شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: قبل از بیان حکم مسأله یادسپاری چند مقدمه ضرورت دارد:
مقدمه اول: برای مسکر تعریفهای مختلفی وجود دارد از جمله این که، مسکر چیزی است کـه سـبب سست و بیحس شدن نسبی یا کامل عصبها و کانون‌های مهم مغز می‌شود که در اثر آن اختلال در تکلّم ایجاد می‌شود و یا این که مسکر چیزی است که عقل و زمـینه رفـتارهای عـقلی را از انسان سلب مینماید. امّا عنوان مسکر مانند عنوان خمر از عناوین عرفیه است. از این‌رو، در تشخیص آن باید بـه عرف رجوع کرد. طبق نظر کارشناسان در خون طبیعی ۲ سانتیگرم در هزار الکل وجود دارد، امّا اگر این میزان در اثر مصرف مشروبات الکلی، به ۱ الی ۱٫۵ گرم در هزار برسد مستی خفیف روی خواهد داد و در ۲ تا ۲٫۵ گرم در هزار شخص مست می‌شود از ۲٫۵ تا ۳ مستی واضـح و از ۳ تـا ۳٫۵ گـرم مستی کامل و منجر به اغما می‌شود و ۴ گرم در هزار سبب بیهوشی کامل و خطرناک و مقدار ۶ گرم در هزار سم مهلک و کشنده است تمام مشروبات الکلی، حاوی مقداری الکـل مـیباشند و هـرگونه آثـار تـخدیری حـاصل از مشروبات الکلی بستگی به درصد وجود الکل در آنها است مثلا ً آبجو ۴ الی ۶ درصد و عرق یا ویسکی تا ۴۰ درصد در بردارنده ماده سکرآور میباشند.
مقدمه دوم: الکل انواع مختلفی دارد که هر کدام دارای ویژگیهای خاصی است. بطور کلی دو گونه‌ی مهم الکل عبارت است از متانول متیل الکل و اتانول اتیل الکل. متیل الکل بسیار سمی بوده و در صنایع شیمیایی و رنگ سازی کاربرد دارد. اما اتیل الکل یا الکل اتیلیک از معروف‌ترین الکلها است و در صنایع گوناگون و در زندگی روزمره مـردم کـاربرد الکل اتیلیک دو نوع است: صنعتی و طبی. آنچه امروزه به الکل صنعتی شهرت یافته و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگیرد از لحاظ ماهیت، هیچ تفاوتی با الکل طبی ندارد و هر دو همان الکل اتیلیک با درجه الکلی ۹۶ میباشد که به منظور جلوگیری از سوء استفاده از آنها، مواد سمی، بدبوکننده به آن میافزایند. در الکل صـنعتی در حـدود ۵ درصـد الکـل مـتیلیک، ۵ درصد از یک ماد شیمیایی بدبو مانند متانول و یک ماد رنگی بنفش؛ مـانند پـریدین بـه الکـل اتیلیک میافزایند تا قابل آشامیدن نباشد و به آسانی از الکل طبی بازشناخته شود.
مقدمه سوم: الکل صنعتی لفظ مشترک بوده و در دو مورد بکار برده می‌شود. گـاهی گـفته مـیشود الکـل صنعتی و مراد از آن یک قسم از الکل اتیلیک و در مقابل الکل طبی از لحاظ موارد مصرف آنـها میباشد؛ گاهی الکل صنعتی گفته می‌شود و قید «صنعتی» ناظر بر روش تـهیه ایـن الکـل است. زیرا الکل اتیلیک الکل مـورد مـصرف در صـنعت یـا طب بـه دو روش صنعتی و یا تخمیری ساخته می‌شود که الکل حاصل از این روشـها، الکـل صـنعتی و یـا تخمیری خوانده می‌شود.
مقدمه چهارم: الکل اتیلیک (صنعتی یا طبی) چه به روش صنعتی حاصل شـود یـا تـخمیری، دارای درجـه الکلی ۹۶ میباشد؛ در حالیکه درجه الکلی مشروبات الکلی بسیار پایینتر است؛ در آبجو ۴ تا ۶ درصد، در شراب انگور ۱۶ تا ۲۰ درصد و در ویسکی تا ۴۰ درصد ماد سکرآور وجود دارد. الکل اتیلیک صنعتی یا طبی به تنهایی سکرآور نیست هرچند ماده آن (الکل) عامل اصلی و مؤثر در مشروبات الکلی میباشد. سکرآور نبودن الکل صنعتی بدان جـهت نـیست کـه بـه آن مواد سمی و یا بدبو کننده افزودهاند؛ بلکه به خاطر این است که غلظت الکل به قدری بالا است که در صورت فقدان مواد سمی و بدبو نیز، نوشیدن آن موجب مسمومیت میگردد.
پس از این مقدمات این سوال مطرح می‌شود که آیا خوردن الکل سفید مستوجب حد شرب خمر است؟
در مباحث مقدماتی ذکر شد که الکل به جهت غـلظت زیـاد نـه تـنها سکـرآور نـبوده؛ بـلکه موجب مسمومیت نیز میگردد. البته ممکن است در کسانی که به نوشیدن مشروبات الکـلی اعـتیاد دارنـد مسـمومیت ایـجاد نکند و یا این که مسمومیت خفیف باشد. امّا چنانچه الکل اتیلیک صنعتی یا طبی بـویژه الکـل طبی با آب مخلوط شود میزان غلظت الکل پایین آمده و سکرآور خواهد بود. روایاتی که بر حرمت خمر دلالت دارد اختصاص به شراب انگور و خمر ندارد و شامل همه مایعات سکـرآور مـیباشد؛ زیـرا عـلت تـحریم؛ سکـرآور بـودن مشـروبات الکـلی است. طـبق روایات، در اجرای حد شرب خمر تفاوتی بین مایعات مسکر وجود ندارد. برای نمونه در کتب روایی نقل شده که: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: کُلُّ مُسْکِرٍ مِنَ الْأَشْرِبَهِ یَجِبُ فِیهِ- کَمَا یَجِبُ فِی الْخَمْرِ مِنَ الْحَدِّ. طبق فتوای فقهای عظام نیز شرب هر نوع مایع سکرآور اعم از خمر و غیره حرام بـوده و موجب حد است.
بر اساس نظر مراجع معاصر نیز الکل‌هایی که ذاتًا قابل شرب نیست یـا جـنبه سـمی دارد ّ نجس نیست، ولی هرگاه آن را رقیق کـنند و مشـروب و مسکـر بـاشد نـوشیدنش حـرام است و احتیاطا حکم نجس دارد. همچنین گفته شده که الکل صنعتی مایع مسکر است لکن به جهت وجود ماد مخصوص، سبب مسمومیت و قتل انسان می‌شود هرگاه به چیزی مانند آب مـخلوط شـود قـابل شرب می‌شود؛ بنابراین، مسکری خواهد بود؛ مانند سایر مسکرات و نوشیدنش حرام و مـوجب حد خواهد بود. در خصوص این مسأله استفتایی انجام گرفته که به شرح زیر است:
سؤال با توجه به این که الکل سفید طبق نظر کارشناسان، پیش از مخلوط شدن به آب مست کننده نیست و تنها پس از مخلوط شدن با آب مست کننده خواهد بود بفرمایید:
آیا خوردن مایع مذکور حکم شرب خمر را دارد و مستوجب حد است؟
آیت‌الله سیستانی: حدّ آن حدّ شرب خمر است.
آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی: اگر مایع بدست آمده مست کننده باشد مستوجب حد می‌شود.
آیت‌الله مکارم شیرازی: تمام الکل‌هایی که درجه غلظت آن بالاست و به خاطر غلظت آن قابل شـرب نـیست پـاک است و نگهداری و خرید و فروش چنین الکل‌هایی جرم محسوب نمیشود، مگر این که به قصد ساختن الکل قابل شرب باشد و هرگاه به صورت مایع مست کننده درآید نجس و حرام است و حد دارد.
نتیجه: با توجه به روایات و فتاوای فقها تفاوتی بین خمر و سایر مسکرات مایع وجود ندارد و حرمت مسکر اختصاص به سکر حاصل از ناحیه خمر ندارد. بنابراین، در فرضی کـه با رقیق نمودن الکل به وسیله آب، مایع مسکر حاصل شود و حـالت سکـر در شـارب پـیدا شـود عقوبت شرب خمر را خواهد داشت. بنابراین، هرگاه برای دادگاه مسکر بودن الکلی که با آب رقیق شده مـحرز گـردد نـوشیدن آن حرام و موجب حد خواهد بود و اگر علم حاصل نشود به لحاظ این که «الحدود تدرء بالشبهات» نمیتواند حد را اجر نماید. از نظر قانون مجازات اسلامی نیز، شرب مایعی که سکرآور است دارای همان حکم حرمت خمر میباشد و در ماد ۳۶۴ این قانون، مجازات شرب مسکر عقوبت حد میباشد.
نظر اداره حقوقی قوقضاییه در این زمینه به شرح ذیل است: ماده ۱۶۵ قانون مجازات اسلامی، شرب مسکر را موجب حد دانسته و ملاک شـمول ایـن ماده مسکر بودن مایع است و مقدار الکلی که باید در آن باشد در قانون مشخص نگردیده است؛ بنابراین، در صورت مسکر بودن مایع با هر درجه از الکل، مشمول ماد مذکور خواهد بود. همچنین اداره حقوقی در پاسخ این سؤال که: اگر کسی الکل اتیلیک الکل طبی را با نوشابه خارجی مخلوط نماید و بنوشد، آیا عمل ارتکابی او موجب حد شرب مسکر است یا موجب تعزیر است؟ نوشته است: خوردن مسکر طبق ماد ۱۶۵ (ماده ۲۶۴ فعلی) قانون مجازات اسلامی با رعایت شرایط حد مسکـر در مـاد ۱۶۶ (ماده ۲۶۴ فعلی) این قانون موجب حد است اعم از این که کم باشد یا زیاد، خالص باشد یا مخلوط به حدی که آن را از مسکر بودن خارج نکرده باشد بنابراین، چنانچه به تشخیص قاضی رسـیدگی کننده مخلوط الکل سفید اتیلیک با نوشابههای خارجی در حدی است که آن را از حالت مسکر بودن خارج کرده است فاقد حد است و در این صورت قابل تعزیر نمیباشد.
