برداشتی از مفهوم ربا بر اساس آیات و تجربه دو سده اخیر در نظام‌های مالی

عضو دپارتمان فاینانس دانشگاه برکلی آمریکا گفت: اگر می‌خواهیم بحث ربا را متوجه شویم، باید اکوسیستم آن را متوجه شویم و اگر بخواهیم بحث ربا را از یک اقتصادی بزداییم باید اکوسیستمش را متحول کنیم.

به گزارش شبکه اجتهاد، نشست علمی «برداشتی از مفهوم ربا بر اساس آیات و روایات و تجربه دو سده اخیر در نظام‌های مالی» با حضور دکتر امیر کرمانی، عضو دپارتمان فاینانس دانشگاه برکلی آمریکا، به همت مرکز مطالعات اقتصادی دانشگاه مفید در دو جلسه به روزهای سه شنبه ۱۴ و سه شنبه ۲۱ دی ماه ۱۴۰۰ به صورت مجازی برگزار شد.

در این دو نشست، دکتر کرمانی به مفهوم ربا در تمدن‌های دیگر قبل و بعد از اسلام پرداخته و حیَل ربا را در اعصار و تمدنهای مختلف بررسی کرده و سپس به آیات قرآن و احادیث معتبر اسلامی در حوزه مباحث حیل ربا پرداخت.

کرمانی آیات ۲۷۵ تا ۲۸۳ سوره بقره را آیات محوری در بحث ربا دانست و گفت: با مطالعه این آیات می‌توان به این سوالات پاسخ داد که چرا خداوند بیع را حلال و ربا را حرام اعلام کرده است. چرا خداوند ربا را در مقابل بیع قرار داده است؟ فرق بین مرابحه با قرض یا بهره چیست؟

به نظر کرمانی اولا اگر ما در مجموعه آیات ۲۷۵ تا ۲۸۳ دقت کنیم و نه فقط آیه ۲۷۵ و آن را در کنار مجموعه احادیث حیل ربا و کلا احادیثی که از ائمه (ع) راجع به بحث ربا داریم بگذاریم، می‌تواند ما را به پی بردن به حقیقت ربا هدایت کند. اگر ما دقت کنیم متوجه می‌شویم که در تمام راه‌های فرار از ربا اصلا بحث تفاوت در ظاهر نیست و اتفاقا تفاوت آن‌ها در این است که در یکی از این قراردادها وقتی فرد معسر می‌شود بدهی‌اش بصورت اتوماتیک افزایش پیدا می‌کند ولی در قرارداد دیگر بصورت اتوماتیک افزایش پیدا نمی‌کند. پس با توجه به قرارداد بیع و حیله‌های ربا، انگیزه‌های سودجویانه به رسمیت شناخته شده و نظر اسلام فقط بر قرض و کارهای تجاری شخصی نبوده است ولی این شرط را هم گذاشته است که اگر شخص توان بازپرداخت با سود را نداشت نمی‌توان این بدهی فرد را بصورت اتوماتیک افزایش داد.

کرمانی تاکید کرد: نکته اساسی در حرمت ربا، توجه به مسأله دین است. ما اگر می‌خواهیم بحث ربا را متوجه شویم، باید اکوسیستم آن را متوجه شویم و اگر بخواهیم بحث ربا را از یک اقتصادی بزداییم باید اکوسیستمش را متحول کنیم. بنظرم مهمترین زیربنای کل نظام مالی مدرن و گذشته این است که به هر حال داین در برابر فرد مدیون چه کاری می‌خواهد انجام دهد. چیزی که در گذشته وجود داشته این بوده که در نهایت افراد برده می‌شدند.

وی ادامه داد: آنچه قرآن در مورد ربا بیان فرموده است را نظام مالی مدرن در دویست‌ساله اخیر به آن رسیده؛ یعنی با ملاحظه تاریخ اقتصادی انگلیس و خیلی کشورهای دیگر فرد مدیون را به زندان می‌انداختند ولی امروزه ‌عدم توانایی پرداخت بدهی در آمریکا و کشورهای دیگر این یک طبیعت اقتصادی شمرده می‌شود و وارد بحث ورشکستگی می‌شود. ولی اگر طرف کلاهبرداری کرده است با او برخورد قضایی می‌شود و این ایده که فرد بدهکار را وارد زندان بکنیم به نوعی، ایده برده‌داری است. در قدیم زندانی می‌کردند که سایر افراد خانواده کار کنند تا بدهی شخص بدهکار را پرداخت کنند. اما از سال ۱۸۰۰ به بعد نهاد زندان بدهکاران تضعیف می‌شود و به جای آن بحث ورشکستگی رشد پیدا می‌کند. در بخش عمده اقتصادهای مدرن نظام ورشکستگی به نوعی زیر بنای کل نظام مالی است.

این عضو دپارتمان فاینانس دانشگاه برکلی آمریکا در پایان خاطرنشان کرد: ما در نظام ورشکستگی بنگاه‌ها دو فصل یازدهم و هفتم داریم که اگر یک بنگاهی وارد فصل یازدهم شود می‌تواند این ورود از طرف فرد بدهکار باشد یعنی بدهکار بگوید من توان پرداخت بدهی با وضع موجود را ندارم و حتی می‌تواند قبل از سررسید باشد و دادگاه با دریافت مدارک تصمیم می‌گیرد که آیا شخص توان بازپرداخت ندارد و آیا نیاز به تجدید ساختار هست یا خیر و در این تجدید ساختار ممکن است سهامداران جایگزین شوند یعنی سهامدار سهام خود را از دست بدهد یا فرد طلبکار تبدیل به سهامدار جدید شود و در مواردی ممکن است که سهامدار همچنان سهامدار باقی بماند ولی یک محدودیتهایی اتفاق بیافتد.

گفتنی است، در پایان نشست‌ها نیز سوالاتی طرح گردید که دکتر کرمانی به ارائه پاسخ پرداخت. علاقه‌مندان برای دانلود فایل صوتی نشست اول «اینجا» و برای دانلود فایل صوتی نشست دوم «اینجا» کلیک کنید.