حجتالاسلام اثنی عشری با بیان اینکه در سال تحصیلی ۱۴۰۳ شاهد برپایی ۱۱۰ جلسه درس خارج فقه معاصر هستیم که موضوعات جدید را بررسی میکنند، گفت: این دستاوردها باید در قالبی ارائه شود که در دانشگاههای ما هم قابل استفاده بوده و در فضا و ادبیات دانشگاهی ما جا باز کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجتالاسلام حسین اثنی عشری، ضمن اشاره به تاریخچه و نحوه ایجاد تحول اجتهادی در جریان فقهی حوزههای علمیه، اظهارکرد: دفتر فقه معاصر در راستای اجرای فرمایشات مقام معظم رهبری و تاکیدات ایشان طی چندین سال و همچنین تاکیدات دیگر بزرگان حوزه پس از چند سال پیگیری در سال ۱۳۹۵ راه اندازی شد. از ابتدای راه اندازی ۵ هدف اصلی را تعیین گردید که امروز به لطف خدا همه آن موارد به نقطه مطلوب رسیده و روز به روز در حال توسعه و پیشرفت است.
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه علمیه قم نخستین موضوع در دستور کار این دفتر را که مورد تاکید رهبر انقلاب نیز بود «تولید کتب درسی جدید بر اساس منهج اجتهادی جواهری» با عمق قابل قبول در حوزههای علمیه، برای سطوح عالی حوزه عنوان کرد و گفت: این اتفاق در شورای علمی دفتر توسط چند تن از مجتهدین شناخته شده حوزه (حضرات آیات مهدی شب زندهدار، محمد تقی شهیدی، سیدمحمدعلی مدرسی، علی عندلیبی و محمد قائنی) رقم خورد و نتیجه آن تالیف دو کتاب «الفائق» و «الشخص الاعتباری» بود که در برنامه آموزشی حوزه قرار گرفت و سالانه چند هزار نفر از طلاب در حوزههای علمیه این دروس را میخوانند. البته این روند ادامه دارد و شورای علمی هر هفته طی جلساتی که برگزار میشود، تلاش میکنند کتب جدید و همچنین بخشهای جدید کتاب الشخص الاعتباری را آماده کنند.
استاد سطوح عالی حوزه با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در خصوص ورود حوزه به مسایل روز و پاسخگویی در این زمینه، خاطرنشان کرد: محور دوم هدفگذاری این دفتر موضوع «دروس خارج فقه معاصر» بود. از این جهت که این دروس – به عنوان پایگاه اصلی تولید علم – به موضوعات و مسائل معاصر بپردازد. زمانی که ما کار را آغاز کردیم شاید قریب به ۴ یا ۵ درس محدود در این رابطه برقرار بود اما امسال یعنی سال تحصیلی ۱۴۰۳- ۱۴۰۲ شاهد برپایی ۱۱۰ جلسه درس خارج فقه معاصر هستیم که موضوعات جدید را بررسی میکنند.
بررسی و تبیین ۲۲ موضوع کلان ِامروز جامعه در دروس خارج حوزه
اثنی عشری تصریح کرد: دایره موضوعاتی که در دروس خارج فقه معاصر به آنها پرداخته میشود، بسیار گسترده است. به گونهای که حداقل ۲۲ موضوع ِ کلان ِ اصلی داریم از مسئله «خانواده» و «اخلاق» گرفته تا «رمز ارز»، «بورس» ، «هوش مصنوعی» و « فقه سیاسی» و موضوعات متنوع دیگر. به عبارت دیگر، امروز قریب به ۲۵ کلان موضوع توسط فقها و علما در دروس خارج فقه حوزه در حال بررسی است که از مسائل روز جامعه محسوب میشوند.
وی خروجی این دروس را تالیف و انتشار ۴۵ جلد کتاب در موضوعات معاصر به زبانهای عربی و فارسی عنوان و ابراز کرد: این ۴۵ جلد کتاب که شامل مباحث و مطالب مختلفی از اخلاق، بورس، طب و پزشکی، پول، ولایت فقیه و… هستند به علاوه دو کتابی که پیشتر نام بردم، سال گذشته خدمت مقام معظم رهبری تقدیم شد. ایشان رسماً از طریق دفترشان از این کار تقدیر نمودند و تیرماه سال ۱۴۰۲ نیز در سخنانی، عملکرد حوزه در فقه معاصر را به عنوان الگویی برای سایر بخشهای حوزه برشمردند.
مدیر دفتر فقه معاصر بخش دیگری از کار این دفتر را «احیای مباحث کتب فقها در سده اخیر» دانست و افزود: ما تلاش کردیم آن دسته از مطالب و مباحث معاصری که فقها در سده اخیر در آثار خود به آن پرداختهاند احیا شود. در همین راستا دروسی به صورت اختیاری در حوزه راه اندازی شد که شامل همین مباحث است از جمله کتاب «اقتصادنا» از شهید صدر که به موضوع اقتصاد اسلامی میپردازد و کتب و آثاری از آیتالله مکارم شیرازی و آیتالله سبحانی و سایر فقهای ما که مجموعا شامل ۱۵ عنوان کتاب میشود و تحت عنوان دروس تمهیدی فقه معاصر مورد استقبال طلاب قرار گرفت. امروز این کتابها در جمع کتب درسی طلاب قرار گرفته و هزار و صد طلبه تنها در قم مشغول تحصیل آنها هستند.
اثنی عشری ادامه داد: در همین رابطه موضوع پایان نامهها نیز مورد توجه قرار گرفته و در حال حاضر ۱۸۰ پایان نامه فقط در موضوعات معاصر در حال تألیف است. از این پایان نامهها حمایت میشود تا در مسیر چاپ و تبدیل شدن به کتاب قرار بگیرند. نکته مهم این است در سال ۱۴۰۰ یک تحول آموزشی اجتهادی در حوزه رقم خورد که هم دفتر فقه معاصر، هم آموزش حوزه و هم دیگر بخشها در این رابطه همراهی کردند و امروز کتب جدیدی در برنامه درسی حوزه قرار گرفته که طلاب به صورت اختیاری در هر کدام از آنها را که مایل باشند، شرکت میکنند. بنابراین یک حرکت مهمی در زمینه تغییر کتب در سطح عالی داشتیم.
راه اندازی و فعالیت «دبیرخانه حمایت از پژوهشهای مورد نیاز نظام»
مدیر دفتر فقه معاصر حوزه گفت: حوزه در ارتباط با دروس خود، باید یک عمقی داشته باشد و از آن عمق، هم دست بردار نیست و این مسئله کمی زمانبر است. یعنی حوزه برای این که بتواند متون و دروسی در آن عمقِ اجتهادی مطلوب خودش داشته باشد کمی زمانبری دارد. اما باید توجه داشت در کنار این دروس و کتب رسمی که برای جا باز کردن در حوزه، به زمان نیاز دارند، محققین و فضلای ما کتب و مقالات متعددی در موضوعات معاصر نگاشته اند. به گونهای که آیتالله اعرافی در جلسهای فرمود: «تا امروز یک هزار عنوان کتاب و مقاله در موضوعات جدید نوشته شده است».
وی با اشاره به اقدام خوب و شایسته معاونت پژوهش حوزه در حمایت از تولید آثار مورد نیاز روز جامعه، خاطرنشان کرد: این معاونت بخشی دارد به نام «دبیرخانه حمایت از پژوهشهای مورد نیاز نظام» که بیش از ۲۰ گروه علمی در آن در موضوعات متنوع از جامعه شناسی تا اقتصاد و از فقه تا اخلاق به تحقیق و پژوهش میپردازند. این دبیرخانه از محققینی که درپی چاپ کتاب در موضوعات جدید علمی هستند، حمایت میکند. تا کنون نیز آثار متعددی به این شیوه چاپ شده و به عبارتی یک نوع سرمایه گذاری در رابطه با تولید آثار علمی جدید انجام گرفته است.
استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع کاربردی سازی دستاوردهای علمی و فقهی این دفتر اشاره و تصریح کرد: محققین ما در حوزه، مباحثِ اجتهادی ِ فنی ِ فقهی را تولید میکنند اما این دستاوردها باید در قالبی ارائه شود که در دانشگاههای ما هم قابل استفاده بوده و در فضا و ادبیات دانشگاهی ما جا باز کند. به عنوان مثال فقیه ما (آیتالله جواد مروی) در درس خارج فقه رمز ارز خود مطالبی در رابطه با «رمز ارزها» فرموده و شاگردان ایشان این مطالب را نوشته اند، اما برای عمومی سازی و فهم همگانی از این مطالب، یک تیم اقتصادی در کنار آنها قرار گرفت و مطالب را در قالب یک مقاله علمی پژوهشی ارائه داد. این مقاله در مجله علمی پژوهشی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز منتشر شده است. این روند برای تعدادی از مقالات تولیده شده توسط دفتر فقه معاصر طی شده و مقالات چاپ شدهاند و تعدادی هم در نوبت چاپ هستند. و این همان خط اجتهاد تا دانشگاه است که بحمدالله به نتیجه رسیده است.
حضور در کارگاه منطقهای «هوش مصنوعی و علوم انسانی»/ نقد سند یونسکو
وی در ادامه مهم ترین اقدام این دفتر را حضور در فعالیتهای علمی تحقیقاتی در سطح بین المللی و حضور در قانونگذاری و اجرا دانست و گفت: ما در مسیر تولید مقالات بینالمللی گام برداشته ایم و اولین مقالهی ما در سطح بین المللی، امسال برای شرکت در مؤتمر «هوش مصنوعی و علوم انسانی» که در کشور عمان برگزار میشود، پذیرفته شده است.
اثنی عشری در همین رابطه افزود: ما تلاش میکنیم تولیدات علمی بهروز داشته باشیم و یکی از اهداف ما این است که خروجیها و تولیدات علمی ما در حاکمیت حضور داشته باشد. در همین راستا چندی پیش نقد قانون پولی _ بانکی مجلس را در دستور کار داشتیم. علاوه بر این فقها و اساتید ما همین الان با دولت ، بانک مرکزی و مجلس همکاری دارند و بعضا به صورت هفتگی در جلسات ویژه حضور دارند. حضور آنها در جلسات و پاسخگویی نسبت به ابعاد فقهی مسائل مختلفی که در دولت یا مجلس یا بانک مرکزی مطرح میشود، تقدیر این مجموعههای حاکمیتی را به دنبال داشته به گونهای که از حضور این افراد متخصص، آگاه و آشنا به مسایل استقبال کردند.
مدیر دفتر فقه معاصر در پایان به «شبستان» گفت: کارهایی که فضلا و محققین ما درباره اسناد بین المللی انجام میدهند از جمله مهم ترین کارهای ماست. یک نمونه از این اقدامات «نقد سند اخلاق هوش مصنوعی یونسکو» است. سازمان یونسکو در سال ۱۴۰۰ توصیه نامه اخلاق هوش مصنوعی را برای تصویب ارائه داد. ما قبل از اجلاسیه آن که در پاریس برگزار شد پیش نویس را نقد کردیم و به گروه ایرانی که آنجا حضور داشتند دادیم، این نقد مفصل که منتشر شده و امروز هم موجود است زمینهای را فراهم کرد تا ما به سمت تولید «سند اخلاق هوش مصنوعی» گام برداریم و امروز در مسیر تولیدات علمی مورد نیاز این سند هستیم.