شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ دبیر شورای عالی انقلاب، در مراسم افتتاحیه مدرسه تابستانه «هوش مصنوعی» که از سوی مؤسسه عالی‌فقه و علوم اسلامی، برگزار شد، گفت: بعضی از کشورها از این ابزار برای تجسس در زندگی خصوصی افراد استفاده می‌کنند، در صورتی که در حکمرانی فقهی اینگونه است که از هوش مصنوعی برای صیانت از حریم خصوصی افراد استفاده می‌شود و کشورهایی در این زمینه گام‌هایی را برداشته‌‌اند که ما می‌توانیم از تجربیات آنان استفاده کنیم.
شبکه اجتهاد: ماهیت هوش مصنوعی ماهیت داده‌ای الگوریتمی است. حکمرانی هوش مصنوعی عمدتا با مفهوم حکمرانی بین‌المللی و حکمرانی خوب تداعی می‌شود یعنی عده‌ای در سازمان‌های بین‌المللی نظریه و دکترین تولید می‌کنند و بقیه هم مجبورند که در ذیل این نظریه ساختارهای مختلف خود را مدیریت کنند مثلا سند ۲۰۳۰ گرچه در ایران نوشته شد و از خارج ترجمه نشده بود ولی در ذیل سند ۲۰۳۰ که یونسکو آن را ابلاغ کرده بود نوشتند.
حکمرانی خوب قصد دارد تا حکمرانی ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی را از آن خود کند. دکتر فرازمند که ساکن آمریکا است کتابی نوشت و در برابر حکمرانی خوب، «حکمرانی سالم» را پیشنهاد داد و تاکید کرد چرا هر کشوری حکمرانی برای خود نداشته باشد و در امور بین‌المللی هم همگان مداخله کنند. حکمرانی حکمی هم مبتنی بر نقش حداکثری مردم در حول محور ولایت است.
ما اولین کشور در خاورمیانه هستیم که سازمان هوش مصنوعی را تاسیس کرده‌ایم، از این رو اخیرا در آمریکا مقاله‌ای نوشتند که جمهوری اسلامی ایران قصد دارد هوش مصنوعی در دنیا را تهدید کند.
هوش مصنوعی شیوه و سبک زندگی بشر را در همه عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی تغییر داده است؛ الان چت جی‌پی‌تی‌‌ها در عرصه‌های مختلف کاربرد دارند؛ هوش مصنوعی در پزشکی و درمان کاربرد دارند و می‌توانند بدن یک انسان ۲۰ ساله را آنالیز کنند و با احتمال بگویند این بدن در چند دهه آینده ممکن است به فلان بیماری مبتلا شود. در تولید خودرو هم شاهد خودروهایی هستیم که بدون سرنشین کار می‌کنند یا حتی اگر حواس راننده نباشد از تصادف جلوگیری می‌کنند.
هوش مصنوعی هم می‌توان تقلب و هم کشف تقلب کرد، با دقت بالا می‌توان تراکنش‌های مالی را کشف کرد؛ الان چین با هوش مصنوعی بانک‌ها را از تقلب و حملات سایبری مصون کرده است؛ در پیشگیری خرابی‌های احتمالی قبل از وقوع و کارهای علوم غریبه را هم انجام می‌دهد. در آموزش و پرورش و آموزش عالی و … کاربرد دارد.
الان در کشور برخی کالاها مانند پوشاک ۶۰ تا ۷۰ درصد قاچاق می‌شوند و با هوش مصنوعی می‌توان کنترل زیادی بر آن داشته باشیم. قاچاق این حجم پوشاک آفات زیادی دارد؛ به تولید ضربه می‌زند و منشا خیلی از بدحجابی‌ها هم هست. تفاوت فرد حکیم هم با فرد بدون حکمت این است که حکیم علت را ریشه‌یابی می‌کند ولی فرد غیر حکیم به دنبال معلول می‌رود؛ شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در این راستا مصوب کرده است که برخود فیزیکی با بدحجابی، نتیجه عکس می‌دهد.
در حکمرانی اسلامی، اخلاق نیز در مورد هوش مصنوعی لحاظ شده است؛ وظیفه شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین سند آن بوده که انجام داده و اکنون مجلس باید آن را تصویب کند تا به قانون تبدیل شود. تنها در این صورت است که قوه قضائیه می‌تواند تخلفات را در زمینه‌ی هوش مصنوعی پیگیری کند.
بعضی از کشورها از این ابزار برای تجسس در زندگی خصوصی افراد استفاده می‌کنند، در صورتی که در حکمرانی فقهی اینگونه است که از هوش مصنوعی برای صیانت از حریم خصوصی افراد استفاده می‌شود و کشورهایی در این زمینه گام‌هایی را برداشته‌‌اند که ما می‌توانیم از تجربیات آنان استفاده کنیم.
یکسری قوانینی در هوش مصنوعی داریم و یکسری اصول اخلاقی؛ چالش اصول اخلاقی هوش مصنوعی با قوانین هوش مصنوعی چالشی جدی است و در حکمرانی باید به آن پرداخته شود؛ البته تعارض اخلاق و فقه از مباحثی است که در حوزه مطرح است و باید با جدیت پیگیری کنیم؛ بررسی حریم خصوصی در هوش مصنوعی هم از موضوعات بسیار مهم است.
ما در مورد بد حجابی ریشه‌یابی کرده و گزارش آن را خدمت حضرت آقا ارائه کرده‌ایم. باید این ریشه‌ها را حل کنیم و در نهایت درصد اندکی هم با مباحث قضایی حل خواهد شد وگرنه بدحجابی با برخورد خشن حل نمی‌شود بلکه هرقدر بیشتر برخورد کنیم بدتر خواهد شد؛ با هوش مصنوعی می‌توان در این زمینه کارهای خوبی انجام دهیم.
یکی از کارها تنظیم‌گری قوانین مرتبط با هوش مصنوعی است شبیه کاری که در بحث حجاب انجام شده است. ما بعد از ۲۰ سال قانون حجاب را که طرح آن توسط دولت ارائه شد بررسی کردیم و با تایید شورای نگهبان باید توسط رئیس جمهور ابلاغ شود و اگر رئیس جمهور هم ابلاغ نکند رئیس مجلس می‌تواند آن را ابلاغ کند.
هوش مصنوعی در امور قضایی، مدیریت ترافیک، شهرسازی، شهرهای هوشمند و … کاربرد دارد، همانطور که انسان، جهت‌دهنده به افکار عمومی است مثلا می‌تواند در یک منبر مردم را متاثر و یا شاد کند هوش مصنوعی هم اینگونه است؛ تعصب، تبعیض و عدالت هم در الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است و آثار فرهنگی اجتماعی به دنبال دارد.
ما یک هوش فقه مصنوعی و یکی فقه حکمرانی هوش مصنوعی داریم، لذا یکی از مسائل مهم در این زمینه سواد هوش مصنوعی است. سند هوش مصنوعی با استفاده از نظرات نخبگان و کارشناسان و فلاسفه مختلف از سراسر کشور تدوین شده است؛ بنده وقتی وارد شورا شدم دیدم سند هوش مصنوعی معطل مانده لذا میز هوش مصنوعی و فناوری کوآنتوم را ایجاد کردم و آیت‌الله رئیسی گفتند که نهادهای دیگری هم مدعی هستند که بنده عرض کردم ذیل میز هوش مصنوعی شواری عالی فعالیت کنند و ایشان هم اعتماد کرد.
ما ظرفیت بالایی از حکمت در قرآن، روایات، فلسفه و عرفان و اخلاق داریم که می‌تواند به پرسش‌های بنیادین هوش مصنوعی پاسخ دهد. قواعد فقهی و احکام شریعت هم ظرفیت بزرگی در این عرصه است. حتی غیرمسلمین هم دغدغه آفات هوش مصنوعی را دارند و باید از این تجارب هم استفاده کنیم. ما باید نظریه حکمرانی خودمان را مشخص کنیم.
معتقدم وظیفه حوزویان این نیست که علوم و فنون رایانه و مسائل الگوریتمی را یاد بگیرند؛ این کارها را باید به مهندسین فن داد؛ وظیفه حوزه تولید محتوا برای هوش مصنوعی است؛ الان چت‌بات فارسی تولید شده ولی محتوا ندارد یعنی اگر از آن در مورد حکمرانی سؤال کنیم فرقی بین حکمرانی و حکمت قائل نیست بنابراین مهم، ارائه داده به هوش مصنوعی برای پاسخ به سؤالات جامعه است تا جایی که اگر بخواهیم شهرسازی بومی و اسلامی داشته باشیم بتواند داده به ما بدهد نه طبق طراحی مدرن و پست‌مدرن.
