شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
درس خارج، یعنی درس کسانی که می‌خواهند به درجه اجتهاد برسند. در این خصوص، تعلیم و تربیت در صورتی مؤثر است که استاد علاوه بر تدریس، روش فکر کردن را نیز به شاگرد بیاموزد. در این کتاب، علاوه بر الگوهای تدریس حضرت آیت‌الله بروجردی، سبک‌های تدریس امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری نیز درج‌شده است.
به گزارش خبرنگار اجتهاد، نشست علمی «تدریس دروس خارج، کفایت‌ها و کمبودها» همراه با رونمایی از کتاب «چگونگی تدریس دروس خارج»، از طرف بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با همکاری انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه قم، روز یکشنبه ۹۷/۲/۲۳ در سالن همایش‌های انجمن علمی حوزه قم برگزار شد. در این نشست، مؤلف کتاب چگونگی تدریس دروس خارج، آیت‌الله میر تقی حسینی گرگانی و همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد ارسطا به بیان مطالبی پرداختند.
در ابتدای نشست، استاد حسینی گرگانی در خصوص فلسفه پیدایش این کتاب گفت: زمانی که در جامعه المصطفی تدریس داشتم، از من خواسته شد روش‌ها و سبک تدریس و تعلیم و تعلم را برای دانش‌پژوهان بحث کنم. این بحث‌ها به کتاب تبدیل شد.
استاد باید روش فکر کردن را آموزش دهد
عضو انجمن اصول فقه حوزه علمیه قم در خصوص ویژگی‌های این کتاب به نکاتی اشاره‌کرده و گفت: تعریف‌های متعددی از روش‌های تعلیم و تعلم و روش‌های آن در این کتاب ارائه‌شده و حتی به برخی از آرای اروپایی‌ها هم اشاره‌شده است.
این استاد خارج فقه و اصول، آیت‌الله بروجردی را پرچم‌دار مکتب قم خوانده و در خصوص ایشان ادامه داد: در این کتاب به برخی از روش‌ها یا مکتب‌ها، مخصوصاً مکتب و روش آیت‌الله بروجردی به‌عنوان پرچم‌دار مکتب قم پرداخته‌شده است. آقای بروجردی همواره به مبانی قدما رجوع کرده و در این مورد، اجماع و شهرت قدما را حجت می‌دانستند.
حسینی گرگانی سبک و شیوه پرچم‌دار مکتب نجف را فرمولی عنوان کرده و گفت: پرچم‌دار مکتب نجف، آیت‌الله خوئی و سبک ایشان فرمولی است. بدین معنا که در نبود آیات و روایات، فوری به اصول عملیه مراجعه می‌نماید.
وی گفت: درس خارج، یعنی درس کسانی که می‌خواهند به درجه اجتهاد برسند. در این خصوص، تعلیم و تربیت در صورتی مؤثر است که استاد علاوه بر تدریس، روش فکر کردن را نیز به شاگرد بیاموزد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در پایان گفت: در این کتاب، علاوه بر الگوهای تدریس حضرت آیت‌الله بروجردی، سبک‌های تدریس امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری نیز درج‌شده است.
باید جنبه پژوهشی دروس خارج تقویت شود
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدجواد ارسطا، ضمن قدردانی از اساتیدی که در راستای تدوین و نشر مباحث فقهی تلاش می‌کنند، به چهار ملاحظه در تدریس دروس خارج اشاره کردند.
استاد خارج فقه حوزه علمیه قم، اولین ملاحظه تدریس دروس خارج را نقش محوری قرآن عنوان کرده و گفت: نقش محوری قرآن در دروس خارج کمتر موردتوجه قرارگرفته و شایسته است فقیه در ابتدای امر، به قرآن مراجعه نماید.
وی، لزوم توجه جدی دروس خارج به جنبه‌ی اجتماعی فقه را به‌عنوان دومین ملاحظه مطرح و در این خصوص به مثالی اشاره‌کرده و ادامه داد: بسیاری معتقدند که تلقیح نطفه‌ی اجنبی به اجنبیه به‌خودی‌خود دلیلی بر منع ندارد. البته بعضی دیگر، توجه خوبی به این مسئله داشته و گفته‌اند که اگر این را جائز بدانیم آیا می‌توانیم لوازمش را هم بپذیریم؟ مثلاً اگر نطفه‌ی شخصی با مادرش تلقیح بشود چه می‌شود؟ آیا اختلال نظام خانواده پیش نخواهد آمد؟ لذا شایسته است که جنبه‌های اجتماعی مسائل فقهی نیز موردعنایت قرار بگیرد.
ارسطا افزود: سومین ملاحظه تدریس دروس خارج، لزوم ملاحظه کردن قواعدی است که در کلام علمای اخیر رواج پیداکرده است. به‌عنوان‌مثال، مذاق شریعت که در کلام صاحب جواهر دیده می‌شود، به چه معنا و دارای چه عناصری است. لذا لازم است به این نکته نیز توجه لازم گردد.
استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران، آخرین نکته در تدریس دروس خارج را جنبه پژوهشی آن عنوان داشته و گفت: در درس‌های خارج سزاوار است جنبه‌ی پژوهشی درس‌ها تقویت بشود. استاد می‌تواند طلبه‌ها را ارجاع بدهد که مثلاً تاریخچه‌ی مسئله را بررسی کنند که در این راستا، فقهای پیشین چه نظری داشته اندو همچنین آیا از مسائل مستحدثه است یا خیر.
حجت‌الاسلام ارسطا در پایان گفت: غلبه یادداشت کردن طلبه‌ها هنگام تدریس دروس خارج، مطلوب نیست، زیرا این باعث می‌شود که از تأمل کردن بر مباحث استاد غافل بمانند.
«چگونگی تدریس دروس خارج»
لازم به ذکر است کتاب چگونگی تدریس دروس خارج، تألیف سید میر تقی حسینی گرگانی در چهارفصل و یک خاتمه، سبک‌ها، روش‌ها و الگوهای آموزشی دروس خارج را معرفی کرده است.
فصل نخست، در مبادی و شامل مباحثی است که به عنوان پیش‌نیاز بحث اصلی باید به آن پرداخته شود. فصل دوم، بیانگر تعریف مکتب و روش، تعریف درس خارج و پیش‌نیازهای آن و تاریخ پیدایش دروس خارج همراه با آسیب‌شناسی آن است که به عنوان «فایده‌های مکتب یا روش‌شناسی» به تفصیل در آن فصل به آن‌ها پرداخته شده است. در فصل سوم، با عنوان «شیوه‌های تدریس» به انواع روش‌های آموزش اشاره گردیده است و فصل چهارم با عنوان «الگوهای تدریس عالمان» دربردارنده الگوهایی از کیفیت تدریس برخی از علما می‌باشد.
بخش پایانی و اساسی کتاب را «خاتمه» تشکیل می‌دهد. مؤلف ارجمند در این بخش، راهکارهای مناسب برای روش تدریس دروس خارج و تقریر نویسی را ارائه داده و طرح دوره آماده‌سازی برای اجتهاد و اثرات و فواید آن را بیان کرده‌است.
