شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اولین پیش همایش اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی آیت‌الله محمد فاضل لنکرانی(ره) در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد و سخنرانان بر کم توجهی حوزه علمیه به بعد علمی اصولی امام خمینی از یکسو و استمرار دیدگاه و شخصیت امام خمینی توسط آیت‌الله فاضل لنکرانی در حوزه تاکید کردند.
به گزارش شبکه اجتهاد، آیت‌الله سید‌هاشم حسینی بوشهری در اولین پیش همایش اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی که در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد، اظهار داشت: رسیدن به قله علم و اجتهاد و مرجعیت به سادگی به دست نمی‌آید بلکه باید اسبابی دست به یکدیگر دهند و از جمله آنها برقراری ارتباط با خداوند متعال است.
او از مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی به عنوان فقیهی برجسته و دارای نبوغ فوق العاده یاد کرد و گفت: مرحوم آیت‌الله فاضل در خانواده اصیل و عریق پا به هستی گذاشت. پدر او آیت‌الله فاضل قفقازی و مهاجر الی الله است که در زمان خود، مشاور امین آیت‌الله بروجردی بود.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه آیت‌الله فاضل لنکرانی مورد تکریم مرحوم آیت‌الله بروجردی قرار گرفت، بیان کرد: ایشان از کودکی با فضای مرجعیت و تکریم عالمان دین آشنا می‌شود، آنگونه که در سن ۱۳ سالگی طلبه می‌شود و دروس سطح خود را در ۶ سال به اتمام می‌رساند و در سن ۱۹ سالگی پای درس صلاه زعیم حوزه علمیه می‌نشیند و تقریر دروس آیت‌الله بروجردی را به زبان عربی می‌نویسد که مورد تحسین و تکریم آیت‌الله بروجردی قرار می‌گیرد.
او تصریح کرد: آیت‌الله فاضل لنکرانی شیفته و دلداده امام خمینی است، علامه طباطبایی از دیگر اساتید این مرجع فقید شیعه است که در فقه، فلسفه و اصول و حکمت سرآمد زمان خود بود.
حسینی بوشهری با بیان اینکه کمبود اخلاق و معنویت گمشده جامعه امروز ماست، گفت: این پرخاشگری‌ها چه در حوزه و چه غیر حوزه که دیده می‌شود، برکت را از علم و کمال و معنویت از ما می‌گیرد و ما غافلیم.
او تاکید کرد: آیت‌الله فاضل لنکرانی چهره پرفروغ آسمان فقاهت بود. مهارت عجیبی داشت. من شاهد بودم وقتی به روایتی می‌رسید و می‌خواست حکمی را از دل این روایت استخراج کند آنگونه وارد عرصه بحث می‌شد که انسان تعجب می‌کرد چگونه این برداشت‌های عالی را از روایت گرفته و در سبد اجتهاد ریخته است.
عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی با تسلط کاملی که بر رجال و مبانی حوزه قم و نجف داشت، در تحکیم مبانی امام خمینی و آیات عظام بروجردی و خویی اقدام می‌کرد و در مباحث علمی، ذره‌ای خارج از دایره انصاف حرکت نمی‌کرد و اگر جایی نظر آیت‌الله خوبی را صحیح می‌یافت، تحکیم می‌کرد و اگر جایی احساس می‌کردند این نظر اشکال دارد، عالمانه و مستدل با رعایت احترام این نظر را رد می‌کرد.
او یادآور شد: سنگین ترین، علمی ترین و محققانه ترین درس در آن زمان، درس کفایه آیت‌الله فاضل بود که حدود ۷۰ تا ۸۰ نفر شرکت می‌کردند و شرحی که امروز بر این کفایه نوشته شده است، نشانه بیان عمیق و ژرف این مرجع فقید شیعه است.
حسینی بوشهری ادامه داد: خروجی شرکت ایشان در درس آیت‌الله بروجردی، نگارش سه جلد کتاب «نهایه التقریر» بود که مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی به ایشان اجازه روایت دادند.
او با بیان اینکه این بزرگان در حوزه‌های امروز ما کجا هستند، خطاب به حوزویان گفت: اینها الگوها و بزرگان ما هستند و سراسر زندگی آنها درس است. باید اینها را مورد توجه قرار دهیم.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه به سخنی از آیت‌الله فاضل راجع به علمیت امام خمینی اشاره کرد و گفت: ایشان می‌گوید که من ۳۰ سال در مبانی نظری، فقهی و اصولی امام کار کردم. بدون هیچ تعصبی ایشان را بر هم عصرانش، مقدم و اعلم می‌دانم. معتقد بود که بعد رهبری امام و درگیرشدن امام با انقلاب سبب پنهان ماندن بعد علمی امام از منظرها شد و حتی در حوزه‌ها مورد توجه قرار نگرفت.
او به آثار علمی آیت‌الله فاضل لنکرانی اشاره کرد و بیان داشت: ایشان کتاب‌های گرانسنگی نوشتند اما کتاب «تفسیر الشریعه فی تحریرالوسیله» ایشان که در بندر لنگه در زمان تبعید نوشتند، بر تارک حوزه می‌درخشد.
آیت‌الله حسینی بوشهری بعد انقلابی آیت‌الله فاضل را مورد توجه قرار داد و افزود: ایشان از آغاز نهضت، نسبت به امام راحل، پا به رکاب بود و از مدرسان تحصیل کرده بود که زندان و تبعید را به جان می‌خرد و بعد از امضای نامه مرجعیت امام خمینی که به ساواک احضار کردند، آنچنان مستدل سخن گفت که مامور ساواک را مقهور خود نمود.
او زمان شناسی را از ویژگی‌های مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی دانست و یادآور شد: در تثبیت مرجعیت امام راحل، لحظه‌ای درنگ نکرد و بعد از فوت آیت‌الله بروجردی به یکی از نزدیکان خود گفتند: امام نه تنها از جهات سیاسی بلکه از جهت علمی هم اعلم است.
استاد حوزه علمیه قم به نقش موثر مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی بعد از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: امام خمینی معتقد بود که آیت‌الله فاضل لنکرانی باید در حوزه بماند و درگیر مناصب و مسئولیت‌های سیاسی و اجتماعی نشود.
او به نظر آیت‌الله فاضل در مورد استقلال حوزه‌ها اشاره کرد و افزود: ایشان بر استقلال حوزه‌ها تاکید جدی داشت و تا پایان عمر بر این نظر خود پایبند بود. همچنین ایشان قائل به آزادی بود اما آزادی رهاورد غرب را عامل نابودی بنیاد دین و ایمان می‌دانست.
حسینی بوشهری در مورد لزوم تبعیت از نظر ولی فقیه گفت: آیت‌الله فاضل معتقد بود اگر احکام ولی فقیه مربوط به منطقه خاصی باشد فقط در آنجا لازم الاجراست و اگر مربوط به عموم جامعه اسلامی باشد، برای همه لازم الاجراست.
او به آراء مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی در مورد انتفاضه فلسطین و حکم سلمان رشدی اشاره کرد و آن مرحوم را مصداق مرجع انقلابی دانست و تاکید کرد: آینده حوزه نیاز به مرجع و عالم و انسان‌های فرهیخته دارد لذا نمی‌توانیم به صورت روزنامه‌ای درس بخوانیم و تدریس کنیم.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عنوان کرد: مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی در جریان مرجعیت و پذیرش رهبری توسط آیت‌الله خامنه‌ای نقش داشت و درحالیکه ایشان از پذیرش مسئولیت استنکاف می‌کردند، مرحوم آیت‌الله فاضل گفتند که ما باید تشخیص بدهیم که چه کسی باید این مسئولیت را عهده دار شود و رهبر انقلاب اسلامی به ایشان گفته بودند که اگر سخنان آن روز شما نبود، من از پذیرش این مسئولیت استنکاف می‌کردم.
آیت‌الله فاضل لنکرانی امتداد امام خمینی بود
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا در این مراسم، فقه و فقاهت، شخص فقیه و زمانه او را سه عنصری دانست که در حیات یک فقیه نقش دارند و اظهار داشت: در عالم اسلام، روش‌ها، ذائقه‌ها، مکاتب و رویکردهای فقهی را در ذیل حضور فقه به عنوان بخش مهمی از معرفت دینی داریم که زندگی مردم بر آن سامان می‌یابد.
او به حوادث دوران مشروطه اشاره کرد و گفت: بسیاری به دنبال این هستند که حوادث مشروطه را به بنیان‌ها و مبانی فقهی فقها برگردانند و مسائل ذیل جریان‌های فقهی دیده شود اما بنظرم فقه شیعه در هویت خود، عناصر وحدت بخش به اندازه کافی دارد که به عنوان جریان واحد در طول تاریخ معاصر دیده شود. اگر تفاوتهایی است بیشتر مربوط به فقیه و زمان آگاهی اوست.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با بیان اینکه عنصر خصوصیت فردی فقیه گاهی مانع از استنباط صحیح او از فقه می‌شود، اظهار داشت: برخی از قرائت‌ها از دین را باید به خصوصیت شخصی فقیه برگرداند تا به نفس الامر فقه؛ یعنی دو فقیه زمان آگاه در دو مقطع تاریخی یکسان عمل نمی‌کنند چون اقتضای زمانه متفاوت است.
او ابراز عقیده کرد: خیلی از مسائلی که در صدر مشروطه بود مربوط به ویژگی‌ها و زمینه‌های اجتماعی و تاریخی از یکسو و عملکرد فقیهان از سوی دیگر بود والا اصل اینکه نحوه مواجهه آنها با حاکمیت قاجار یا بیگانه یا ولایت عامه با تفاوت‌های کم و بیشی که در مورد محدوده ولایت فقیه ممکن بود باشد، اینقدر تاثیرگذار نبود اما اینکه در این شرایط چگونه باید عمل می‌کرد واقعا مسائل و اختلافات زیادی وجود داشت و احیانا قصورها و تقصیرهایی هم وجود داشت.
پارسانیا ادامه داد: این روزها می‌بینیم که بسیاری به صدر مشروطه باز می‌گردند و به دلیل اینکه برای معرفت و اصل علم و دین هویتی قائل نیستند نوعا سعی می‌کنند تحلیل آن مسائل را پیرامون شخصیت افراد بازگردانند. نمی‌گوئیم اختلافاتی نبود، بلکه این اختلافات در رویکردها و شناخت اینها نسبت به زمان خود و در زمان آگاهی آنها بود.
او افزود: قدرتی که در مشروطه به دلیل زمینه‌ها و عقبه‌های معرفتی و اجتماعی که رقبا را حمایت می‌کرد و یک جریان عظیم مردمی که بدون حضور دین و مرجعیت و اعتقادات دینی مردم ممکن نبود واقع شود، رخ داد، چندسالی نگذشت که مسیر را منحرف کرد و نشاطی که احساس می‌شد، مراجع و علما می‌توانند در حضور اجتماعی داشته باشند و نقش آفرینی کنند به یاس تبدیل شد.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: امام با توجه به ظرفیت‌ها و زمینه‌هایی که در محیط زمانه او قرار داشت و برقراری ارتباط با امت اسلام و احساس خطری که جهان اسلام را تهدید می‌کرد، انقلاب اسلامی ایران را به ثمر رسانید و این رویکرد جدیدی بود که بیشتر به عنصر زمان آگاهی امام باز می‌گشت و البته بی ارتباط با حوزه فقاهت ایشان نبود.
او ادامه داد: اولین پیامد حرکت انقلاب که از سال ۴۲ شروع شد، تبعید امام خمینی از قم بود یعنی امام در مسند راهبری که ریشه در پدیده فقاهت بود، با عرصه وسیعی از نیازهای اجتماعی مواجه شد که بی توجهی به آن ممکن بود به حوزه، آسیب جدی وارد کند لذا قم از سال ۴۲ رویکرد جدیدی را اتخاذ کرد، دیانت و فقاهت با بسط و عمق خود و تلاش عالمان، فرصت جدیدی را به عرصه زیست و زندگی می‌داد و آن مدیریت اجتماع و ولایت بود.
پارسانیا بیان داشت: سنت تاریخی فقیهان ما که با عادات بعد از مشروطه انس گرفته بودند و حوادث بعد از مشروطه که محیط خلوتی را در نجف به وجود آورده بود و معلوم نبود تا کی تداوم می‌یابد و حرکت‌های بعدی هم با ابتناء بر آن شکل گرفته بود، نیاز بود که مجددا بارور شود.
او گفت: حوادث عراق و آسیب‌هایی که به حوزه نجف وارد کرد، فرصت‌هایی را برای حوزه قم ایجاد نمود از جمله، بخشی از فضلای نجف به قم مهاجرت کردند و حوزه درس و بحث قم فروغ پیدا کرد اما رویکردی که امام در حوزه ایجاد کرده بود باید تداوم می‌یافت و با حضور شاگردان خود توانست این جریان اجتماعی را ایجاد کند.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: کتاب تفسیرالشریعه آیت‌الله فاضل لنکرانی همان نقشی را برای امام ایفا کرد که مقررین آیت‌الله خویی برای ایشان ایفا کردند. درحقیقت آیت‌الله فاضل لنکرانی با قلم و بیان خود، کوتاهی که نسبت به امام شده بود را جبران کرد و این امتداد دادن به اندیشه امام خمینی بود.
او بیان داشت: آیت‌الله فاضل لنکرانی، تحریرالوسیله را متن درسی خود قرار داد و امام خمینی را امتداد بخشید. امام اگر به تنهایی به عرصه فعالیت‌های مدیریت اجتماعی می‌آمد و امتداد ایشان در حوزه قطع می‌شد و عادات شکل گرفته بعد از مشروطه مستقر می‌شد، می‌توانست حوزه را تهدید کند.
پارسانیا با بیان اینکه یکی از برجسته ترین درس‌های حوزه قم، درس فقه آیت‌الله فاضل لنکرانی بود، گفت: مرحوم آیت‌الله فاضل به واقع امام را در این عرصه نمایندگی می‌کرد و این یکی از برجسته ترین حضورهای امام در حوزه بود. آیت‌الله فاضل، ابعادی از حوزه فقه که نیاز داشت تا جریان اجتماعی از آن تغذیه کند، دائما برجسته می‌کرد و این بخشی از نقش و رویکرد اجتماعی آیت‌الله فاضل در حوزه قم بود.
او تصریح کرد: ایشان به عنوان یک فرد مخلص تلاش کرد و فقاهت را به زمین آورد، معرفت را به تاریخ آورد و در کنار حرکت امام خمینی تداوم بخشید و مسئله مرجعیت را در وجود خود استمرار بخشید و این نکته به خوبی در قضیه حمایت از فتوای امام در ارتداد سلمان رشدی خود را نشان می‌دهد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: شخصیت آیت‌الله فاضل بود که دسترسی به فقه و امتدادبخشی به آن را در جریان اجتماعی ممکن و میسر ساخت. علاوه بر آنچه در حوزه رویکرد، روش و نوآوری‌ها و فعال کردن در حوزه فقاهت بود، واقعیت بخشیدن و عینیت بخشیدن به فقاهت و امتداد دادن به آن از یکسو، تقویت رویکرد اجتماعی و امتداد بخشیدن به حرکت امام و این جریان را به تاریخ سپردن و صیانت از انقلاب اسلامی از سوی دیگر، نقشی است که آیت‌الله فاضل لنکرانی داشت.
آیت‌الله فاضل لنکرانی نزدیکترین شخصیت اصولی به امام خمینی بود
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در اولین پیش همایش اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی که در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) برگزار شد، یکی از راه‌های شناخت شخصیت آیت‌الله فاضل لنکرانی را بررسی ایشان ذیل مکتب امام خمینی دانست و بیان کرد: یکی از ویژگی‌های مکتب امام خمینی، رویکرد به واقعیت برروی زمین و متن جامعه بود. امام اصولا در حوزه‌های مختلف این رویکرد را داشت و مختص به فقه نبود. اگر از زهد سخن به میان می‌آورد، آن را وارد فضای اجتماعی می‌کرد. عرفان امام خمینی یک عرفان شریعت مدار با حضور در جامعه بود. فقه ایشان معطوف به سیاست و جامعه بود و نظریه ولایت فقیه را بیان کرد.
او تصریح کرد: ابتکار امام خمینی همواره به سمت جامعه بود که نمونه آن، نظریه زمان و مکان در اجتهاد است. هرچه از عمر امام به جلو می‌رفت، ادبیات و نگاه ایشان به متن جامعه و مردم، کم کردن فاصله‌ها و فهم عمیق از آنچه در جهان و جامعه می‌گذرد، بیشتر می‌شد. در حقیقت، رویکرد امام واقع گرایی بود که در فقه و اصول هم این رویکرد را داشتند.
استاد حوزه علمیه قم با اذعان به اینکه امام خمینی در اصول ناشناخته بودند، گفت: متاسفانه جامعه حوزوی ما تمرکزی بر شناخت این مبانی عمیق و عظیم ندارد اما آیت‌الله فاضل لنکرانی این مبانی را ارائه کرد.
او ارتکازات و سیره‌ها را یکی از حوزه‌های مبانی امام خمینی دانست و خاطرنشان کرد: ارتکازات و سیره‌ها چند دهه است که در حوزه و میان علما و اصولیین ما مطرح شده است و بسیاری از تحولات، بن بست شکنی‌ها، ابداعات و تحلیل‌های اصولی و فقهی از خاستگاه تمرکز بر این بحث ارتکازات و سیره‌ها در حوزه‌های مختلف شکل گرفته است.
مبلغی ابراز داشت: در زمینه ارتکازات دو دیدگاه وجود دارد؛ یکی دیدگاه این است که عدم ثبوت ردع، کافی است و به همین جهت به نفس عدم ثبوت ردع اکتفا می‌کنند. دیدگاه دوم این است که باید ثابت شود، ردعی رخ نداده است و عدم وصول ردع را یکی از طرق کشف از امضا می‌بینند که این دو دیدگاه بر بحث‌های معاملات و اصول سیطره انداخته است.
او ادامه داد: امام خمینی دیدگاه سومی را ارائه می‌دهد و آن اینکه اعتبارات عقلایی داخل تحت تصرفات شارع نیست و اعتبارات عقلا تخطئه پذیر نیستند و از سوی دیگر این نمی‌تواند اعتبارات عقلا را سلب کند. نکته دیگر اینکه نیازی به اثبات عدم ردع نداریم، احتمال ردع دادن، ضرری به قبول و تمرکز و حرکت بنای عقلا نمی‌زند.
عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: امام خمینی معتقدند چون عقلا اعتبارات دارند، این اعتبارات عقلایی یک وعاء اعتباری ایجاد می‌کند و درون این وعاء اعتباری تحرک صورت می‌گیرد، به تعبیر دیگر، عقلا و شارع از این وعاء اعتباری استفاده می‌کنند.
او خاطرنشان کرد: امام خمینی نظریه جدیدی دارد؛ بنائات عقلا را دور از دسترس کار تشریع می‌بیند و شارع از این بنائات استفاده می‌کند و قائل است که تشریع داخل وعاء اعتباری انجام می‌گیرد.
مبلغی، آیت‌الله فاضل لنکرانی را نزدیکترین شخصیت اصولی به امام خمینی دانست و گفت: آیت‌الله فاضل کسی است که درک عمیقی از این مبانی را داشته و با ادبیات شفاف و گویا و رسا در کتاب‌های خود بر این اندیشه اصرار و تمرکز دارد.
او یادآور شد: آیت‌الله فاضل لنکرانی به صورت شفافی امتداد امام خمینی بودند و نقطه کانونی در حوزه با همه اطراف حوزوی و نظام و انقلاب بودند.
رئیس شورای دین پژوهان کشور تاکید کرد: صمیمیت، صداقت و صراحت سه ویژگی بود که انسان در اولین برخورد با آیت‌الله فاضل لنکرانی دریافت می‌کرد.
کلیک کنید: تصاویر نخستین پیش همایش اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی آیت‌الله فاضل لنکرانی
