شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء گفت: مردمی بودن جریان اربعین ضمن اینکه نکات مثبت زیادی دارد، صدماتی خواهد داشت، چراکه توده مردم شناخت عمیق و ژرفی از این نهضت ندارند و ممکن است سخنان ناشایست، مسیر تحریف جریان نهضت اباعبدالله را برای این قشر از جامعه باز کند.
به گزارش شبکه اجتهاد، پیاده‌روی اربعین از جمله مراسم مذهبی و اجتماعی است که در یک دهه گذشته از سوی اقشار مختلف جامعه مورد توجه قرار گرفته و هرساله خیل عظیمی از جمعیت کشورمان در این مراسم شرکت می‌کنند. این حرکت اجتماعی که عمدتاً با انگیزه‌ای مذهبی انجام می‌شود را می‌توان از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. برخی نیز براین باورند که سوء‌استفاده‌های سیاسی و دولتی‌شدن اربعین می‌تواند برای این حرکت مردمی آسیب تلقی شود. به همین مناسبت خبرگزاری ایکنا، گفتوگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی‌آملی، رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
پیاده‌روی اربعین چه پیام‌ها و دستاوردهایی برای جامعه اسلامی دارد؟
جوادی آملی: در خصوص مراسم اربعین که از مناسک ویژه است، توصیه‌های روشنی وجود دارد و از برجسته‌ترین آنها می‌توان زیارت اربعین را نام برد که بسیار مورد توجه و عنایت بزرگان از جمله امام حسن عسکری(ع) قرار دارد. جریان زیارت جابرابن عبدالله انصاری، نیز به عنوان اولین زائر کوی حسین(ع) که در اربعین سالار شهیدان در کنار قبور ایشان و یاران با وفایشان حضور پیدا کردند نیز در این خصوص معروف است. رفتار و حرکاتی که جابرابن عبدالله انصاری در این سفر داشت، احادیث و بیاناتی که از رسول گرامی اسلام(ص) به جا مانده، خطابی که خود جابر نسبت به امام حسین(ع) و یارانشان دارد و زیارت‌نامه‌ای که ایشان در بارگاه امام خواند، همه الگوی رفتاری و روش زیارت اربعین برای ما است. اگر جامعه اسلامی و خصوصاً کسانی که توفیق این سفر الهی برای زیارت اباعبدالله را پیدا می‌کنند کاری عمیق و تحقیقی روی زیارت اربعین و زیارت جابر انجام دهند، این پیاده‌روی می‌تواند برای آنها پیام‌های زیادی داشته باشد و زمینه بهره‌مندی کامل از برکات آن را برایشان فراهم کند.
اما در عین حال مواردی وجود دارد که زائران باید به آن دقت کنند؛ به هر حال امروز دیگر نمی‌توان با حرکتی شعاری و رجزخوانی این مسئله را به جامعه اسلام و جامعه جهانی ارائه کرد. مشخص است که مسیر حرکت طولانی نجف یا کوفه تا کربلا حرکتی شعاری است، اما اگر این زائران در درونشان معرفتی عمیق وجود نداشته باشد نمی‌توانند برای جامعه اسلامی و جامعه جهانی که تشنه آگاهی و شناخت این حرکت هستند پیامی داشته باشند. حال اولین پیام این حرکت این است که پایه و اساسی که نهضت سالار شهیدان بر آن قرار داشت را به جامعه جهانی معرفی کنیم. خود اباعبدالله(ع) این مسئله را به صورت واضح در وصیتی که به برادرشان محمدابن حنفیه داشتند بیان کردند، چرا که حرکت ایشان به گونه‌ای بود که امکان داشت قدرت‌ها بخواهند آن را تحریف کرده و جریان را به صورت جنگی قبیله‌ای دانسته و یا امام حسین(ع) را شیفته قدرت و حکومت معرفی کنند. اما حضرت از همان ابتدا این مباحث را از قیامشان دور نگه داشتند و به همه اعلام کردند که هرگز برای قدرت‌نمایی یا سلطه سیاسی و پیروزی تاریخی و قبیله‌ای قیام نکردند. بلکه مبنای حرکت ایشان حق بود و عدل و احیای سنت‌های الهی که پیامبر اسلام به دنبال برپایی آن بود. حرکت ایشان حرکتی توحیدی بود تا جامعه انسانی که مورد انحراف و ظلم واقع شده بود نجات پیدا کند. تبیین مبنا و اساس این نهضت از مسائلی است که باید بر آن تاکید کرد.
نکته دیگر این است که این راهپیمایی باید احیاکننده ارزش‌های بزرگ الهی و انسانی باشد، ارزش‌هایی مانند عدالت‌طلبی، حق‌طلبی، آزادی، حفظ عزت انسانی، عدم تحمل ذلت و پذیرش ظلم و حیات با ظالم را ننگ‌آمیز دانستن. راهپیمایان اربعین می‌توانند حرکت خودشان را به این ارزش‌ها مزین کرده و از آن سخن بگویند. اینها ارزش‌هایی است که جامعه بشری امروز تشنه و شیفته آنها است. بحث حاکمیت عدل و حق، احیای عزت انسانی و از بین بردن ذلت، تاریکی و ستم از شعارهایی است که در قیام کربلا وجود داشت و می‌تواند پیام راهپیمایان اربعین نیز باشد. به روز رسانی این پیام‌ها می‌تواند با توجه به جریاناتی که در نظام‌های بشری شکل می‌گیرد، اعم از مسائل حقوق بشر یا مباحث فلسفه اخلاق، در جریان فکری جامعه بشری مؤثر باشد.
با توجه به اینکه پیاده‌روی اربعین حرکت مردمی تلقی می‌شود به نظر شما چه آفت‌ها و آسیب‌هایی متوجه این حرکت است؟
جوادی آملی: امام حسین(ع) در آخرین لحظاتی که با خاندانشان وداع می‌کردند به آنها توصیه‌هایی داشتند که این توصیه‌ها می‌تواند امروزه نیز نقشه راه این راهپیمایی مردمی باشد. مردمی بودن این جریان ضمن اینکه نکات مثبت زیادی دارد صدماتی را هم به همراه دارد، چراکه توده مردم شناخت عمیق و ژرفی نسبت به این نهضت ندارند و ممکن است سخنان ناشایسته، مسیر تحریف را نسبت به جریان نهضت اباعبدالله برای این قشر از جامعه باز کند. مصون نگه داشتن این نهضت از تحریف و بررسی روایات و سخنان مربوط به این جریان از منظر فقهی و اعتقادی از ضرورت‌های این حرکت است. زمانی که حرکتی توده‌ای اتفاق می‌افتد هرنوع خرافه و باطلی ممکن است به آن وارد شود. مثلاً امروزه در عزاداری‌ها حرف‌ها و حرکاتی نامناسب به وجود می‌آید که مسیر نهضت امام را دگرگون می‌کند. شعارهای مبنی بر مظلومیت همراه با ذلت از مسائلی است که نباید به این نهضت راه پیدا کند. سالار شهیدان مظلوم بود، اما مظلومی عزیز که در نهایت عزت ایستادگی کرد. نزدیکان ایشان مانند زینب کبری(س) نیز در حالی که دست و پایشان زنجیر شده بود زبانشان به حق گویا بود و اجازه نمی‌دادند سخنی ناحق در خصوص ایشان گفته باشد. حضرت زینب(س) فرمودند: «ما رایت الا جمیلا»؛ اینها خود نشان عزت است. در واقع اینگونه حرکات همواره در معرض انحراف و خرافه‌گرایی با گریه و مصیبت و عزا قرار دارد که باید بسیار دقت کنیم چنین شرایطی پیش نیاید.
هر سال شاهد هستیم که در ایام برگزاری مراسم اربعین گروه‌هایی در کشور با برگزاری این مراسم مخالفت می‌کنند، شما فکر می‌کنید مخالفت آنان با این مناسک ناشی از چیست؟
جوادی آملی: دلیل روشنی برای این مسئله وجود ندارد. این حرکات در راستای احیای گفتمان عزت و عظمت است و افرادی که با این ارزش‌ها مخالفت می‌کنند، حقیقت اربعین را نشناخته‌اند. ولی به هرحال این سرمایه عظیمی از جامعه اسلامی و خصوصاً ایران است و همه باید بدانیم که اگر این حرکت باعث ایجاد وحدت و الفت جامعه و از بین رفتن اختلافات نشود، هیچ دستاوردی به جز تشنگی و خستگی برای جامعه ما به همراه نخواهد داشت. شاید بعضی‌ها دلسوزانه بگویند که اگر بنا باشد این حرکت به صورت خودجوش اتفاق بیفتد اما هدفمند نبوده و باعث رسیدن به هدف اصلی و مبارزه با ظلم و ستم نشود، مایه نگرانی است. ولی امیدواریم این حرکت با هدف احیای جامعه و نظام اسلامی بر مبنای وحدت و مبارزه با ظلم انجام شده و ایجاد گفتمان حق و عدل را برای جامعه به همراه داشته باشد.
