شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به اینکه بیت کوین از مصادیق «رمز ارز» است، تصریح داشت: رمزارز یک دارائی اعتباری است که هر دو نظریه در تعریف داخل باشد؛ اگر بیت کوین واقعا یک ارز است و خصوصیات پول را دارد، پول هم یک دارائی است و اگر بیت کوین یک کالاست کالا هم یک دارائی است لذا عنوان دارائی بر آن صدق می‌کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌‌الاسالام والمسلمین جواد مروی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم در درس خارج فقه معاصر به بررسی موضوع «بیت کوین و رمزارزها» پرداخت که متن آن به این شرح است:
تاریخچه و تعریف رمزارز بیت کوین
رمزارز را تعریف کردیم و عرض کردیم یکی از مصادیق آن بیت کوین است. لذا وارد شویم به صورت مختصر اشاره به تاریخچه بیت کوین، معنای لغوی و معنای اصطلاحی بیت کوین، مزایا و معایب او و سپس احکام شرعی در رابطه با بیت کوین را متعرض شویم.
تاریخچه بیت کوین
عرض می‌کنیم که پولهای دیجیتال اولین بار در تحقیقات یک اندیشمند امریکائی در حوزه ارتباطات به نام دیوید چام در سال ۱۹۸۳ آغاز شد؛ و تکنیک‌های مختلفی برای پول الکترونیکی و رمزدار مطرح شد. سپس پنج سال بعد یک متخصص حوزه فناوری اطلاعات به نام ویدای پول رمزگذاری شده را به عنوان یک ایده مطرح کرد. این ایده تا سال ۲۰۰۸ به عنوان یک فرضیه و یک نظریه باقی ماند. در آن سال مرد مجهول الهویه‌ای تحت نام مستعار ساتوشی ناکاموتو مقاله‌ای را با استفاده از نظرات گذشتگان، ایده ویدای و مطالب دیوید چام، مقاله‌ای تحت عنوان بیت کوین، پول الکترونیکی همتا به همتا نوشت و عرضه کرد و در سال ۲۰۰۹ واحد پول مجازی تحت عنوان بیت کوین ایجاد شد.
معنای لغوی و اصطلاحی بیت کوین
بیت کوین از دو کلمه تشکیل شده است از نظر لغوی، بیت که واحد اندازه‌گیری داده‌ها در رایانه است و به عبارت دیگر کوچکترین جزء حافظه کامپیوتر و اطلاعات رد و بدل شده در کامپیوتر در غالب بیت هست که هر ۸ بیت هم می‌گویند معادل یک بایت است، کوین به معنای سکه است در لغت، لذا معنای لغوی بیت کوین می‌شود گفت یعنی سکه کامپیوتری. سکه بیتی یعنی سکه کامپیوتری.
معنای اصطلاحی و تعریف بیت کوین، تعاریف مختلفی برای آن مطرح شده است ما به دو تعریف و سپس تعریف مختار اشاره می‌کنیم.
تعریف اول: تعریف لغتنامه آکسفورد
تعریف اول: توضیحی است که لغتنامه آکسفورد در مورد بیت کوین مطرح می‌کند هر چند می‌دانید معجمها و لغت‌نامه‌ها مرادف را معمولا ذکر می‌کنند لذا تعریفشان شرح اللفظی است ولی در بین لغت‌نامه‌ها آکسفورد فراتر از این می‌پردازد. لذا می‌توان هر چند با مسامحه توضیح آکسفورد را به عنوان یک تعریف مطرح کرد. حالا شاید لغتنامه کمبریج هم به لونی در این جهت مشترک با آکسفورد باشد.
نکته اول: تعریفی که لغت نامه آکسفورد ارائه می‌کند می‌گوید بیت کوین نوعی ارز دیجیتال که از تکنیک رمزگذاری در تولید واحدهای آن و نقل و انتقالش استفاده شده است و مستقل از دخالت یک بانک مرکزی است. ببینید چند خصوصیت را به خوبی مطرح کرده است.
اول: در تولیدش از تکنیک رمزگذاری استفاده شده است، دوم: در نقل و انتقالش هم از همین تکنیک استفاده شده است، سوم: مستقل از بانک مرکزی است یعنی در تولید این ارز و استخراج آن بانک مرکزی دخیل نیست.
این سه خصوصیت را خوب بیان کرده است ولی این تعریف جامع و مانع نیست، به خاطر اینکه ما در ضمن تقسیم رمزارزها توضیح دادیم رمزارزهائی که همین سه خصوصیت را دارند، در تولیدشان و در نقل و انتقالشان از تکنیک رمزگذاری استفاده می‌شود و مستقل از بانک مرکزی هم هستند بر دو قسم هستند برخی پشتوانه دارند و برخی پشتوانه ندارند که پشتوانه دارها هم چهار قسم بودند، نسبت به بیت کوین این قید حتما باید در تعریف اخذ شود که آیا رمزارز با پشتوانه است یا بدون پشتوانه است؟ که در آثار فقهی بسیار متفاوت می‌شود، حتی در آثار حقوقی هم متفاوت می‌شود و این توضیح در تعریف لغتنامه آکسفورد نیامده است.
نکته دوم: گفته شده مستقل از دخالت بانک مرکزی می‌باشد، این نکته درست است ولی باید یک قید دیگری هم اضافه شود، ممکن است رمزارزی مستقل از بانک مرکزی باشد ولی در نقل و انتقال او یک واسطه دخیل باشد غیر از بانک مرکزی، در حالی که بیت کوین نه تنها مستقل از دخالت بانک مرکزی است در تولیدش، در نقل و انتقال و مبادله‌اش هم روش همتا به همتاست، نظیر به نظیر است یعنی احتیاج به واسطه ندارد. این هم نکته دوم در مشکل تعریف.
نکته سوم: گفته شده بیت کوین یک ارز دیجیتال است ارز یعنی پول، چنانچه در تعریف خود ما توضیح خواهیم داد اینکه بیت کوین یک ارز و پول دیجیتال است طبق برخی از نگاه‌هاست، طبق برخی از دیدگاه‌ها بیت کوین ارز نیست، پول نیست بلکه یک کالاست، لذا در تعریف بیت کوین باید کلمه‌ای اخذ شود که آن کلمه هر دو دیگاه را شامل بشود چه بیت کوین کالا باشد و چه پول باشد. این تعریف اول
تعریف دوم: تعریف وب سایت بیت کوین ویکی
تعریف دوم: در وب سایت بیت کوین ویکی، بیت کوین را اینگونه تعریف می‌کند، می‌گوید بیت کوین یک ارز دیجیتال غیر متمرکز است که امکان پرداخت فوری را برای هر کسی در هر نقطه جهان فراهم می‌کند و از تکنولوژی همتا به همتا برای وابسته نبودن به هیچ مرجع مرکزی استفاده می‌کند، مدیریت معاملات و صدور پول به صورت جمعی توسط شبکه انجام می‌شود.
این تعریف بدون شبهه جامع‌تر از تعریف قبلی است ولی برخی از اشکالات در این تعریف دیده می‌شود که ما بعد از ذکر تعریف مختار خودمان و اشاره به برخی از نکات، اشکالات این تعریف هم روشن می‌شود که تکرار نمی‌کنیم.
تعریف سوم بیت کوین: تعریف مختار
تعریف سوم: دارائی اعتباری و دیجیتال که در تولید و نقل و انتقال آن از تکنیک رمزگذاری استفاده می‌شود و فاقد پشتوانه است و مبادله آن به صورت همتا به همتا صورت می‌گیرد.
چند نکته مهم را در تعریف اشاره کنیم که هم خود تعریف روشن شود و هم ضعف تعریف قبلی روشن شود.
نکته اول: چرا مثل سایر تعاریف مثل تعریف آکسفورد و تعریف کمبریج و وب سایت بین کوین ویکی، ما نگفتیم یک ارز دیجیتال است بلکه گفتیم یک دارائی دیجیتال است، به خاطر اینکه اختلاف است همانگونه که اشاره کردیم در گذشته، آیا بیت کوین پول است یا کالاست؟ ما گفتیم یک دارائی است، وقتی می‌گوییم یک دارائی است این دارائی اعم از پول و کالاست، چه بیت کوین را پول بدانید و چه کالا بدانید تعریف شامل آن می‌شود.
سؤال: مگر از نظر شرعی و به لحاظ اثر فرق می‌کند که بیت کوین پول باشد یا کالا باشد که شما مقید هستید در تعریف به صورتی تعریف کنید که شامل هر دو نظریه شود؟
قبلا مختصر اشاره کرده‌ایم و الان هم اشاره می‌کنیم در احکام شرعی مترتب بر بیت کویت هم اولین حکم همین مسأله است که بررسی خواهیم کرد. عرض ما این است که بله از نظر شرعی فرق دارد اگر بیت کوین را پول بدانیم نتیجه آن این می‌شود استخراج بیت کوین معادل خلق پول و ضرب پول و سکه است، یعنی تا قبل از معادله مستخرج این بیت کوین خاص وجود ندارد گویا او خلقش می‌کند، این بحث مطرح است اگر استخراج بیت کوین خلق پول است مثل ضرب سکه و چاپ اسکناس می‌ماند این بحث فقهی حقوقی مطرح می‌شود آیا ضرب پول و خلق پول چه درهم و دینار و چه اسکناس از حقوق انحصاری حاکمیت است؟ یعنی غیر از دولت و غیر از حاکمیت کسی حق استخراج بیت کوین که پول است را ندارد، چنانچه قاطبه فقهای اهل سنت همین را می‌گویند که بعدا نظرشان را مطرح می‌کنیم و توضیح می‌دهیم.
پس اگر بیت کوین یک پول باشد استخراجش منحصر در دولت و به تعبیر این تیمیه خلق پول منحصر به امام المسلمین باشد؛ بنابراین کسی غیر از حاکمیت‌ها اصلا اجازه استخراج بیت و کوین و امثال آن را ندارد چون این خلق پول است. لذا خواهیم گفت جمعی از بزرگان اهل سنت فتوا به تحریم استخراج بیت کوین می‌دهند به همین جهت.
ولی اگر بیت کوین را کالا بدانیم، مسلم خلق و ایجاد یک کالا یا اختراع یک شئ از حقوق منحصر حاکمیت نیست، انسانها آزاد هستند هر کالائی را که ساختِ آن از طرف شارع منعی ندارد مثل آلات قمار و صلیب و بت نیست، کالاهای غیر ممنوعه شرعی را می‌توانند بسازند و جالب این است که جمعی از کشورهای مهم در دنیا امروز بیت کوین را یک کالا می‌دانند و نه پول، حتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی طبق آنچه که از برخی از تحقیقاتشان ظاهر می‌شود بیت کوین را کالا می‌داند و نه یک پول.
شما ببینید معاونت فناوری نوین بانک مرکزی جزوه‌ای دارد تحت عنوان الزامات و ضوابط حوزه رمزارزها، در ص ۱۳ این جزوه مطلبی دارد که کاملا از این مطلب استفاده می‌شود نظریه بانک مرکزی این است که بیت کوین پول نیست یک کالاست البته برآیند این جزوه، دیگر من خبر ندارم آخرین نظریه آنها به عنوان چیست من نمی‌دانم چون انظار در این زمینه خیلی متغیر می‌شود. دوستان تحقیق کنند ببینند آخرین نظریه بانک مرکزی چیست؟
عبارت این است: «با توجه به رصد انجام شده در حوزه استخراج رمزارزها و تأثیرات فعلی آن در نظام پولی و بانکی کشور در حال حاضر استخراج رمزارزها در کشور به عنوان یک صنعت در نظر گرفته شده است لذا مقررات گذاری در این حوزه از حیطه وظائف و نظارت بانک مرکزی خارج است.
دقت کنید در اساسنامه بانک مرکزی که تصویب شده، تصریح شده است که ضرب سکه، انتشار پول و اسکناس در حیطه وظائف و نظارت بانک مرکزی است و هیچ فرد دیگری حق ندارد بدون اجازه و نظارت بانک مرکزی این کار را انجام بدهد.
اگر بیت کوین پول است حتما باید تحت نظر بانک مرکزی باشد، خودشان تصریح می‌کنند که در حال حاضر استخراج رمزارز به عنوان یک صنعت در نظر گرفته می‌شود لذا مقررات گذاری آن ربطی به ما ندارد مثل صنعت اتومبیل سازی، صنعت کشتی سازی، صنایع مواد غذائی و مثل سایر صنایع که البته توضیحش در جای خودش می‌آید که در این حال حاضر یعنی چه؟ آیا پول است یا کالا است؟ توضیحات آن در جای خودش خواهد آمد.
نتیجه: در تعریف ما گفتیم رمزارز یک دارائی اعتباری است که هر دو نظریه در تعریف داخل باشد اگر بیت کوین واقعا یک ارز است و خصوصیات پول را دارد، پول هم یک دارائی است و اگر بیت کوین یک کالاست کالا هم یک دارائی است لذا عنوان دارائی بر آن صدق می‌کند. چند نکته دیگر باقی مانده است که خواهد آمد.
