در فضای دانش پزشکی و مهندسی مطرح است و تمام اصناف و مشاغل باید مسائل خود را به صورت روشن و موردی تنظیم کنند و از دستگاه مرجعیت بخواهند که به صورت موردی در این موارد اظهار نظر کنند. این کار باعث می‌شود فقه ما کامل و قوی شود و در مقام تدوین کمتر مشکل داشته باشیم. برخی از فضلا و دوستان در این رابطه کار کرده و زحمت کشیده‌اند و به طور مثال برای رانندگان تاکسی قوانین و آیین نامه‌هایی را به صورت فقه کاربردی تنظیم کرده‌اند.
جوادی آملی گفت: امروز به نظر می‌رسد که دو گسست وجود دارد. گسست اول بین مشاغل و اصناف و مدیران اصناف با دستگاه مرجعیت و فقاهت، و گسست دیگر در دستگاههای مربوط به نظام اسلامی و حکومت است که خود از قوانینی استفاده می‌کنند که در این قوانین روح اسلامیت و باطن احکام وحیانی خیلی کم رنگ است و صرفا بخاطر اینکه مخالفتی با شرع ندارد برای آنها قابلیت انجام دادن دارد. درحالی که این امر نمی‌تواند برای کشور و جامعه اسلامی ارزش باشد که ما به دنبال قوانینی باشیم که شرع با آنها مخالف نباشد بلکه باید به دنبال قوانینی باشیم که از شرع و منابع وحیانی برخاسته است. البته باید به درستی از عقلانیت وحیانی مدد گرفت و عقل نمی‌تواند به تنهایی در این زمینه کارساز باشد
جوادی آملی در پایان خاطرنشان کرد: عقلانیت وحیانی با ابزار اجتهاد جدید، توسعه یافته و عمیق شده می‌تواند با توجه به مباحثی که امروز بشر در حوزه‌های مختلف به او رسیده است مورد توجه باشد و بهترین قوانین و دستور‌العمل‌ها را در حوزه‌های مختلف از منابع وحیانی به صورت اجتهادی استنباط کند و در این رابطه تدوین رساله‌های عملی یکی از مهمترین ارکانی است که می‌تواند نسبت بین دستگاه‌ها فقهی، اصناف و جامعه از یک سو و حکومت و نظام از سوی دیگر پل ارتباطی را ایجاد کند.شفقنا
