توسعه «فقه سیاسی» در ۴۰ سال گذشته

به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی؛ نشست «انقلاب اسلامی و توسعه فقه سیاسی» در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه حجت الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی و دبیری حجت‌الاسلام والمسلمین شریعتی با حضور استیند و فضلای حوزه علمیه قم برگزار شد.

به گزارش شبکه اجتهاد، در ابتدای این نشست دبیر جلسه با اشاره به پیشرفت‌های صورت گرفته پس از انقلاب اسلامی ایران و بویژه در چندین سال اخیر، افزود: با گسترش رشته فقه سیاسی و انتشار کتاب‌هایی با موضوع فقه سیاسی شاهد پربار شدن این رشته هستیم.

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی ارائه بحث نمود و گفت: پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از پیشگامان رشته فقه سیاسی و از اولین گروه‌های تخصصی این رشته در کشور هستند.

وی در ادامه مباحث خود را بر اساس محورهای ذیل ادامه که خلاصه‌ای از پیش‌رویتان می‌گذرد:

وضعیت چهل سال قبل (قبل از انقلاب)

ـ وضعیّت فقه سیاسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی

(حرکت از فقه حداقلی ماقبل مشروطه، فقه عرفی مشروطه به فقه انقلاب اسلامی)

ـ دیدگاه‌های امام خمینی در خصوص تحجر حوزه‌های قبل انقلاب

(عدم ارتباط دین با سیاست و حکومت)

ـ مهجوریّت نظریه ولایت فقیه قبل از انقلاب و تبدیل آن به نظریه‌های متعدد

(ولایت انتصابی، ولایت انتخابی، ولایت شورایی، ولایت مطلقه، ولایت مقیّده، ولایت عامّه، ولایت شورای مراجع تقلید، نظریه مالکیّت مشاع، وکالت فقیه و … )

ـ مهجوریّت اسلام سیاسی و تبدیل آن به گفتمان رایج حوزه

ـ عدم طرح مباحث فقه نظام و طرح مباحث فقه فردی و اکتفا به امور فردی و احوالات شخصیّه

توسعه فقه سیاسی در طول چهل سال گذشته

۱ـ از حیث توسعه مسائل

توسعه به گستره مسائل فردی، اجتماعی و مسائل نظام سیاسی و روابط بین الملل)

۲ ـ از حیث سطح انتظار

از ارائه فتوا و حکم، به نظریه پردازی، نظام سازی، تمدن سازی

۳ـ از حیث روش شناسی

روش شناسی مبتنی بر عقلانیّت، مقاصد شریعت، عرف، بنای عقلاء، روش شناسی فقه حکومتی، اصول فقه حکومتی، استفاده از مبانی کلامی در استنباط

۴ـ از تبدیل حکم، به نرم افزار اداره جامعه

تبدیل فقه سیاسی فردی، اجتماعی به فقه حکومتی (با قرائت‌های مختلف: فقه سرپرستی، فقه الاداره، فقه کلان، فقه نظام، فقه حکومتی، فقه تمدنی و. ..)

۵ـ از حیث جلسات و کلاس‌های رایج حوزوی

دروس خارج فقه سیاسی در قم، جلسات و نشست‌های فقه سیاسی در موسسات و پژوهشگاه‌های حوزوی، کرسی‌های تخصصی و ترویجی فقه سیاسی، ر.ک. سایت وسائل

۶ـ از حیث کتب نگاشته شده فقه سیاسی

برگزیده‌های فارابی، کتاب سال و … بسیاری از این کتاب‌ها امروزه منابع درسی دروس ارشد و دکتری هستند.

۷ـ از حیث مقالات بسیار زیاد علمی پژوهشی، تخصصی و ترویجی

علاوه بر نگارش در مجلات تخصصی متعدد امروزه مجلات علمی پژوهشی و ترویجی و تخصصی به مباحث فقه حکومتی اختصاص دارند. (حکومت اسلامی، علوم سیاسی، فقه حکومتی، گفتمان فقه حکومتی،

۸ـ از حیث دوره‌های دانشگاهی (ارشد، دکتری، بلکه دوره‌های تخصصی دکتری)

جامعه المصطفی العالمیّه (دوره ارشد، دکتری و سطح چهار) با چند گرایش در فقه سیاسی، مثل روابط بین الملل،

دانشگاه باقرالعلوم (طرح سرفصل‌های آموزشی در دوره‌های دکتری فقه الدوله، فقه النظاره، فقه الأمّه و المواطنین، فلسفه فقه سیاسی، فقه امنیّت)

موسسه امام رضا (ع)

۹ـ از حیث پایان نامه‌های سطح سه و چهار حوزه و ارشد و دکتری

۱۰ـ از حیث تعدد مراکز مختلف حووزوی، دانشگاهی و آموزشی و پژوهشگاهی

پژوهشگاه دفتر تبلیغات، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، موسسه فقه ولیّ امر(اراکی)، موسسه فقه و علوم اسلامی(تحت اشراف رهبری)، پژوهشکده فقه نظام، موسسه فقه ائمه اطهار (فاضل)، موسسه فتوح اندیشه،

۱۱ـ از حیث تعداد نظریه‌های سیاسی

فقه امنیّت، تجسس، فقه نظارت، فقه مصلحت، فقه جغرافیای سیاسی، فقه دولت، مردم سالاری دینی،

استقلال قوا، انتخابات، پارلمان، نظریه حقّ الطاعه، نظریه منطقه الفراغ، استعاره حکومت به وقف و ولایت،

۱۲ـ از حیث نگرش جامع و مناسب با نیازهای روز

۱۳ـ از حیث موضوع شناسی تخصصی

فهم روزآمد از مقولات مدرن و مستحدثه توسط فقیهان و متفقهان در استنباط و …

۱۴ـ حجم وسیع دانشجویان علوم سیاسی در سطح حوزه علمیه

نه به غایت تصدی امور سیاسی بلکه به غرض، تبیین مسائل سیاست در حوزه فقه، مثل دانشجویان باقرالعلوم، امام رضا، المصطفی، و سایر طلابی که در دانشگاه‌های رسمی کشور تحصیل کرده و از آن در فقه سیاسی و حکومتی استفاده می‌کنند.

بنابر گزارش پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در خاتمه، حضار سئوالات خود را مطرح کردند.