بیت کوین می‌تواند ثمن و مثمن واقع شود؟/ درباره بیت کوین باید به حکم حکومی عمل کرد

حجت‌الاسلام ملک زاده با بیان این که آیا رمز ارز و بیت کوین حق اختصاص و مالکیت دارد، بیان داشت: بله چنین خصوصیتی دارد. بیت کوین از باب شروط عوضین، شرط اولیه و بسیار مهم که بتواند ثمن یا مثمن واقع شود را دارد.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک زاده، در درس خارج فقه فضای مجازی، با بیان این که رمز ارزها به اصطلاح فقهی متمول به حساب می‌‌‌آید یا خیر؟ بیان داشت: یعنی مالیت داشته باشد و به ملکیت نیز درآید. برخی معتقدند رمز ارزها و ارز رمزها اگر مال و دارایی باشند از قبیل دارایی معنوی هستند. درباره دارایی یا حقوق معنوی نیز دو صورت می‌‌‌توان بحث کرد؛ نخست، بگوییم عقلای عالم قائل به حقوق معنوی هستند بنابراین مورد پذیرش است. در حالی که درست است مورد تأیید عقلای عالم است ولی مشروعیت ندارد چون باید نظر عقلای عالم به امضاء شارع برسد تا حجیت داشته باشد. درباره امضاء شارع نیز حداقل بتوان از تقریر متوجه شد. ولی آیا در زمان معصوم(ع) حقوق معنوی وجود داشت؟ خیر چنین چیزی نبود. این راه عادی رسیدن به این موضوع بود و وقتی نمی‌‌‌توان از راه عادی برسیم باید از راه فوق العاده استفاده کنیم.

وی افزود: راه فوق العاده چیست؟ حکومت اسلامی و حکم حکومی است؛ یعنی حاکم اسلامی بنابر مصلحت – دفع مفسده یا جلب مصلحت – امت اسلامی حقوق معنوی را بپذیرد و درباره آن احکامی صادر کند. ولی آیا ولی فقیه می‌‌‌تواند حق تازه‌ای به عنوان حق معنوی ایجاد کند؟ خیر نمی‌‌‌تواند. ولی فقیه می‌‌‌تواند یک سری احکام و قوانینی بر حقوق معنوی مترتب می‌‌‌شود را جعل کرده و به عنوان حکم حکومی انشاء کند ولی نمی‌‌‌تواند حق تازه‌ای به اسلام اضافه کند.

ملک زاده تأکید کرد: درباره رمز ارزها و بیت کوین ممکن است به این نتیجه برسیم که از طرق عادی فقهی شرعی نمی‌‌‌توانیم به عنوان یک دارایی و متمول بپذیریم ولکن می‌‌‌توان در یک شرایط خاص و براساس قیود متعلق حکم حاکم اسلامی و ولی فقیه قرار گرفته و از آن بتوان استفاده کرد. برای نمونه کارشناسان بگویند برای دور زدن تحریم‌ها باید بیت کوین را پذیرفت. یا ولی فقیه بگوید بر فرض بخواهیم تحریم‌ها را به وسیله بیت کوین دور بزنیم نیازی نیست همه مردم درگیر آن شوند بلکه کافی است دستگاه‌های امنیتی و یا اقتصادی به این موضوع بپردازند و….

وی درباره چرایی اهمیت متمول بودن یا نبودن رمز ارز و یا بیت کوین اذعان داشت: این موضوع اگر بخواهد یکی از عوضین(ثمن و مثمن) باشد باید متمول باشد؛ یعنی مالیت و ملکیت داشته باشد. نسبت مال و ملک نیز عموم و خصوص من وجه است. این که چیزی مالیت نداشته باشد می‌‌‌تواند به دو مطلب استناد داشته باشد. نخست، بخاطر خست است مانند مگس که بی ارزش است. دوم، به خاطر قلت است، مانند یک دانه گندم که کم است. ملکیت نیز یعنی چیزی که برای فرد باشد هر چند ارزش چندانی نداشته باشد. نتیجه بحث این که اگر رمز ارزها یا بیت کوین بخواهد ثمن یا مثمن واقع شود باید مالیت و ملکیت داشته باشد. چون متمول می‌‌‌خواهیم. درباره رمز ارزها و بیت کوین نیز باید مال مملوک را بتوان اثبات کنیم.

وی اضافه کرد: به چه چیزی مال می‌‌‌گوییم؟ حق این است که مال نیز مانند پول یک عنوان عرفی است. باید دید عرف به چه چیزی مال می‌‌‌گوید؟ البته می‌‌‌دانیم مال از عناوین و مفاهیم عرفیه‌ای است که ممکن است شریعت مقدسه برای آن احکامی جعل کرده و با جعل احکام، حدود و ثغوری قرار داده و احیاناً مالیت مورد خاصی را از آن گرفته باشد مانند خمر. خمر در دنیا مال است، ولی شریعت مقدسه آن را حرام اعلام می‌‌‌کند. با این کار هر نوع تصرفی از جمله بیع خمر را حرام اعلام می‌‌‌کند به همین دلیل در جامعه اسلامی مالیت خود را از دست می‌‌‌دهد. این موارد استثنایی است. به جز موارد استثنایی شناخت مال دایر مدار عرف است.

مدرس خارج حوزه علمیه قم با طرح این پرسش که عرف درباره مال چه می‌‌‌گوید؟ تصریح داشت: عرف می‌‌‌گوید هر چیزی که منفعت مقصوده عندالعقلا داشته باشد، مال است. از نظر اسلامی بخواهیم بگوییم مال در حقیقت منفعت محلله مقصوده عند العقلا است. پس از آن که حیازت شد ملک هم می‌‌‌شود. البته ملکیت تنها از راه حیازت نیست بلکه از راه تولید، بیع و… نیز رخ می‌‌‌دهد. حتی می‌‌‌توانیم ملکیت را مقداری توسعه داده و لااقل حق اختصاص را نیز مطرح کنیم.

وی خاطرنشان ساخت: آیا رمز ارز و بیت کوین حق اختصاص و مالکیت است؟ بله چنین خصوصیتی دارد. درباره مملوکیت بعداً بحث می‌‌‌کنیم ولی درباره حق اختصاص بیت کوین شکی نیست. فناوری بلک چین در بیت کوین این ویژگی را دارد چون کسی نمی‌‌‌تواند در حق اختصاصی شما ورود کند.

ملک زاده گفت: در مالیت رمز ارزها چه کنیم؟ گفتیم مالیت زمانی محقق می‌‌‌شود که فرد در قبال چیزی مال پرداخت کنند هر چند دانه یک گندم باشد. می‌‌‌توانیم رمز ارزها و بیت کوین را مال بدانیم؟ آیا از نظر مردم می‌‌‌تواند ثمن و مثمن واقع شود؟ بله می‌‌‌تواند. حداقل در محدوده خاصی این گونه است؛ یعنی با آن خرید و فروش می‌‌‌شود. وقتی این گونه شد می‌‌‌توانیم بگوییم رمز ارزها مال است و حتی اگر نتوانیم بگویم ملک است لااقل حق اختصاص وجود دارد. لذا بیت کوین از باب شروط عوضین شرط اولیه و بسیار مهم این که بتواند ثمن یا مثمن واقع شود را دارد.

وی ادامه داد: نکته دیگر این که برخی می‌‌‌گویند رمز ارزها و بیت کوین خارجی وجود ندارد در حالی که یکی از شروط عوضین این است که قدرت بر تسلیم آن وجود داشته باشد. آیا می‌‌‌توانیم تحویل بدهیم یا خیر؟ اساساً نکته همین است که وقتی به این موضوع می‌‌‌خواهیم بپردازیم باید فضای مجازی را به رسمیت بشناسیم؛ فضای مجازی یا در عرض فضای حقیقی یا در امتداد فضای حقیقی است. چه کسی می‌‌‌گوید وقتی مطلبی در کامپیوتر نوشته می‌‌‌شود از فضای حقیقی خارج می‌‌‌شود؟ مگر مطلبی که در کاغذ نوشته می‌‌‌شود از فضای حقیقی خارج می‌‌‌شود؟ همچنین نسبت به رمز ارزها و بیت کوین در ظرف و فضا خود قدرت بر تسلیم وجود دارد. بیت کوین مانند انتقال یک اعتبار است. لذا می‌‌‌توانیم بگوییم قدرت بر تسلیم نسبت به بیت کوین وجود دارد و مانعی درباره آن نیست. البته درباره محلله بودن یا نبودن رمز ارزها هنوز جای بحث وجود دارد و اگر محلله نباشد از مالیت نیز می‌‌‌افتد. ولی فعلاً بر فرض این که دلیلی بر منع آن نداریم، بحث می‌‌‌کنیم؛ بنابراین رمز ارزها می‌‌‌تواند ثمن و مثمن واقع شود. مفتاح