شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
درس فقه ایشان و مباحث فقه ایشان یک درس کاملاً استاندارد و بر طبق موازین فقهی ما و موازین فقه شیعه است و از عمق خوبی برخوردار است، مبانی فقهی، مبانی اصولی و مبانی رجالی در درس‌های مختلف متفاوت است و این هم چیز پذیرفته‌ای است ممکن است نظرات متفاوت باشد و لکن از حیث رتبه، رتبه درس فقه ایشان یک رتبه قابل‌قبول و موفق در بین درس‌ها و بحث‌های فقهی ما است.
اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از امتیازات درس فقهی مقام معظم رهبری این است که با حوصله و با دقت بسیار خوبی به سراغ منابع اصلی و روایات در هر مسئله می‌رود و تک تک آن روایاتی که مربوط به بحث است را مورد بررسی قرار می‌دهد و بعد از آن به یک جمع‌بندی می‌رسد، این اتکا و توجه بیشتر به روایات و جمع‌بندی آن‌ها و استنطاق از این ادله یکی از وجوه مثبتی است که در درس رهبر معظم انقلاب وجود دارد. این مطلب را حجت‌الاسلام محمدحسین رضازاده مدرس حوزه علمیه قم که چند سال شاگرد رهبر معظم انقلاب بوده است مطرح می‌کند. به مناسبت سالروز اعلام مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای، ویژگی‌های درس فقه ایشان را در گفتگو با این شاگرد ایشان پی گرفتیم. مشروح این گفتگو، از نگاه شما می‌گذرد.
اجتهاد: مشخصه‌های روش فقهی مقام معظم رهبری در مباحث چیست؟
رضازاده: اولاً نکته مهم و اساسی در رابطه با بحث‌های فقهی مقام معظم رهبری این است که درس ایشان بر اساس همان منهج و اصول‌فقهی که عموم فقهای ما نشر می‌کنند بر طبق همان روش بنا گذاشته و پیش می‌رود و اینکه افرادی تصور کنند که یک منهج بسیار متفاوت و یا جدیدی یا چیزی که در آن اصول و روش‌های اصیل فقهی رعایت نمی‌شود نیست، بلکه همان قوت و روش‌های اساسی که در فقه شیعه وجود دارد در درس ایشان نیز پیاده می‌شود.
بعد از این مرحله که آن اصول اساسی فقهی در درس فقه ایشان رعایت می‌شود نکته بعد که میتوان به آن اشاره کرد که در مباحث فقهی ایشان مطرح می‌کند عنایت ویژه به بررسی روابات به چشم می‌آید. در برخی از درس‌های فقه صرفاً ذکر برخی از منابع اصلی و یک مرور اجمالی بر بعضی از روایات دیده می‌شود، درحالی‌که در درس ایشان این چنین نیست.
یکی از امتیازات فقهی که درس ایشان دارد این است که با حوصله و دقت بسیار خوبی به سراغ منابع اصلی و روایات در هر مسئله می‌رود و تک تک آن روایاتی که مربوط به بحث است را مورد بررسی قرار می‌دهد و بعد از آن به یک جمع‌بندی می‌رسد. این اتکا و توجه بیشتر به روایات و جمع‌بندی آن‌ها و استنطاق از این ادله، یکی از وجوه مثبتی است که در درس رهبر معظم انقلاب وجود دارد.
نکته بعدی که باید مطرح شود این است که ایشان به اقوال علما به شایستگی می‌پردازند، به‌عنوان‌مثال در درس مکاسب که من حضور داشتم علاوه بر مرحوم شیخ اعظم (رحمه الله علیه)، کلمات صاحب‌جواهر و بعد از آن‌ها مُحَشِین کتاب مکاسب مثل مرحوم صاحب عُروه و یا برخی بزرگان دیگر مانند مرحوم ایروانی، کلمات آقای خویی و امام راحل را ذکر می‌کنند و بر اساس این‌ها به جمع‌بندی می‌رسند و اقوال را می بینند لذا توجه به اقوال فقها یک درس کاملاً استاندارد را نشان می‌دهد.
همچنین نکته دیگر این است که بحث‌های صرفاً فرضی و فروعاتی که ثمره ندارد یا مطرح نمی‌شود و یا کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد. ایشان به بحث‌هایی می‌پرداختند که یک ثمره عملی فقهی هم داشته باشد.
اجتهاد: ایشان در مباحث فقهی، بیشتر پیرو کدام شخصیت یا مکتب هستند؟
رضازاده: این‌گونه نیست که ایشان متعرض نشوند و یا اینکه فقط یک دیدگاه را مطرح کنند. ایشان فرمایشات مرحوم امام را نقل و نقد می‌کنند و همچنین فرمایشات آیت‌الله خویی را نقل و نقد می‌کنند ولی شاید اگر یک تقسیم مکاتب دینی بین مکتب قم و نجف اگر درست باشد صورت گیرد ایشان تمایل به مکتب قم دارند؛ چون هم شاگرد مرحوم امام و هم شاگرد مرحوم شیخ مرتضی حائری بودند. ایشان خیلی قاعده محور بحث‌ها را جلو نمی‌برند و اصراری در پرداختن به قواعد ندارند. بیشتر به دنبال جمع‌آوری قرائن و روایات و امثال این‌ها هستند و بیشتر به روش معروف به روش قمی و مکتب قم پیش رفته‌اند.
اجتهاد: چرا در سال‌های تدریس، ایشان هیچ‌گاه به تدریس اصول‌فقه نپرداختند؟ این امر ناشی از ضیق وقت ایشان بود یا اعتقاد به کم ثمره بودنِ این دانش داشتند؟
رضازاده: رهبر معظم انقلاب به این‌گونه بحث‌ها می‌پرداختند و قطعاً قبول دارند و احیاناً مباحث وجوه عملیه و یا مباحث الفاظ و مباحث علیه ای که مطرح می‌شد و نیاز به یک تطبیق کبرایی اصولی بود بعضاً به‌صورت مختصر و اجمالی، بحث اصولی را مطرح می‌کردند. اینکه مقام معظم رهبری کمتر به اصول‌فقه پرداختند به این معنا که ایشان علم اصول را قبول ندارند نیست، بلکه علم اصول را قبول دارند و معتقد نیز هستند و در مباحث آن نیز صاحب‌نظر هستند لکن دو نکته است اول اینکه به‌تناسب چیزی که عرض کردم تمایل ایشان به مکتب قمی در مقابل مکتب نجف موجب می‌شود خیلی اصول انتزاعی و اصول جدا از فضای فقه را علاقه ندارند، کما اینکه در بزرگان ما مانند شهید صدر که در مکتب نجف هستند وجود دارد. ایشان سعی می‌کنند بحث را کلی‌تر بیان کنند و به مباحثی که در فقه ثمره دارد بیشتر بپردازند. نکته دوم علت اینکه درس مستقلی را برای اصول نگذاشتند به دلیل ضیق وقت ایشان بوده است، تزاحم کارهای دیگر اجازه نمی‌دهد که ایشان غیر از درس فقه درس دیگری را داشته باشند لذا وقت خود را عمدتاً صرف درس فقهی می‌کنند.
اجتهاد: روش رجالی مقام معظم رهبری در بررسی اسناد چیست؟
رضازاده: روش رجالی مقام معظم رهبری روش متعارف است. ایشان علم رجال را قبول دارند در مقابل برخی از علما که اعتقادی به علم رجال ندارند و معتقدند که این روایات مورد وثوق اطمینان است، ایشان تخصص بسیار خوبی در مباحث رجالی دارند. اسناد را تک‌به‌تک بحث می‌کنند. البته در توثیقات عامه رهبر معظم انقلاب دارای مبانی هستند مانند نظریه اصحاب اجماع و وثاقت مشایخ کامل الزیارات. اطلاعات گسترده تاریخی و رجالی ایشان موجب شده نظریات رجالی مقام معظم رهبری حائز اهمیت باشد و به سند روایات به‌صورت کامل و دقیق بپردازند.
اجتهاد: آیا رهبری برای بررسی یک مسئله، از روش‌های جدید مانند مقاصد، شریعت، سیره عقلا، مستحدث و… نیز بهره می‌گیرند یا آن‌که به روش سنتی عمل می‌کنند؟
رضازاده: کاملاً به روش سنتی عمل می‌کنند و روش فقه جواهری را دارند اما گاهی وقت‌ها ممکن است در مقام استظهار عرفی به جهت سعه اطلاعات و شناخت ایشان از فرهنگ و شرایط آن‌ها، شواهدی را از سیره‌های جدیدی که موجود است را برای یک مدعا بیاورند اما اینکه بگوییم از روش و بحث‌های سنتی فقه خروج پیدا کرده‌اند، این‌گونه نیست بلکه از همان ادله‌ای که متعارف در فقه است، استفاده می‌شود. رهبر معظم انقلاب درعین‌حال که از روش سنتی بهره می‌گیرند سعی می‌کنند استظهارهای فقهی از روایات داشته باشند لذا درعین‌حال که روش‌های سنتی است و لکن محتوای نسبتاً جدیدی در برخی از بحث‌های ایشان دیده می‌شود.
درمجموع به نظر من درس فقه ایشان، یک درس کاملاً استاندارد و بر طبق موازین فقهی ما و موازین فقه شیعه است و از عمق خوبی برخوردار است. مبانی فقهی، مبانی اصولی و مبانی رجالی در درس‌های مختلف متفاوت است و این هم چیز پذیرفته‌شده‌ای است. ممکن است نظرات متفاوت باشد و لکن از حیث رتبه، رتبه درس فقه ایشان یک رتبه قابل‌قبول و موفق در بین درس‌ها و بحث‌های فقهی ما است. درس‌های مقام معظم رهبری از نظر سطح علمی در تراز درس‌های درجه‌یک است. ایشان شاید فرصت چندانی برای تتبع فراوان نداشته باشند اما به میزانی که در بحث‌ها طرح می‌کنند درس فقه قابل‌توجهی دارند.
