تلسکوپ در برابر چشم عادی: چالش فقهی رویت هلال در عصر تکنولوژی

با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، استفاده از ابزارهای علمی مانند تلسکوپ برای رویت هلال به یکی از مسائل مهم فقهی تبدیل شده است. در نشست «بررسی فقهی رویت هلال با چشم مسل» دو دیدگاه اصلی مطرح شد: موافقان و مخالفان رویت هلال با چشم مسلح. هر دو طرف به ادله شرعی و روایات استناد کردند، اما در نحوه تفسیر این ادله اختلاف نظر داشتند. در نهایت، این جلسه به روشن‌تر شدن ابعاد فقهی این مسئله کمک کرد و زمینه را برای ادامه بحث‌های علمی در این زمینه فراهم نمود.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، رویت هلال ماه یکی از مسائل مهم در تعیین ماه‌های قمری، به ویژه ماه مبارک رمضان، است. این مسئله همواره مورد توجه علمای دین بوده و با پیشرفت علم و تکنولوژی، سوالاتی درباره استفاده از ابزارهای علمی مانند تلسکوپ برای رویت هلال مطرح شده است.

نودمین عصرانه علمی حوزه علمیه امام کاظم (ع) به موضوع «بررسی فقهی رویت هلال با چشم مسلح» اختصاص داشت. در این نشست علمی، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدطاهر غفاری و حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله شعبانی، به بررسی فقهی مسئله رویت هلال با استفاده از ابزارهای علمی مانند تلسکوپ پرداختند.

در این جلسه، دو دیدگاه اصلی مطرح شد: موافقان و مخالفان رویت هلال با چشم مسلح. موافقان معتقدند که استفاده از ابزارهای علمی مانند تلسکوپ برای رویت هلال جایز است، در حالی که مخالفان معتقدند که رویت هلال باید با چشم عادی انجام شود.

رویت هلال به عنوان طریقیت

حجت‌الاسلام غفاری در سخنانی با استناد به ادله شرعی، رویت هلال را به عنوان طریقیت (وسیله‌ای برای کشف واقعیت) دانست و معتقد است که رویت هلال با چشم مسلح نیز می‌تواند به عنوان طریقیت مورد استفاده قرار گیرد، چرا که هدف اصلی کشف واقعیت است و ابزارهای علمی مانند تلسکوپ می‌توانند در این امر کمک کنند.

وی به روایت «صُمْ لِلرُّؤْیَهِ وَ أَفْطِرْ لِلرُّؤْیَهِ وَ لَیْسَ رُؤْیَهُ اَلْهِلاَلِ أَنْ یَجِیءَ اَلرَّجُلُ وَ اَلرَّجُلاَنِ فَیَقُولاَنِ رَأَیْنَا إِنَّمَا اَلرُّؤْیَهُ أَنْ یَقُولَ اَلْقَائِلُ رَأَیْتُ فَیَقُولَ اَلْقَوْمُ صَدَقْتَ» استناد کرد و اظهار داشت که این روایت اطالق دارد و شامل هر نوع رویتی، چه با چشم عادی و چه با چشم مسلح، می‌شود.

اهمیت واقعیت در رویت هلال و تفکیک بین عرفی و شرعی

غفاری تأکید کرد آنچه مهم است، واقعیت رویت هلال است، نه نحوه رویت آن. اگر با استفاده از تلسکوپ بتوان هلال را رویت کرد، این رویت معتبر است و می‌توان بر اساس آن حکم به شروع ماه جدید داد.

این استاد حوزه علمیه قم به تفکیک بین ماه عرفی و ماه شرعی اشاره کرد و بیان داشت که شارع مقدس برای ماه رمضان موضوعیت قائل نشده است، بلکه رویت هلال به عنوان طریقیت برای کشف واقعیت ماه قمری است.

رویت هلال به عنوان موضوعیت

سپس حجت‌الاسلام شعبانی در سخنانی ابراز داشت که رویت هلال موضوعیت دارد و باید با چشم عادی انجام شود.  او به روایت “صم للرؤیه افطر للرؤیه” استناد و بیان داشت که این روایت شامل رویت با چشم مسلح نمی‌شود، چرا که در زمان صدور روایت، ابزارهایی مانند تلسکوپ وجود نداشته است.

این استاد حوزه علمیه قم همچنین به روایاتی درباره حد ترخص و خیط ابیض و اسود اشاره کرد و افزود در این روایات، رویت موضوعیت ندارد و واقعیت مهم است.

اهمیت عرف در رویت هلال

شعبانی تأکید کرد که رویت هلال باید مطابق با عرف باشد و عرف نیز رویت با چشم عادی را معتبر می‌داند. وی بیان داشت که اگر با تلسکوپ هلال دیده شود، این رویت برای عرف معتبر نیست، چرا که عرف رویت با چشم عادی را می‌پذیرد.

اشکالات استفاده از تلسکوپ

وی به اشکالات استفاده از تلسکوپ اشاره کرد و افرود: اگر با تلسکوپ هلال دیده شود، این رویت برای عرف معتبر نیست و نمی‌توان بر اساس آن حکم به شروع ماه جدید داد.

درباره روایت صحیحه علی بن جعفر

در ادامه نشست، درباره روایت صحیحه علی بن جعفر بحث شد. برخی معتقدند که این روایت دلالت بر کفایت رویت هلال با چشم مسلح دارد، چرا که در این روایت، شخصی با چشم غیرمتعارف هلال را دیده است. اما استاد شعبانی بیان داشتن که این روایت دلالت بر کفایت رویت با چشم مسلح ندارد، چرا که در این روایت، شخصی با چشم تیزبین هلال را دیده است، نه با تلسکوپ.

درباره تفکیک بین عرفی و شرعی

در این بخش، بحثی درباره تفکیک بین ماه عرفی و ماه شرعی مطرح شد. استاد غفاری بیان داشت که شارع مقدس برای ماه رمضان موضوعیت قائل نشده است و رویت هلال به عنوان طریقیت برای کشف واقعیت ماه قمری است. اما استاد شعبانی معتقد بود که رویت هلال موضوعیت دارد و باید با چشم عادی انجام شود.

درباره استفاده از هواپیما برای رویت هلال

در ادامه، بحثی درباره استفاده از هواپیما برای رویت هلال مطرح شد. استاد غفاری بیان داشت که اگر با هواپیما منطقه هلال مشخص شود و سپس با چشم عادی هلال دیده شود، این رویت معتبر است. اما استاد شعبانی معتقد بود که این رویت نیز برای عرف معتبر نیست.

اهمیت واقعیت در رویت هلال

در خاتمه اساتید بر اهمیت واقعیت در رویت هلال تأکید کرد، اما در نحوه کشف این واقعیت اختلاف نظر داشت. موافقان معتقدند که ابزارهای علمی می‌توانند در کشف واقعیت کمک کنند، در حالی که مخالفان معتقدند که رویت هلال باید مطابق با عرف و با چشم عادی انجام شود.