شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
یکی از موسوعه‌های فقه مقارن که به صورت تطبیقی آرای فقیهان مذاهب اسلامی را به صورت دانشنامه الفبایی تجمیع و تدوین کرده، «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» است که به ابتکار، اهتمام و زیر نظر آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی (ره) و توسط پژوهشگران و فضلای موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام نوشته شد. اکنون جلد ۱۲ این موسوعه از مدخل صروره تا صیغه روانه بازار نشر شده است.
به گزارش شبکه اجتهاد، فقه مقارن نوعی از ارائه فقهی آرا و فتاوای فقهی ذیل هر مسئله شرعی به همراه دلیل هر دیدگاه و گاه انتخاب دلیل و دیدگاه مختار است. این رویکرد فقهی در گذشته با عنوان فقه الخلاف یا خلافیات شناخته می‌شد. غرض از تدوین موسوعه فقه مقارن بررسى آراى مختلف فقهى و ایجاد موازنه میان آنها و ترجیح یکى از آنها با برهان و دلیل است. نحوه بحث و ارائه دیدگاهها در فقه مقارن سه گونه است:
الف. گردآورى دیدگاه‌هاى مختلف فقهاى یک مذهب فقهى، مانند آنچه در مختلف الشیعه علامه حلى صورت گرفته است.
ب. گردآورى دیدگاه‌هاى مذاهب مختلف فقهى. بیشتر کتابهاى نگاشته شده در این موضوع از این نوع اند، از قبیل «الخلاف» شیخ طوسى؛ «جامع الخلاف و الوفاق» على بن محمد سبزوارى و «منتهى المطلب» و «تذکره الفقهاء» علامه حلى.
ج. بیان حکم شرعى مسئله‌اى و ایجاد موازنه میان آن و قانون مدنى و سنجیدن مقدار مخالفت یا موافقت قانون مدنى با حکم شرعى و بیان آنچه که مصلحت عمومى اقتضا مى‌کند. برخى معاصران به این شیوه از فقه مقارن اشاره کرده و به آن پرداخته‌اند، مانند «تحریر المجله» نگاشته محمدحسین کاشف الغطاء.
در فقه مقارن گاه نویسنده تنها دیدگاه‌هاى مذاهب مختلف را گردآورى مى‌کند، بدون آنکه میان آنها موازنه برقرار نماید، مانند آنچه در «الفقه على المذاهب الخمسه» اثر محمدجواد مغنیه انجام گرفته است؛ لیکن فقه مقارن نزد پیشینیان، تنها به سبک نخست نگاشته مى‌شده است(۱).
هم چنین توسعه فقه مقارن تأثیری مستقیم بر فرایند تقریب مذاهب و رفع اختلافه‌‌ای فرقه‌‌ای دارد به گونه‌‌ای که اگر مذاهب بدون تعصب عرضه نظرات و ادله فقهی و حقوقی یکدیگر و در کنار هم آن بپردازند بهداشت روانی قابل ملاحظه و ظرفیت سازی چشم گیری را در خردورزی و تحمل یکدیگر به چشم خود ملاحظه خواهند نمود.
یکی از موسوعه‌های فقه مقارن که به صورت تطبیقی آرای فقیهان مذاهب اسلامی را به صورت دانشنامه الفبایی تجمیع و تدوین کرده، «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» است که به ابتکار، اهتمام و زیر نظر حضرت آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی (ره) و توسط پژوهشگران و فضلای موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام نوشته شد. اکنون جلد ۱۲ این موسوعه از مدخل صروره تا صیغه در زمان ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن آقا نظری تهیه و روانه بازار نشر شده است.
ساختار کتاب: جلد دوازدهم «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» دارای ۷۹ مدخل از اصطلاح «صروره» تا «صیغه» است که ۴۱ مدخل آن ارجاع به سایر اصطلاحات این موسوعه است. در هر مدخل اصلی ابتدا تعریف لغوی و اصطلاحی سپس مختصری درباره پیشینه تشریع و سیر تطور آن در فتوای‌‌ای فقیهان، حکم تکلیفی یا وضعی، شرایط و حالات آن و دیگر وضعیتهای مرتبط با آن می‌آید.
ویژگی‌های اثر
۱- پرداختن به موضوعات روز مانند چک
۲- ترتیب اصطلاحات فقهی بر اساس نظم الفبایی
۳- فهرست تفصیلی ریز موضوعات مداخل در پایان کتاب
۴- نظم موضوعی در تعریف هر مدل
۵- شمول مداخل به اغلب احکام و مسائل فقهی تطبیقی ( فقه شیعی و فقه مذاهب اربع اهل سنت)
۶- پرداختن به مبانی استنباط (حکام تفصیلی مورد اتفاق مذاهب به صورت تطبیقی
۷- پرداختن به ریز موضوعات ذیل هر مدخل فقهی و تفاصیل طبق هر مذهب فقهی
۸- اهتمام به آیات الاحکام در هر مدخل موضوعی
۹- ایجاز و مختصر نویسی در عین رعایت عمق و ادله اقوال فقهی
۱۰- کارگروهی منسجم و عمیق فقهی
جمع بندی: فقه پژوهان و محققان تطبیق فقه مذاهب اسلامی (مذاهب چهارگانه سنی و مذهب شیعه) با مراجعه به مداخل «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» میتوانند نمای کلی از آرای فقیهان، اختلاف فتاوی به صورت تطبیقی، مبانی اختلاف آرا و فروعات مسائل فقهی مقارن بین شیعه و فقه اهل سنت را به دست آورند. البته این موسوعه وارد مقوله پاسخ به شبهات و سوالات نواندیشان، بیان فلسفه احکام، قواعد فقهی، نقد و تحقیق دیدگاهها و فتاوای فقهی و انتخاب قول برتر نشده است.
برشی از کتاب: در صفحه ۵۸۲ جلد دوازدهم «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» در ذیل مدخل “صیال” تعریف آن بر استیلا و چیرگی بر دیگری بدون حق آمده و در صفحه ۵۸۷ حکم دفع و دور کردن یورش برنده بر آبرو (دفع الصائل علی العِرض) چنین آمده است:
در نظر فقیهان امامی و فقیهان مذاهب اهل سنت (مغنی، کشاف القناع و..) دور کردن هجوم برنده و زائل کننده آبرو و ناموس هر فرد واجب است؛ همچنین است حکم مقدمات هجوم بر آبرو؛ علت وجوب، همان ادلهای است که در وجوب دفاع از نفس (جان) ذکر کردهاند. فقیهان شافعی و بعضی از امامیه در وجوب دفاع از آبرو، شرط کردهاند که خطری متوجه جان دفع کننده نباشد، همچنین خطری متوجه بعضی از اعضای بدن یا منافع اعضای بدن او نباشد.
موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام زیر نظر حجت‌الاسلام دکتر حسن آقا نظری شاهرودی توسط گروهی از فقه پژوهان حوزه علمیه قم جلد ۱۲ «موسوعه الفقه الاسلامی المقارن» را در ۶۸۰ صفحه رحلی به شمارگان هزار نسخه منتشر و روانه بازار خدمات پژوهشی فقهی کرده است.
بنابر گزارش رسا، دانش پژوهان فقه تطبیقی میتوانند این اثر ارزشمند فقهی و سایر موسوعات فقهی را از فروشگاه دائمی آثار این موسسه واقع در قم خیابان معلم، میدان روح الله به شماره تلفن ۳۷۷۳۹۹۹۹ـ۰۲۵ یا مطالعه کتابخانه دیجیتال به نشانی اینترنتی http://www.afiqh.org/dlibviewer/dlib_show.php?iid=337 یا مکاتبه با صندوق پستی ۳۷۱۸۵۳۷۹۶ تهیه و مطالعه کنند.
———————————–
۱- (جامع الخلاف و الوفاق (مقدمه)، ص ۶)
