جای موضوعات اجتماعی در رساله‌‌های عملیه خالی است/ دو نوع رساله عملیه عام و رساله عملیه تخصصی نوشته شود

استاد خارج فقه حوزه علمیه گفت: فهرست رساله‌‌های عملیه کنونی تقریبا مساوی با فهرست عناوین کتب فقهی است؛ فقهی که امروز در دروس خارج و پژوهشی درج‌ می‌شود، عناوین جدیدی به آنها اضافه شده است اما در رساله‌‌های عملیه به آنها پرداخته نشده است و لذا پیشنهاد این است که دو نوع رساله عملیه عام و رساله عملیه تخصصی نوشته شود و نیز در رابطه با عناوین جدید هم نسبت به عناوین حرفه‌ای و فنی و سخت، رساله مجزایی نوشته شود تا اهل آن حرفه و فن بتواند مراجعه کند.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین بنیادی با اذعان به ضرورت بازنگری در رساله‌‌های عملیه کنونی به ویژه با درنظر گرفتن رساله‌‌های تخصصی در کنار رساله‌‌های عملیه عام گفت: رساله‌‌های عملیه ناگزیر باید در ساختار، فهرست، عناوین و روان سازی تغییر جدی کنند.

این استاد درس خارج حوزه علمیه قم در گفت وگو با شفقنا اظهار داشت: تاریخ فلسفه رساله‌‌های عملیه و تدوین آنها به تاریخ تشیّع برمی گردد که گاهی به صورت سوال از امام معصوم (ع)، گاهی به شکل نقل حدیث و گاهی به صورت کتاب‌‌های فقهی بوده است.

باید نگاهی نو به رساله‌‌های عملیه داشته باشیم

او تصریح کرد: رساله‌‌های عملیه در زمان حضرت ‌‌آیت‌الله روجردی به شکل جدید (فعلی) درآمد و بعد هم با کمی تغییرات با همان اسلوب و ساختار در اختیار مردم قرار گرفت. همانگونه که از اسم این رساله‌‌ها پیداست، رساله‌‌های عملیه مربوط به عمل مکلفین است. این نیاز از طرف فقها پوشیده نمانده و رساله‌‌های عملیه تدوین شده و بعد از آن هم شاید بخشی از نیازهای فقهی جامعه مربوط به اعمال مکلفین را این رساله‌‌ها توانستند برآورده کنند اما با توجه به اینکه احکام ابتلائی مکلفین روز به روز توسعه پیدا کرده تا به اینجا رسیده است، نیاز است که نگاهی نو به رساله‌‌های عملیه داشته باشیم تا بخشی از سوالاتی که روز به روز بیشتر‌ می‌شود، پاسخ داده شود.

عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه سه عامل مهم در این مسئله دخیل است، گفت: نخستین عامل، تکثر موضوعات نوپدید است؛ بسیاری از موضوعاتی که در فقه بحث‌ می‌شود شاید سابقا مطرح نبوده است، اما امروز مورد ابتلای جامعه است و از آنها سوال‌ می‌کنند.

او عامل دوم را توسعه مسائل و مباحث دانست و ادامه داد: اگر نگاهی داشته باشیم،‌ می‌بینیم که اگر سابقا در رساله‌‌های عملیه ظرفیت ۱۰۰۰ یا ۳۰۰۰ مسئله را داشتیم، ولی اکنون بر حسب تقاضای عمومی، رقم مسئله‌‌های فقهی در رساله‌‌های عملیه بیشتر شده است.

بنیادی بیان کرد: سومین عامل، توسعه مباحث فقهی است که مربوط به درون حوزه، مباحثات، تحقیقات و پژوهش‌‌های حوزوی‌ می‌شود. امروزه پژوهش‌‌های ما نوعا، نو هستند. استفتائاتی که از جانب مکلفین انجام‌ می‌شود، در رابطه با موضوعات نو و جدید است که از آن به مسائل مستحدثه تعبیر‌ می‌شود.

او خاطرنشان کرد: همین سه عامل کافی است که ما را به این نتیجه برساند که رساله‌‌های عملیه باید با نگاه توسعه یافتگی تدوین و در دسترس عموم مردم قرار گیرند.

رساله‌‌های عملیه کنونی ادبیات غامض ندارد

عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره ادبیات رساله‌‌های عملیه گفت: رساله‌‌های عملیه کنونی ادبیات غامض ندارد بلکه اصطلاحات فقهی است که در رساله‌‌های گذشته وجود داشته که در رساله‌‌های جدید تا حدودی روان سازی شده است، اما بیشتر از این‌ می‌بایست روان سازی شود.

او با یادآوری اینکه رساله‌‌های عملیه حاوی مسائل مبتلابه جامعه است، افزود: فقهای ما نسبت به رساله‌‌های عملیه، شاید قبل از هر چاپی یک بازنگری به مسائل‌ می‌کنند یعنی گاهی مسائلی را اضافه و مسائلی که مورد نیاز مکلفین نیست را حذف‌ می‌کنند. به نظر‌ می‌آید که این بحث، بیشتر ناظر به ازدیاد مسائل است یعنی در بُعد مسائل مورد نیاز کنونی که در رساله‌‌های عملیه نیست باید بیشتر متمرکز شد.

موضوعات اجتماعی به صورت ویژه به رساله‌‌های عملیه افزوده شود

بنیادی درباره پرداختن رساله‌‌های عملیه به موضوعاتی چون فقه پزشکی، اخلاق پزشکی، حقوق کودکان، حقوق زنان و امثالهم گفت: ضرورت پرداختن به این مسائل لازم است اما شکل پرداختن آنها در رساله‌‌های عملیه مهم است؛ اگر این مسائل در رساله‌‌های عملیه به شکل خاص بیاید، چندین جلد رساله عملیه‌ می‌شود ولی در رابطه با مباحث فقهی به دو موضوع کلی برخورد‌ می‌کنیم؛ یکی مسائل مورد ابتلای عموم افراد است که عمدتا در رساله‌‌های عملیه تحت عنوان تکالیف فردی بدان پرداخته شده است و دیگری، موضوعات اجتماعی است که جای آنها در رساله‌‌های عملیه عمومی خالی است و لازم است به صورت ویژه به رساله‌‌های عملیه کنونی اضافه شود مانند حقوق خانواده یا برخی تکالیفی که در جامعه است مانند قراردادهای بین افراد و بانک، بین افراد و بیمه‌‌ها، بین افراد و شرکت‌‌ها.

او ادامه داد: در عین حال، بخشی از عناوین فقهی ما مخصوصا عناوین مستحدثه که گاهی از آنها با نام «مسائل فقه معاصر» یاد‌ می‌شود، شاید امکان واردکردن آنها در رساله‌‌های عملیه نباشد و لذا دو راه در این زمینه پیشنهاد‌ می‌شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: یک روش، تدوین رساله‌‌های عملیه جامع که شامل موضوعات فردی و اجتماعی‌ می‌شود و روش دوم، تدوین رساله‌‌های عملیه تخصصی است که امروز اگر مکلّفی بخواهد وارد قراردادی شود لااقل مسائل ابتدایی فقهی موضوع را مانند بورس، پزشکی،… اطلاع داشته باشد.

روان سازی به ویژه در بخش اصطلاحات رساله‌‌های عملیه خواسته عموم مردم است

او افزود: ادبیات رساله‌‌های عملیه بیشتر به ساختار و ویراستاری آنها برمی گردد؛ به نظر‌ می‌آید مقالاتی که امروزه نوشته‌ می‌شود با مقالاتی که در گذشته نوشته‌ می‌شد از نظر نوع ادبیات و ساختار و قواعد تفاوت دارد. بنابراین آسان سازی ادبیات مسائل رساله‌‌های عملیه مربوط به هنر افراد و هنر کسانی است که از جانب مراجع معظم تقلید مامورند فتاوی ایشان را به صورت منظم درج کنند و امروز روان سازی به ویژه در بخش اصطلاحات، خواسته عموم مردم هم هست و نیاز است، این ادبیات، ادبیات سهلی شود کمااینکه در کتب فنی فقهی و اصولی، ضرورت این بحث پیش‌ می‌آید که نیاز به این متون سنگین نداریم و باید روان سازی شود.

بنیادی گفت: فهرست رساله‌‌های عملیه کنونی تقریبا مساوی با فهرست عناوین کتب فقهی است؛ فقهی که امروز در دروس خارج و پژوهشی درج‌ می‌شود، عناوین جدیدی به آنها اضافه شده است اما در رساله‌‌های عملیه به آنها پرداخته نشده است و لذا پیشنهاد این است که دو نوع رساله عملیه عام و رساله عملیه تخصصی نوشته شود و نیز در رابطه با عناوین جدید هم نسبت به عناوین حرفه‌ای و فنی و سخت، رساله مجزایی نوشته شود تا اهل آن حرفه و فن بتواند مراجعه کند. البته با درنظر گرفتن این نکته که مواجهه با چندین جلد رساله عملیه در این موضوعات نشویم چون یکی از ویژگی‌‌های رساله‌‌های عملیه، مختصر بودن و قابل دسترس بودن آنهاست. اگر استقراء اجتماعی هم کنیم متوجه‌ می‌شویم که مردم و مکلفین نیازمند رساله‌‌های تخصصی هستند یعنی رساله‌‌های عملیه تخصصی ضرورت امروز جامعه است اگر‌ می‌خواهیم مکلفین با فقه و احکام فقهی فاصله نگیرند.

فقها رساله‌‌های عملیه را در بُعد نوشتاری و مجازی در دسترس مردم قرار دهند

او درباره عناوین رساله‌‌های عملیه بیان داشت: در این زمینه پیشنهادهای مختلفی در ساختار فقه داده شده است، مثلا درباره مسائل اقتصادی، کتاب مکاسب، کتاب متاجر، کتاب مضاربه و کتاب اجاره است که با عنوان فقه معاملات شناخته‌ می‌شود. در رابطه با فقه خانواده هم داریم اما عنوان فقه خانواده در آن نیست؛ مثلا بحث نکاح، بحث طلاق، بحث ایلاء که مربوط به بحث خانواده است. بنظر‌ می‌آید اگر ما بتوانیم رساله‌ای با فهرست جامع تدوین کنیم مانند مباحث کامپیوتر است که یک فایل باز‌ می‌شود، ۱۰ فایل از آن بیرون‌ می‌آید. در این صورت پاسخ بسیاری از اشکالات در جامعه امروز داده خواهد شد. مثلا گاهی اوقات اشکال‌ می‌گیرند که رساله‌‌های عملیه چون دسته بندی نشده است در پاسخگویی ضعیف است. بخشی از این اشکال شاید وارد باشد، اما برای اینکه به سمت کار نوین در رساله‌‌های عملیه برویم، چاره‌ای نداریم که در سه بخش کارهایی را انجام دهیم؛ اول ساختار رساله‌‌های عملیه که شکل جدید پیدا کند، دوم فهرست رساله‌‌های عملیه دارای عناوین عام و خاص باشد و سوم روان سازی.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم گفت: خوب است که فقها رساله‌‌های عملیه را در بُعد نوشتاری و مجازی در دسترس مردم قرار دهند.