حکمرانی حزبی بدون فقه بی معناست/ شورای نگهبان می‌تواند نقطه آغاز حکمرانی حزبی باشد

استاد دانشگاه تهران گفت: در جامعه مذهبی ایران که حکومت پایه مذهبی دارد، حکمرانی حزبی بدون فقه حزبی بی معنا است. بزرگ‌ترین رهبران دینی ما پایه گذار حزب جمهوری اسلامی بودند اما هیچ گاه فقه تحزب در ایران شکل نگرفته است و هنوز دانشی به نام فقه تحزب در ایران و مذهب شیعه وجود ندارد.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین داود فیرحی پژوهشگر علوم سیاسی و استاد دانشگاه تهران، پنج‌شنبه گذشته در همایش علمی «تحزب و توسعه» که در وزارت کشور برگزار شد، سخنان خود را با موضوع «فقه و حکمرانی حزبی» انجام داد و در همین زمینه اظهار داشت: در ایران، چیزی به نام حزب وجود دارد و از تاریخ حزب، بیش از صد سال می‌گذرد. اما مسئله مهم این است که «حکمرانی حزبی» نداریم.

نویسنده کتاب «فقه و حکمرانی حزبی»، با بیان اینکه تفاوت زیادی بین حزب داشتن و حکمرانی حزبی وجود دارد اظهار داشت: در دانش سیاسی، نوعی از حکومت وجود دارد که حزب، درگیرِ چرخ و دنده‌های حکومت است. در حالی که صرف حزب و تحزب، اساساً چنین کارکردی را نمی‌رساند.

فیرحی به وجود قوانین مختلف در مورد احزاب اشاره کرد و تصریح کرد: در هیچ‌کدام از این قوانین، احزاب به عنوان موتورهای حکمرانیِ حزبی در نظر گرفته نشده‌اند.

این پژوهشگر فقه سیاسی با بیان اینکه دیگر بحث وجود داشتن یا نداشتن حزب مهم بلکه مهم این است که حکمرانی حزبی داشته باشیم خاطر نشان کرد: در قوانین و در شورای نگهبان، حیثیت حزبی نماینده و کاندیداها، اهمیتی ندارد و نظام انتخاباتی ما طوری طراحی شده که روی افراد به عنوان کاندیداها تمرکز می‌کند، اما در مدل حکمرانی حزبی، روی حزب تمرکز می‌شود.

وی با بیان اینکه قانون انتخابات به‌ خصوص قانون سال ۹۵، دو ایراد اساسی دارد تصریح کرد: این قانون، تکالیف زیادی برای حزب بار کرده است ولی امتیازی به آن نداده است. یعنی کاندیدای حزبی، چه در شرایط تبلیغات و چه در شرایط احراز صلاحیت، تفاوت خاصی با یک کاندیدای عادی ندارد و شورای نگهبان هم توجهی به این موضوع ندارد که این کاندیدا از چه حزبی است.

شورای نگهبان می‌تواند نقطه آغاز حکمرانی حزبی باشد

فیرحی تصریح کرد: اگر شورای نگهبان این موضوع را اصلاح کند و در احراز صلاحیت‌ها، حزب را مدنظر بگیرد نه افراد را، می‌توان این را نقطه آغاز حکمرانی حزبی دانست.

پژوهشگر علوم سیاسی ادامه داد: در جامعه‌‌ای که حزب وجود دارد امان حکمرانی حزبی نیست، حزب مُخِل توسعه هم می‌شود که در کشور ما این اتفاق رخ داده است.

فیرحی با بیان اینکه در جامعه مذهبی مثل ما، حکمرانی حزبی بدون فقه بی معناست تصریح کرد: از لحاظ تاریخ فکر سیاسی، بحث از حزب، در امتداد مفهوم دولت جدید است چرا که در دولت قدیم، خبری از حزب نبود.

وی ادامه داد: بزرگترین رهبران جامعه ما، بنیانگذاران حزب جمهوری اسلامی بودند اما هیچگاه تئوری حکمرانی حزبی مبتنی بر فقه شکل نگرفت.

مباحث محقق نائینی درباره حزب

فیرحی، اولین بحث درباره حزب را مربوط به مرحوم محقق نائینی دانست و خاطرنشان کرد: مرحوم نائینی، بین دولت جدید و دولت قدیم، تفاوت قائل شد و گفت که دولت جدید، بیش از اینکه حاکمیتی باشد، نمایندگی است.

استاد دانشگاه تهران افزود: اکنون شاهد این هستیم که فقط سه چهار وزارتخانه‌ ما حاکمیتی هستند و بقیه وزارتخانه‌ها مثل مسکن و آموزش و پرورش، خدماتی هستند.

کارشناس علوم سیاسی خاطرنشان کرد: اولین بار، ایده‌ای در فقیه شیعه به نام «حقوق مشترک ملّی» یا نوعی شکل گرفت و منظور این بود که هر انسان سه شأن دارد. یک شأن خصوصی، یک شأن مذهبی و یک شأن مشترک.

فیرحی توضیح داد: در ادبیات اولیه فقه ما، این مسئله مطرح شد که اداره کشور، بیشتر از نوع مشارکت نوعی است؛ یعنی مردم پول می‌دهند که خیابان‌های‌شان آسفالت شود، ارتش داشته باشند و خدماتی از این قبیل. در واقع دولت یک نوع نگهبانی است و شهروندان همانطور که آن را بوجود می‌آورند می‌توانند آن را هم عزل کنند.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: بعد از مرحوم نائینی بحثی در ادبیات امام خمینی (ره) مطرح شد که مهم بود. مرحوم هاشمی هم در یکی دو مصاحبه مباحثی را مطرح کرد.

فیرحی اظهار داشت: نائینی و برخی بزرگان قائل به دو بخش بودند؛ یکی نمایندگی امور عمومی از طرف حاکمیت که معصوم هم حق دخالت در آن حیطه را ندارد. در مفهوم «امانت مالکانه» تک‌تک مردم، کسی را حاکم می‌کنند و می‌توانند هر وقت خواستند اختیارات را از او بگیرند.

بنابر گزارش فاس، فیرحی در توضیح مفهوم «امانت شرعی» اظهار داشت: بر اساس این مفهوم، اگر کسی قدرت را به دست گرفت شرع را هم اجرا می‌کند.

امام خمینی و تحولی در حکمرانی حزبی

این پژوهشگر فقه سیاسی، با بیان اینکه در ادبیات امام‌خمینی مفهومی مطرح شد که می‌توان آن را تحولی در حکمرانی حزبی دانست خاطرنشان کرد: بر اساس نظر امام، علاوه بر اینکه حاکمیت نماینده مردم است، این مردم هستند که شارع را هم انتخاب می‌کنند،؛ یعنی مردم نه تنها وظیفه دارند کسانی را برای اداره امور خود نصب کنند، بلکه وظیفه نصب شارع نیز با آنان است.

فیرحی تصریح کرد: بحث از لزوم وجود حزب، مربوط به گذشته است، و اکنون مسئله اصلی، حکمرانی حزبی است که باید آن را بدل به مسئله روز کرد.