توسعه اجتهاد تخصصی جلوی سکولاریسم را سد می‌کند

استاد سطح خارج و عالی حوزه علمیه با بیان اینکه حوزه علمیه باید به سمت اجتهاد تخصصی و مبتنی بر علوم انسانی ـ اسلامی پیش برود تاکید کرد: اجتهاد تخصصی؛ سد راه سکولاریسم است و از طرفی امروز عمر یک فقیه به پرداختن به همه مسائل فقهی نمی‌رسد، بنابراین تخصصی شدن از ضرورت و اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

به گزارش شبکه اجتهاد، یکی از موضوعات پر دامنه در طول ادوار حیات حوزه‌های علمیه، مسئله فقه و کارآمدی آن برای تمامی زمان‌هاست؛ این مسئله به خصوص در دوره بعد از انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام دینی نقش ویژه‌ای یافته و مسئله کارآمدی بیش از هر دوره دیگر بر سر زبان‌هاست.

حجت‌الاسلام والمسلمین ولی‌الله لونی الیگودرزی، استاد سطح عالی و خارج حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا در این باره بیان کرد: در مورد فقه و کارآمدی آن باید گفت فقهای عالی مقام در طول بیش از هزارسال به تبعیت از معصومین(ع) تلاش فراوانی را در این زمینه انجام داده‌اند و ما وارث اجتهادی هزارساله در پرتو خدمات مجاهدانه و مخلصانه مجتهدین و فقهای عظیم الشأن بوده‌ایم.

عضو هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین با تاکید بر اینکه دست‌آوردهای فقهی ما در طول بیش از هزار سال بی نظیر است، تصریح کرد: ما بر سر سفره بزرگان و فقهای مبرز از دوره‌های نخستین حیات فقه تا دوره مرحوم صاحب جواهر و شیخ انصاری و فقهای معاصر … نشسته‌ایم و باید قدردان این فرصت گرانقدر و گنجینه بی نظیر باشیم.

لونی الیگودرزی ادامه داد: در دوره معاصر مسئله کارآمدی فقه را دو چیز حساس‌تر از گذشته کرده است؛ یکی ظهور انقلاب اسلامی و تبدیل آن به نظام و حکومتی که می‌خواهد جامعه را براساس اسلام عزیز اداره کند؛ یعنی ظهور انقلاب شکوهمند اسلامی سبب شده است تا توجهات جهانی به فقه و فقها به طور شگفت‌انگیزی روز به روز افزایش یابد و به تبع، توقعات و انتظارات در داخل و نیز در سطح منطقه و بین‌الملل نسبت به نقش و کارآمدی فقه و حوزه علمیه در پیشبرد اهداف اسلامی و اداره جامعه و زندگی بشر در سطح گسترده و عمیقی بیشتر شود. این توقع از انقلاب افزایش یافته است و به همین دلیل از سوی شبکه جهانی دشمنان اسلام در داخل و خارج کشورمان در مورد کارآمدی فقه شیعی تبلیغ منفی زیادی صورت می‌گیرد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه بیان کرد: مسئله دومی که بر حساسیت موضوع کارآمدی فقه افزوده است و رسالت حوزه عزیز را بیش از پیش بالا برده است، بحث انفجار اطلاعات در سایه توسعه ارتباطات جهانی و در هم تنیدگی ارتباطات بشری است که در آن به طور نسبی عنصر زمان و مکان حذف شده است.

وی با بیان اینکه امروز اگر اتفاقی در یک نقطه دنیا به وجود بیاید در گوشه دیگری از دنیا بلافاصله همه متوجه می‌شوند اظهار کرد: پیچیدگی و توسعه ارتباطات، توقع از نظام اسلامی را افزایش داده و در عین حال سؤالات مستحدثه که تا چندین دهه گذشته محدود به مواردی خاص بود دچار توسعه روزافزون و پیچیدگی شده است.

ضرورت تعمیق و توسعه دامنه پاسخگویی فقه در ابعاد نیاز جهانی

وی ادامه داد: فقهای رصدگر عزیز و در راس آن‌ها امام خمینی و مقام معظم رهبری به حساسیت انتظار از فقه، عمق و گستره مسئولیت را درک کرده و با همه وجود به میدان مسائل مورد ابتلا آمده‌اند و ماحصل و آثار آن رونق یافتن قابل توجه مباحث فقه نظامات و فقه حکومتی است و نیز با تلاش مضاعفی در پژوهشگاه‌های حوزوی در حال بررسی و پیگیری است؛ بر این اساس ناروا است که بگوئیم حوزه خود را به فقه صلات و طهارت و … محدود کرده است.

لونی الیگودرزی عنوان کرد: این مسئله برای نظام اسلامی افتخار است که محققان و پژوهشگران و فقهای ما مبتنی بر مبانی، اصول و روش استنباط فقهی گذشته با لحاظ دقیق عنصر زمان و مکان که نتیجه‌اش پویایی فقه‌ جواهری است، با شجاعت و شفافیت پاسخگوی مسائل فقهی نو و جدید هستند.

لونی الیگودرزی تاکید کرد: البته این سخن به معنای این نیست که کارهای به زمین مانده نداریم؛ بلکه پر واضح است که باید با تلاشی طاقت‌فرسا به رصد موضوعات و شناسایی ماهیت آن‌ها برای یافتن پاسخ اصولی و مناسب برنامه‌ریزی و اقدام شود. اگر ماهیت موضوعات درست و بر اساس دانش‌های مرتبط شناسایی نشود به یقین می‌تواند منجر به صدور حکم وارونه شود؛ چون موضوع علت حکم است و به تبع و پیرو موضوع حکم می‌آید.

این استاد سطح عالی حوزه در بخش دوم سخنانش به طرح این مسئله پرداخت و گفت: سؤال این است که با توقعی که در پی انقلاب و نظام اسلامی و نیز ارتباط تنگاتنگ جهانی شکل گرفته است، آیا فقه ما به تناسب حرکت کرده است؟ امروز با ظهور جریانات تکفیری در تقابل با تفکر اهل بیت(ع)، اسلام اهل‌بیتی(ع) حقانیت خود را بر مبنای فرمایشات ائمه و عقلانیت آموزه‌های شیعی در مقابل چشم‌ جهانیان به نمایش گذاشته است؛ اما با این وجود نتوانسته‌ایم متناسب با نیازهای روز و جهش ناگهانی ارتباطات و شبهات و سؤالات پاسخگوی همه جانبه باشیم؛ کارهای زیادی انجام شده است ولی فاصله زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب داریم.

لونی الیگودرزی با بیان اینکه باید مبانی و روش‌های اجتهادی سلف صالح را متناسب با نیاز امروز به کار بندیم و کتب و آثار فقهی را بازبینی کنیم اظهار کرد: قله علمی و فقهی حوزه تلاش‌های زیادی انجام داده‌اند. مقام معظم رهبری از فراز اشرافش بر مسائل روز دنیا با رصدگری هوشمندانه سکاندار هستند و به همین جهت به کرات بر اهمیت پرداختن حوزه علمیه به علوم انسانی اسلامی تأکید و پا فشاری می‌کنند و به جای دفاع منفعلانه، فعال و پویایی در عرصه تولید متکی‌ بر‌منابع الهی را پیش می‌کشانند و اگر حوزه به دور از هر نوع هیجانی که شان حوزه اجل از آن است بتواند علامت‌گذاری‌های رهبری و مراجع را دنبال کند به اهداف خود خواهد رسید.

اجتهاد تخصصی؛ مهم‌ترین ابزار در مبارزه با سکولارییسم است

این استاد سطح عالی حوزه علمیه تاکید کرد: مراجع معظم تقلید که قله‌نشینان اجتهاد و افتخار عالم تشیع هستند دروس را در سطح اجتهاد مطلق کماکان بیان و کلیات اجتهاد را مطرح ‌فرمایند ولی در رده پائین‌تر از ایشان سایر فقهای عزیز باید به سمت اجتهاد تخصصی و متجزی پیش بروند؛ اجتهادی که امروز باید مبتنی بر علوم انسانی اسلامی عمل کند.این سبک از اجتهاد منافع و برد دو سویه دارد؛ یعنی علوم انسانی اسلامی بستر اجتهاد پویا را فراهم می‌سازد و این اجتهاد پویا به پویایی و پیشرفت علوم انسانی کمک خیره کننده‌ای خواهد داشت.

وی افزود: این نوع اجتهاد اگر رشد و توسعه پیدا کند خواهد توانست حوزه را متحول و به دنبالش دانشگاه‌های ما را که اساسش بر مبنای علوم انسانی غربی است متحول نماید. در غیر این صورت همچنان باید شاهد تربیت متخصصانی سکولار در حوزه علوم انسانی باشیم که نه تنها گرهی از مشکلات کشور را باز نمی‌کنند بلکه به ترویج بیشتر سکولاریسم نیز دامن می‌زنند و پرکردن این خلا در درجه نخست و به طبیعیت ذات وظیفه حوزه علمیه است.

لونی الیگودرزی افزود: ذهن حقیر چندین سال درگیر این موضوع بنیادی است؛ بر این اساس طرحی مبتنی‌ بر منبع نوارنی وحیانی با تکیه بر دو منبع کاشف لایه‌های وحی یعنی‌ سنت معصومین(ع) و عقل سلیم و با استعانت از روش استنباط و اجتهاد عمیق و غنی اهل‌ بیتی سلف صالح را تهیه و تنظیم کرده‌ام که این طرح در پنج سطح علمی حوزوی و با هر مشرب و سلیقه‌ای سازگار و محور وحدت بین گرایشات و سلایق علما ‌در‌نظام تربیت طلاب است.

عضو هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین با بیان اینکه درخت‌واره بحث فقهی در مباحث مختلف مبتنی بر علوم انسانی و بر آن استوار است، تصریح کرد: درخت‌واره فقه امروز صرفا نمی‌تواند به وسیله خود فقه بنیان شود بلکه باید بر پایه علوم انسانی استوار شود به عنوان مثال جامعه‌شناسی باید ریشه، تنه، شاخ و برگ موضوعات اجتماعی و نیازها و طرح‌های درون این دانش را در اختیار فقیه قرار دهد؛ دانش روان‌شناسی باید بحث حالات و روحیات انسان و موضوعات روانی را جلوی فقیه بگذارد و نیز سایر گرایشات علوم انسانی ـ اسلامی در حیطه خود وظائفشان را انجام می‌دهند.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه با تاکید بر اینکه فقه به تنهایی و منهای علوم انسانی اسلامی حتما برای پاسخگوئی جامع به نیازهای بشری امروز کافی نیست تصریح کرد: سؤال این است که آیا ما در زمینه علوم انسانی موفق بوده‌ایم؟ بله موفقیت‌های زیادی داشته‌ایم ولی علوم انسانی ما نتوانسته است پا به پای فقه و نیاز پیش رود و رشد کند و تا رسیدن به مرز قدرت رویارویی با علوم انسانی ـ تجربی مبتنی بر مکاتب مادی گرای غربی فاصله بسیار زیاد و ناباورانه‌ای داریم؛ مبانی اجتهاد فقهی غنی شیعی ریشه در تلاش مجاهدانه بیش از هزار ساله دارد ولی علوم انسانی ـ اسلامی ما به تناسب بسیار عقب است.

لونی الیگودرزی تصریح کرد: به عنوان مثال؛ بانکداری یکی از شاخه‌های اقتصاد است؛ اگر کسی همه عمر خود را در این زمینه سپری نماید نمی‌تواند با تسلط کار جامعی در دائره‌المعارف بانکداری کند تا چه رسد که آن را بفهمد و بنویسد. بنابراین مسئله ضروری در این زمینه ایجاد پیوند و رابطه مستحکم میان علوم انسانی اسلامی با فقه و پیش بردن علوم انسانی همراه با اجتهاد پویای حوزه است.

این استاد سطح عالی حوزه ادامه داد: حوزه علمیه متخصصان خوب و مراکز و پژوهشگاه‌های تخصصی خوبی ایجاد و دانشگاه‌های درون حوزه مانند باقرالعلوم(ع)، قرآن و حدیث، مفید و … هم ایجاد کرده است اما هم کافی نیست و هم راه وصول اصولی و جامع از این مسیر و مجاری نخواهد گذشت؛ خاستگاه و منشأ علوم انسانی دانشگاه‌های ما، علوم انسانی مبتنی بر مکاتب مادی گرای غرب است، هر چند دانشمند وظیفه شناس دانشگاهی تلاش زیادی برای اصلاح و تهذیب کرده‌اند ‌اما به دلیل اینکه مبانی اسلامی کافی در دستشان نبوده کارهای بنیادینی نکرده‌اند.

توسعه اجتهاد تخصصی؛ ضرورتی اجتناب ‌ناپذیر

لونی الیگودرزی اظهار کرد: حوزه علمیه باید بر پایه تفسیر معصومانه قرآن و با بهره بردن از عقل سلیم شکافنده، تفکر طلاب را شکل بدهند و گذرگاه طلاب را وارد وادی اجتهاد متجزی و تخصصی کنند. امروز یک نفر به تنهایی نمی‌تواند در همه ابعاد و جزئیات به صورت دخصصی پاسخگوی نیازهای فقهی باشد و اجتهاد مطلق در همه موضوعات با تکیه تخصصی بر همه گرایشات علوم انسانی داشته باشد و عمر یک فقیه به این اندازه جوابگو نیست.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه تاکید کرد: باید حوزه علمیه به سمت اجتهاد مبتنی بر تخصص و علوم انسانی اسلامی پیش برود، البته معتقد به تقصیری از جانب بزرگان حوزه در این زمینه نیستم و برای هر منصف آشنا به حوزه بسیار روشن است که زحمات زیادی کشیده شده است ولی این زحمات متناسب با نیازها و جهش‌های صورت گرفته در حوزه نیازهای بشر و جهانی شدن نیست.

عضو هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین با تاکید مجدد بر اینکه ما بدون علوم انسانی نمی‌توانیم فقه را متناسب با نیازهای روز ارتباطات جهانی پاسخگو کنیم تصریح کرد: فقه در صورتی خواهد توانست پاسخگوی نیازهای پیچیده و چند تخصصی روز باشد که ما علوم انسانی مبتنی بر وحی با کاشفیت سنت و عقل و نیز مبتنی بر روش اجتهاد جواهری و در یک کلام قرآن‌محور داشته باشیم که نقش معارف ناب قرآن در آن پررنگ و حاکم شود و اجتهاد متجزی و تخصصی در هر رشته از رشته‌های علوم انسانی اسلامی پا بگیرد.

عضو هیئت رئیسه مجمع عمومی جامعه مدرسین اظهار کرد: ما باید به تعداد رشته‌های علوم انسانی، مجتهدانی تربیت کنیم به گونه‌ای که موضوعات و فروعات آن به طور تخصصی در اختیار فقیه قرار گیرد تا فقیه بتواند در آن زمینه فتوای کارساز و پیش برنده بدهد البته با هوشمندی و همت والای فقیهان رصدگر و زمان شناس این کار تا حدودی در برخی زمینه‌ها انجام شده است ولی کافی نیست و تا رسیدن به سطح نیاز جهانی فاصله‌های زیادی وجود دارد.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه در پایان بیان کرد: این مسئله نیازمند یک جهاد همه جانبه است تا با پرهیز از سلیقه‌گرایی به سمت اهداف حرکت کنیم؛ امروز مراجع معظم تقلید مانند آیات عظام مکارم شیرازی، جوادی آملی، سبحانی و بسیاری از فقهای عزیز به ویژه امام المسلمین، در راس این حرکت پویای فقهی در حوزه هستند و باید این مسیر را با رهنمودهای آنان ادامه دهیم.