تأملی در قاعده لزوم عقلی تقدیم اهم 

در این نوشتار، قاعده لزوم عقلی تقدیم اهم توسط استاد سید محمد نجفی یزدی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و ایشان در این زمینه قائل به تفصیل هستند.

اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از قواعد مهم که در علم اصول در مبحث تزاحم و در فقه و بحث قواعد فقهیه مطرح می‌شود، بحث تقدیم اهم بر مهم به هنگام تزاحم است. به این معنا که اگر دو تکلیف الزامی متوجه مکلف شود، خواه دو واجب یا دو حرام یا یک واجب و حرام و مکلف از انجام هر دو عاجز باشد، فقها فرموده‌اند:

واجب است تکلیف اهم را مقدم دارد. یعنی هر کدام که ملاک آن اهم است مقدم است و دلیل این تقدم را حکم عقل دانسته‌اند که به وضوح اهم را مقدم می‌دارد.

اکنون می‌گوییم تردیدی در اصل تقدیم اهم بر مهم نیست. ولی آیا این تقدیم در همه موارد الزامی است یا  از نظر عقل در این مساله تفصیل وجود دارد؟

حکم به لزوم تقدیم اهم از نظر عقل به جهت اهمیت ملاک است و اهمیت یک واجب بر واجب دیگر دو صورت دارد:

۱- درجه اهمیت: یعنی افزونی ملاک اهم بر مهم در حدی است که به تنهایی مشتمل بر مصلحت ملزمه و لازم التحصیل است.

مثلا بدانیم نماز واجب ۱۰۰ درجه ملاک دارد و نجات نفس ۲۰۰ درجه ملاک دارد. مابه التفاوت، یک صد درجه است که ملاک یک واجب است.

۲- اگر درجه تفاوت ملاک اهم بر مهم به اندازه ملاک یک واجب نباشد. مثلا نماز ۱۰۰ درجه و نجات نفس از بیماری و صدمه، ۱۵۰ درجه ملاک دارد و امر دایر است که نماز بخواند تا ۱۰۰ درجه ملاک را کسب کند یا نجات نفس را انجام دهد و ۱۵۰ درجه ملاک را تحصیل کند بلا اشکال تقدیم اهم راجح است عقلا.

اما آیا در حد لزوم می‌باشد؟ به نظر می‌رسد عقل چنین حکم الزامی ندارد؛ بلکه معقول هم نیست. زیرا وقتی مفروض آن است که وجوب، نیاز به ملاک ملزم -یعنی ۱۰۰ درجه -دارد و در مساله اهم و مهم هر دو آن را دارند اما اهم دارای درجه‌ای از ملاک است که الزامی نیست، چگونه عقل به لزوم آن حکم کند؟

 بنابراین باید در مساله از نظر عقلی تفصیل داد و اگر در مسئله دلیل دیگری بر لزوم تقدیم اهم مثل بناء عقلا و متشرعه یا استفاده از روایات باشد -که بعید است- به آن تمسک شود، وگرنه باید به استحباب تقدیم اهم حکم نمود.

(محققین و فضلایی که نسبت به این نظر، انتقاد و اشکالی دارند، مطالب خود را به آیدی @A_R_KH_71 در ایتا به صورت صوت یا متن، ارسال نمایند.)