شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: حقوق بشر اسلامی، موضوع پر چالش و پر حاشیه‌‌‌‌ای است و در طول دهه گذشته بحث‌ها و انتقادات پر حرارتی را به خود دیده است. فعالیت‌های ژورنالیستی خبرگزاری‌ها و شبکه‌های ماهواره‌‌‌‌ای خارجی و همچنین موضع‌گیری منفی جریان‌های چپ و جریان‌های مخالف نظام آتش این تنور را داغ تر کرده است.
اولین و مهم‌ترین چالش حقوق بشر اسلامی، وجود آن است؛ مخالفین همواره به استناد دلایلی که بعداً اصالت آن را بررسی می‌کنم اعتقاد دارند چیزی به نام حقوق بشر اسلامی وجود ندارد، یعنی اسلام به این مطلب توجه نداشته و تجویزی برای آن ندارد.
در مقابل، موافقین حقوق بشر اسلامی هم دلایلی برای خود ارائه کرده‌اند که باید بررسی شود.
ابتدا لازم است به پشتوانه پژوهش‌ها و مطالعاتی که در طی سال‌های گذشته در این زمینه داشته‌ام، مختصراَ تمامی نظرات موجود درباره اصل وجود حقوق بشر اسلامی را مرور می‌کنیم تا در مراحل بعدی به صورت منسجم‌تری بتوانیم استدلال‌های هر گروه را تحلیل کنیم. در یک تقسیم منطقی در این زمینه سه دیدگاه کلی وجود دارد:
۱- قائلین به ایجاب(ضرورت) حقوق بشر اسلامی
این افراد یا جریان‌ها معتقدند فقط حقوق بشر اسلامی وجود و اصالت دارد، حقوق بشر غربی از لحاظ بنیادی غیر ممکن است و نمی‌تواند جهان شمول باشد و همچنین هیچ ضمانت اجرای مشروعی برای آن وجود ندارد. به بیان دیگر از نگاه آن‌ها حقوق بشری وجود ندارد مگر اینکه اسلامی باشد. برخی افراد یا جریان‌های دینی یا جریان‌های فقهی سنتی یا تفکرات انتقادی (مثل مارکسیسم اسلامی!) در این دسته قرار می‌گیرند.
۲- قائلین به امکان حقوق بشر اسلامی
از منظر این گروه حقوق بشر یک مسأله عام الشمول برای انسان‌ها بوده و خاستگاه آن به تفکرات غربی باز نمی‌گردد. به عنوان یک مسأله عمومی می‌توان آن را به اسلام عرضه نمود و برای آن پاسخ گرفت.
دین اسلام نیز به این موضوع توجه داشته و تجویزات خاصی برای حفظ حقوق نوع بشر و انسان‌ها دارد. جریانات نواندیش دینی، قائلین به فقه اجتماعی و فقه پویا و کسانی به امکان انطباق اسلام با مقتضیات زمان اعتقاد دارند در این دسته قرار می‌گیرند.
۳- قائلین به امتناع حقوق بشر اسلامی
قائلین به امتناع حقوق بشر اسلامی معتقدند حقوق بشر اسلامی وجود ندارد و از لحاظ بنیادی غیر ممکن است.این گروه خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:
یا علت این امر را غربی بودن حقوق بشر می‌دانند و اینکه چنین چیزی در اسلام اصالت ندارد. یا علت را نپرداختن اسلام به حقوق نوع بشر و نداشتن حکم برای آن می‌دانند.
جریانات چپ اسلامی، روشنفکری دینی، مخالفان نظام اسلامی و تفکرات اصلاح طلبانه سیاسی نوعاً در این دسته قرار می‌گیرند. در نتیجه پیشنهاد می‌کنند حقوق بشر مرسوم عیناً اجرا شود.
صف بندی‌ها و جبهه گیری‌های نظری پیرامون حقوق بشر اسلامی به حصر عقلی به این موارد منحصر هستند و مدعیات و ادله هریک را به تفصیل باید مورد بررسی قرار بگیرد. چالش‌های نظری دیدگاه‌های قائلین به هریک از گروه‌های موجود در یادداشت‌های بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
نویسنده: علی ربیع زاده، پژوهشگر حقوق بشر و دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق(ع)
