شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
نشست سوم چهارمین هم‌اندیشی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی با حضور اساتید به بررسی موضوعات کلیدی همچون «روش کاربردی‌سازی علوم اسلامی»، «فناوری‌های تبدیل معارف اسلامی به کاربست‌ها»، «نظام‌سازی در علوم» و «نقش علوم اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی» پرداخت. سخنرانان این هم‌اندیشی، از جمله استاد مجتبی الهی خراسانی، استاد محمد قطبی، استاد رضا اسلامی، استاد علیرضا پیروزمند و استاد ابوالقاسم مقیمی حاجی، بر ضرورت استفاده از فناوری‌های نوین، ایجاد نظام‌های علمی منسجم و تقویت ارتباط بین معارف اسلامی و زندگی عملی تأکید کردند. این نشست گامی مهم در جهت توسعه علوم اسلامی و تبدیل آن به ابزارهایی کاربردی برای پاسخگویی به نیازهای جامعه امروز بود.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، چهارمین و پنجمین هم‌اندیشیِ توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی با حضور متخصصان برجستۀ علوم اسلامی طی دو روز در مشهد برگزار شد. اعضای هم‌اندیشی و مهمانان در روز اول در سه نوبت به بحث و تبادل نظر پیرامون موضوع «روش کاربردی‌سازی در علوم اسلامی» پرداختند. گزارش اول (اینجا) و گزارش دوم (اینجا) منتشر شد و اینک گزارشی از شور سوم هم‌اندیشی با موضوع «فناوری‌های تبدیل معارف اسلامی به کاربست‌ها» به ترتیب ارائه: استاد مجتبی الهی خراسانی، استاد محمد قطبی، استاد رضا اسلامی، استاد علیرضا پیروزمند و استاد ابوالقاسم مقیمی حاجی پیش‌رویتان قرار می‌گیرد.
کاربردی‌سازی علوم اسلامی با مدل‌سازی فناورانه؛ نگاهی نو به توسعه دانش
استاد مجتبی الهی خراسانی در این نشست، به صورت‌بندی و کاربرد روش‌های کاربردی‌سازی و نقش فناوری در این فرآیند پرداخت. به گفته رئیس میز توسعه و توانمندی علوم اسلامی، روش‌های کاربردی‌سازی به شیوه‌هایی اشاره دارند که از طریق آنها، فرآیندها و روش‌ها در حوزه‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند و می‌توانند در قالب قوانین، ساختارها یا نهادهای اجتماعی تعریف شوند. وی همچنین تأکید کرد که از منظر اجتماعی، زمانی که روش‌ها و فرآیندها در جنبه‌های خاصی از زندگی اجتماعی به کار گرفته می‌شوند، نیاز به فناوری به عنوان ابزاری ضروری احساس می‌شود.
استاد درس خارج حوزه علمیه مشهد، فناوری‌ها را به عنوان بسته‌هایی در نظر گرفت که درون خود شامل روش‌ها و فرآیندهایی هستند که به حوزه‌های کاربردی مشخصی مرتبط می‌شوند. او با اشاره به اینکه منظور از فناوری صرفاً فناوری‌های سخت‌افزاری نیست، بلکه فناوری‌های نرم‌افزاری مدنظر است، افزود: این فناوری‌ها مجموعه‌ای از روش‌ها و فرآیندها را در قالب بسته‌هایی منسجم، متناسب با حوزه‌های کاربردی مشخص سامان‌دهی می‌کنند. به بیان دیگر، این فناوری‌ها را می‌توان نوعی مدل‌سازی در نظر گرفت.
عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی، در ادامه به انواع فناوری‌های مورد نیاز در این حوزه اشاره کرد که شامل فناوری‌های تقنین، فرهنگ‌سازی، تولید محصولات، فناوری‌های پیچیده زبانی و فناوری‌های بازتاب‌دهنده نمادها و معارف در صنایع فرهنگی می‌شوند.
راه‌حل‌های آینده‌نگر در فناوری‌های جامعه‌ساز
استاد محمد قطبی سپس به معرفی و تبیین انواع فناوری‌های جامعه‌ساز در طول تاریخ پرداخت. به گفته استاد حوزه علمیه اصفهان، همواره راه حل مسائل رو به آینده است و گذشته، حاصل مسائل موجود است. بنابراین، برای یافتن راه‌حل باید به آینده نگریست و با نوآوری و خلاقیت، روش‌ها و مناهج جدیدی را برای تحقق اهداف دینی و انسانی ابداع کرد.
رئیس مرکز نوآوری اشراق، در ادامه به معرفی رایج‌ترین فناوری‌های جامعه‌ساز پرداخت و از جمله آنها، به فناوری‌های تقنین، نهادسازی، خدمت‌سازی، عادت‌واره‌سازی، آیین‌سازی، سازه‌ها (سیستم‌های فرایندی)، ابزارسازی و محصول‌سازی اشاره کرد و هر کدام را با ذکر مثال‌های تاریخی و معاصر تبیین کرد.
نظام‌سازی در علوم؛ گامی به سوی انسجام و کارآمدی
استاد رضا اسلامی در این هم‌اندیشی با موضوع «نظام‌سازی در علوم» به سخنرانی پرداخت. عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، در این نشست، نظام‌سازی در علوم را به معنای ایجاد ارتباط سیستماتیک میان مباحث و مسائل هر علم تعریف کرد و آن را از چند جهت حائز اهمیت دانست.
به گفته استاد اسلامی، نظام‌سازی در علوم، نخست از منظر شناسایی خلأها و نقاط ضعف موجود در هر علم اهمیت دارد و به کشف این کمبودها کمک می‌کند. این فرایند عمدتاً درون‌علمی است، هرچند گاهی نیز ممکن است در خارج از علم، عواملی وجود داشته باشد که بر طراحی نظام تأثیرگذار باشند. حوزه‌های علمی مختلف، به‌ویژه در نظام‌سازی، نقش مهمی در کشف روابط میان اجزای علم ایفا می‌کنند که این امر در نهایت به کاربردی‌تر شدن آن علم منجر می‌شود. نظام‌سازی، بسته به ماهیت علم، می‌تواند نتایج متفاوتی به دنبال داشته باشد. طراحی نظام می‌تواند تاسیسی یا اکتشافی باشد. اگر تاسیسی باشد، موضع شارع لابشرط است. اگر علم، شرعی باشد، فرآیند نظام‌سازی منجر به کشف روابط میان احکام و مقاصد شریعت خواهد شد. در مقابل، اگر علم، غیرشرعی باشد، این فرایند می‌تواند به نوعی «کثرت‌گرایی مشروع» منجر شود. این کثرت‌گرایی گاه مقدمه‌ای برای دستیابی به نظریات مختلف است. یکی از مشکلات رایج در حوزه‌هایی همچون اقتصاد و فرهنگ، همین تنوع نظریات است. برای مثال، برخی افراد این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا فقها در فتاوای خود اختلاف‌نظر دارند یا چرا اقتصاددانان نمی‌توانند مشکلات اقتصادی جامعه را حل کنند. پاسخ این پرسش‌ها تا حد زیادی به مسئله نظام‌سازی بازمی‌گردد؛ چراکه نظام‌های علمی می‌توانند متنوع باشند و این تنوع، خود زمینه‌ساز اختلاف نظرهاست. افزون بر این، نظام‌سازی از حیث انسجام‌بخشی به مسائل هر علم نیز اهمیت دارد، زیرا موجب روشن‌تر شدن تأثیرات متقابل میان عناصر آن علم می‌شود.
کاربردی‌سازی علوم اسلامی و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی
استاد علیرضا پیروزمند همچنین در این نشست به تبیین موضوع «کاربردی‌سازی علوم اسلامی و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی» پرداخت و در این نشست، ضمن تأکید بر اهمیت معارف اسلامی در زندگی فردی و اجتماعی، به چگونگی عینیت یافتن تمدن اسلامی در حکمرانی و ضرورت هم‌افزایی ذی‌نفعان در تحقق حکمرانی اسلامی پرداخت.
به گفته عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم، پرسش اصلی در موضوع کاربردی‌سازی علوم اسلامی این است که چگونه می‌توان معارف اسلامی را که برگرفته از کلام وحی است، مبنای شکل‌گیری زندگی قرار داد و مطلوبیت این معارف را حفظ کرد؟
او در ادامه به چالش همکاری میان علوم اسلامی و علوم انسانی اشاره کرد و گفت: هر یک از این گروه‌ها موضوعات را از زاویه‌ی خاص خود بررسی می‌کنند و دستیابی به نتیجه‌ی مطلوب، مستلزم تفاهم مشترک است. اما اگر کارشناس موضوع‌شناسی که بر اساس رویکرد غیردینی عمل می‌کند، کنار فقیهی قرار گیرد که موضوع را از منظر دینی بررسی می‌کند، بدیهی است که این دو به‌راحتی به نتیجه‌ی واحدی نخواهند رسید. در این میان، ضرورت دارد فرآیند تربیت افرادی که بتوانند میان این دو رویکرد ارتباط برقرار کنند، مورد توجه قرار گیرد.
استاد حوزه علمیه قم، در پایان سخنان خود، به پیچیدگی فرآیند ارتباط در تحقق تمدن اسلامی اشاره کرد و گفت: این ارتباط فرآیندی ساده و تک‌مرحله‌ای نیست، بلکه نیازمند ساختاری منسجم است که شامل نظام موضوعات، نظام دانش و نظام روش باشد. هر یک از این نظام‌ها نقش خاص خود را در تحقق تمدن اسلامی ایفا می‌کنند و باید با یکدیگر در تعامل باشند.
کاربردی‌سازی علوم اسلامی: رویکردها و مراحل
استاد ابوالقاسم مقیمی حاجی، آخرین سخنران رسمی در شور سوم هم اندیشی بود. این استاد حوزه علمیه قم پیرامون موضوع «کاربردی‌سازی علوم اسلامی: رویکردها و مراحل» ضمن تحلیل مفهوم کاربردی‌سازی علوم اسلامی، به رویکردها و مراحل آن پرداخت.
به گفته معاون پژوهش حوزه‌های علمیه، کاربردی‌سازی علوم اسلامی باید با جهان‌بینی اسلامی انجام شود و سنگ محک آن، واقعه‌نمایی و عینیت باشد. ایشان با تأکید بر اینکه کاربردی‌سازی به معنای تبدیل آموزش‌ها به باور و عمل است، خاطرنشان کردند که بخشی از رسالت علوم اسلامی، ایجاد باورها و عمل در جامعه است.
استاد مقیمی حاجی در ادامه سخنان خود، مراحل کاربردی‌سازی علوم اسلامی را در شش مرحله تبیین کرد که شامل کشف معرفت و آموزش، طراحی وضع مطلوب، کشف نیازها، تحقق در جامعه و عینیت‌بخشی، حل مسائل از طریق دانش اسلامی و طراحی الگو و مدل‌های عملی می‌شود.
وی تأکید کرد که کاربردی‌سازی علوم اسلامی فرایندی چندمرحله‌ای است که از کشف معرفت آغاز می‌شود و با طراحی الگوهای عملی پایان می‌یابد. این فرایند باید به‌گونه‌ای باشد که نه‌تنها پاسخگوی نیازهای مادی انسان باشد، بلکه در ایجاد باورهای صحیح و تربیت انسان صالح نیز نقش‌آفرینی کند. تحقق این هدف مستلزم آن است که در هر مرحله از فرایند، روش‌های متناسب با آن مرحله به‌درستی به‌کار گرفته شوند.
