در گفت‌وگو با اجتهاد: توجه ویژه اسلام و فقه‌شیعی به حقوق بنیادی بشر

به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله عباس کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پزوهشی امام خمینی (ره)، در گفتگویی با خبرنگار اجتهاد به تبیین مبانی مهم کلامی و فقهی حقوق بشر در دین اسلام پرداخت و فقه را تضمین کننده امنیت و تعالی انسان دانست. ایشان همچنین حقوق معنوی انسان در تزکیه نفس را مقدم بر آزادی‌‌های شخصی عنوان کرد.

فقه اسلامی تنظیم کننده تمامی روابط مورد نیاز بشر
جایگاه حقوق بشر در فقه و منابع دینی ما چگونه است و چه رابطه‌ای بین فقه و حقوق بشر وجود دارد؟
آیت‌لله‌‌ کعبی: بسم الله الرحمن الرحیم. فقه اسلامی بر پایه آموزه‌‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام و ادلّه‌‌ی اربعه (کتاب و سنت و عقل و اجماع) و کاوش تحقیقی فقیهان سترگ، فقهِ اصیل، زنده، حیات بخش، پاسخ‌‌گو، جامع و دربرگیرنده‌‌ی همه‌‌ی عرصه‌‌های زندگی است و روابط انسان با خدا، انسان با خود، انسان با خانواده، انسان در ساحت اجتماعی، روابط دولت‌ها با همدیگر، فرد و دولت، دولت و سازمان‌ها، و شخصیت‌های حقوقی را با هم تظیم می‌‌کند. همان طور که در روایات اهل‌بیت علیهم‌السلام آمده: «ما مِن شیء تحتاج الیه الأمّه،إلّا و فیه کتابٌ او سُنّه».

حقوق بشر اسلامی تضمین کننده‌‌ امنیت و شکوفایی
با این نگاه جامع، فقه نمی‌‌تواند با دست‌‌مایه تحقیقی اجتهادی فقهای بزرگ شیعه از آغاز عصر غیبت تاکنون، نسبت به مسائل حقوق بشر بی‌‌تفاوت باشد. فقه قانون زندگی است و حقوق بشر بر پایه موازین شریعت اسلامی، زندگیِ توأم با نظم و امنیت و رفاه و آسایش و عدالت و رشد و شکوفایی و تعالی و تحقق کمال را تضمین می‌‌کند.

پیش‌‌بینی حقوق بشر در ویژگی‌های چهارگانه‌‌ی تدیّن
به شکل اصولی اگر شاخصه‌‌های تدین را بر پایه فقه بخواهیم تبیین بکنیم، یک متدیّن باید حداقل چهار ویژگی داشته باشد: ۱٫ قلب سالم و نفس مطمئنه-آکنده از ایمان به خدا و روز قیامت ۲٫ پرستش و بندگی الهی ۳٫ رعایت حقوق الناس ۴٫ مسئولیت پذیری اجتماعی بر پایه امر به معروف و نهی از منکر؛ بنابراین رعایت حقوق الناس و تواصی به حقّ از ارکان دینداری است.

اعلامیه حقوق بشر اسلامی، سند گویای توجه فقه به حقوق بشر
امروزه برخی در جهان ما را به بهانه‌‌ی مراعات نکردن حقوق بشر محکوم می‌‌کنند؛ آیا واقعا فقه به حقوق بشر اهمیتی نداده است و یا اگر فقه توجهی به این مقوله داشته چگونه بوده است؟
آیت‌‌الله کعبی: این تهمتی بیش نیست، اگر فقه مدون را واکاوی کنیم بسیاری از ابوابش مربوط به حقوق بشر است، اما تحت عنوان حقوق بشر تدوین نشده؛ شاید بتوانیم بگوئیم اعلامیه اسلامی حقوق بشر مصوب در قاهره ـ که پیش نویس آن در تهران تهیه شده بود و به اجماع مسلمین متکی بود ـ ، سندی گویا برای توجه فقه اسلامی به حقوق بشر است. منتهی این نکته را باید در نظر گرفت که حقوق بشر بر پایه فقه اسلامی ریشه در باورهای اسلامی دارد و نباید بین باورها و ارزش‌‌ها و فقه و قانون تفکیک کرد و نگاه جزیره‌‌ای به منظومه حقوق بشر در اسلام بیفکنیم.

حق بشر در بندگی خدا و حاکمیت توحید از حقوق بنیادی بشر است
حقوق بشر در اسلام حداقل بر پایه سه حق اساسی استوار است ۱٫ حقّ الله .۲ حقوق عمومی ۳٫ حقّ فردی؛ در حالی که منظومه‌‌ی حقوق بشر غربیِ بر پایه‌‌ی لیبرالیسم، نگاه صرفاً فردگرایانه‌‌ی جزئی نگر به حقوق بشر دارند.

رساله‌‌ی حقوق امام سجاد علیه السلام منشور جامع حقوق بشر اسلامی است که توحید و اخلاق و فقه و حقوق را در یک منظومه‌‌ی یکپارچه تجمیع کرده است. در منظر امام سجاد علیه‌السلام حق اکبر، حقّ خداست (و اما حقّ الله الأکبر أن تعبده بالإخلاص، فإذا فعلتَ ذلک یکفیک اللهُ هَمَّ الدنیا و الآخره). بنابراین حقّ بشر در بندگی خدا و حاکمیت توحید در عرصه‌ی زندگی فردی و اجتماعی و اجرای شریعت اسلامی جزء حقوق بنیادی بشر است.

از این منظر حقّ نفس، حقّ تزکیه، حقّ تعلیم و تربیت و حقّ حیات طیّبه، مقدم بر آزادی‌‌های صرفاً فردی و شخصی، در انجام و خودداریِ یک فعل است.
منبع: اختصاصی شبکه اجتهاد