شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: بانوی فرهیخته حاجیه‌خانم صدیقه مقدسی به نقل‌قولی مستقیم از بانو صفاتی پرداخت که مقام معظم رهبری به من (بانو صفاتی) فرموده‌اند: «مسائل زنان را باید زنان حل کنند و زنان باید در مسائل خودشان اجتهاد کنند». برخی از مسائل زنان است که آقایان نمی‌توانند مثل زنان بر آن اشراف داشته باشند. لذا اگر منویات مقام معظم رهبری جدی گرفته شود و همان در حوزه دنبال شود می‌شود به این حوزه برای خواهران امیدوار بود که بتوانیم در آینده‌ای نه چندان دور به جایی برسیم. وی معتقد است در حوزه‌های علمیه نگاه مردانه در برنامه‌ریزی درسی حاکم است. از نظر بانو مقدسی، خانم‌ها می‌باید در شورای عالی حوزه، به‌عنوان یک عضو حضور داشته باشند.
اجمالی از زندگی بانو مقدسی: وی متولد ۱۳۲۵ هجری‌شمسی و صبیه آیت‌الله حاج شیخ ابوالحسن شیرازی، امام‌جمعه فقیه مشهد و از نوادگان آیت‌الله بروجردی نجفی، خواهرزاده آیت‌الله شهید مرتضی بروجردی و همسر حجت‌الاسلام والمسلمین موسوی‌خراسانی و مادر شهید سید هشام موسوی‌خراسانی می‌باشد.
ایشان در ۱۲ سالگی چند کتاب جامع‌المقدمات را از محضر آیت‌الله شیخ ابوالحسن شیرازی و سایر دروس ادبیات عرب از قبیل صمدیه، سیوطی، مغنی، منطق (حاشیه ملا‌عبدالله) و منطق مظفر را به‌طور خصوصی از محضر آیت‌الله صالحی (از اساتید درس خارج) و بعضی دیگر از اساتید فرا گرفت. دروس منطق مظفر، فقه و اصول از قبیل: لمعتین، مکاسب، معالم، اصول مظفر، رسائل و کفایتین را از آیت‌الله شیرازی و آیت‌الله مرعشی (از اساتید مدرسه عالی مطهری در تهران)، آیت‌الله بجنوردی و… استفاده نمود.
درس خارج کتاب صلاه، طهارت، نکاح و حج و…، قواعدالفقهیه و چند بحث دیگر فقهی و اصولی را به‌صورت حضوری از محضر آیت‌الله بجنوردی در تهران، آیت‌الله رضازاده و به صورت غیرحضوری از حضرات آیات عظام فاضل لنکرانی، سبحانی، خلخالی و… فرا گرفت. باب حادی‌عشر، شرح تجرید، تفسر صافی، برهان و مباحث اخلاقی و معرفتی و … را در محضر آیت‌الله ابوالحسن شیرازی و… تلمذ نمود.
بانو مقدسی در سن ۱۶ سالگی با گردهم‌آوردن تعدادی از دوستان، شروع به تدریس علوم حوزوی نموده، به‌طوری که در سن ۱۸ سالگی لمعه و معالم را تدریس می‌کند. او در طول زندگی پربار خویش علاوه بر فعالیت‌های علمی (۵۰ سال فعالیت‌های علمی ایشان در حوزه‌های علمیه، ۲۰ سال در تهران و ۳۰ سال در مشهد)، در زمینه فعالیت‌های اجتماعی نیز پیشرو بود و به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی در سال ۱۳۵۶ توسط رژیم پهلوی در ماه مبارک رمضان بازداشت شد و همین امر منجر به تحصن علما و خواهران در منزل آیت‌الله سید عبدالله شیرازی و بسته‌شدن بازار شد.
ایشان از بنیان‌گزاران مکتب اسلام‌شناسی حضرت زهرا (س) در مشهد مقدس در سال ۱۳۴۷ بوده و تا به امروز در این مکتب شریفه در کسوت مدیریت و استادی شاگردان حضور داشته است و اساتید بسیاری را در جهت ترویج علوم دینی تربیت نمود. همچنین بخش خواهران در مدرسه عالی شهید مطهری تهران را در دو بخش دوره‌های تخصصی و عمومی از سال ۱۳۵۹ زیر نظر آیت‌الله امامی‌کاشانی راه‌اندازی نمود و به‌مدت ۵ سال مدیریت آن را بر عهده داشت و در حال حاضر نیز علاوه بر مدیریت حوزه علمیه اسلام‌شناسی، اشتغالات جانبی بسیاری در زمینه‌های تدریس، تحقیق، سخنرانی و همکاری با برخی مراکز و نهادهای فرهنگی دارد
مقام معظم رهبری به بانو صفاتی فرموده‌اند: «مسائل زنان را باید زنان حل کنند و زنان باید در مسائل خودشان اجتهاد کنند»
اجتهاد: چرا خواهران طلبه، هیچ‌گاه به درجات بالای علمی نمی‌رسند؟ کدام کتاب فقهی و اصولی یا فلسفی و کلامی مشهور را خواهران نوشته‌اند؟ یا کدام مجمع حدیثی توسط خواهران جمع‌آوری شده است؟ کدام مقاله مورد اعتناء و جامع‌الاطراف توسط بانوان طلبه به نگارش در آمده است؟ (بانوان مجتهده از قبیل بانو امین، بانو صفاتی، بانو همایونی و… بسیار کم‌اند.)
بانو مقدسی: نگاهی که از قدیم در حوزه‌های علمیه رایج بوده و متأسفانه تا همین اواخر هم استمرار داشته این بوده که خانم‌ها به خانه‌داری، بچه‌داری و تربیت فرزند در منزل مشغول باشند و نگاهی مردانه نسبت به علم وجود داشته که آقایان مشغول مباحث علمی گردند. به‌عبارتی این زحمات و همکاری خانم‌ها در منزل بوده که آقایان توانسته‌اند به این مراحل برسند. و بدین‌معنا نیست که خانم‌ها قدرت و توان علمی یا استعداد کافی برای فهم و درک این مطالب را نداشته باشند. دلیلش هم این است که امروزه خانم‌ها هم‌سطح آقایان مشغول به تحصیل علم هستند و چه‌بسا در بعضی زمینه‌ها، خانم‌ها جلوتر از آقایان هستند. متأسفانه نگاه حاکم در حوزه‌ها این بوده و الان هم این نگاه وجود دارد که خانم‌ها تا یک سطحی که بتوانند حلال و حرام را تشخیص بدهند بخوانند و سپس بروند و بچه‌داری کنند و تحقیقا اصالت زن را تربیت فرزند می‌دانستند. و در مواردی هم که خانم‌هایی از قبیل بانو مجتهده امین، بانو صفاتی، بانو همایونی و… توانستند به درجات عالیه علمی برسند قطعا حمایت خانواده و خصوصا همسر را داشته‌اند و شرایط هم، مهیا بوده و علاقه ذاتی هم داشته‌اند و لذا با تلاش به مراتب بالا رسیده‌اند. که اگر همان شرایط را برای هر خانمی فراهم کنیم این امکانش هست که بتوانند به درجات عالیه برسند.
البته در حوزه های علمیه برادران هم این‌گونه نیست که تمام طلاب به درجات عالیه برسند؛ بلکه حوزه برادران با این سطح از ورودی که دارد تعداد محدودی از طلاب به درجات بالا می‌رسند؛ ولی برای خانم‌ها اصلا شرایط مهیا نبوده و حتی الان هم مهیا نیست و هنوز هم خانم‌ها در برنامه‌ریزی دروس حوزوی برای خودشان جایگاهی ندارند. و چه‌بسا که خانم‌ها را در سطح برنامه‌ریزی باور ندارند آقایان برنامه می‌ریزند و خانم‌ها فقط اجراء میکنند و متاسفانه هنوز در شورای عالی حوزه یک خانم نداریم که او را به‌عنوان صاحب‌نظر به رسمیت بشناسند و در این جایگاه با توجه به اشرافی که خانم‌ها نسبت به مسائل بانوان دارند (از قبیل شناخت نسبت به مشکلات و اطلاع نسبت به شرایط خانم‌ها، استعدادها و…) حضور داشته باشند. با اینکه در حوزه تحولات خوبی صورت گرفته؛ ولی باز هم آن نگاهی که در قدیم در حوزه‌ها حاکم بوده هنوز هم وجود دارد و به آن جایگاه واقعی که باید حوزه خواهران برسد متاسفانه نرسیده‌ایم.
گرچه نگاه اسلام هم نسبت به تحصیل بانوان این نیست؛ بلکه «طلب علم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» یعنی برای هر دو گروه به عنوان فریضه نگاه کرده و تحصیل علم را برای مرد و زن به‌صورت مساوی بیان کرده است. اهل‌بیت‌علیهم‌السلام هم به این نکته توجه داشته‌اند که مسائل علمی، زن و مرد ندارد. به‌عنوان نمونه می‌توان به شخصیت و مقام علمی حضرت زهرا و حضرت زینب‌سلام‌الله علیهما اشاره نمود؛ ولی متأسفانه در حوزه‌های علمیه نگاه مردانه نسبت به علم وجود داشته و الان هم تقریبا حاکم است. گرچه تغییراتی صورت گرفته؛ اما قبول نداریم که کار جدی صورت گرفته باشد. اگر نگاهی که مقام معظم رهبری نسبت به مساله اجتهاد زنان دارند این نگاه در حوزه عملیاتی بشود که ایشان کرارا هم فرموده‌اند: «مسائل زنان را فقط باید زنان حل کنند.»
ایشان به نقل‌قولی مستقیم از بانو صفاتی پرداختند که مقام معظم رهبری به من (بانو صفاتی) فرموده‌اند مسائل زنان را باید زنان حل کنند. و زنان باید در مسائل خودشان اجتهاد کنند. برخی از مسائل زنان است که آقایان نمی‌توانند مثل زنان بر آن اشراف داشته باشند. لذا اگر منویات مقام معظم رهبری جدی گرفته شود و همان در حوزه دنبال شود، می‌شود به این حوزه برای خواهران امیدوار بود که بتوانیم در آینده‌ای نه‌چندان دور به جایی برسیم.
اگر شرایط برای بانوان طلبه مهیا شود، آنها هم می‌توانند پیشرفت داشته باشند
اجتهاد:با توجه به اینکه بانوان مسلمان در دیگر رشته‌های علمی نظیر پزشکی، مهندسی، تعلیم و تربیت و… صاحب‌نظرند؛ آیا خواهران طلبه بر خلاف برادران طلبه، از استعداد کافی برای یادگیری مطالب برخودار نیستند؟ یا اینکه سیستم برنامه‌ریزی حوزه خواهران نادرست است؟
بانو مقدسی: درست است که زن از نگاه اسلام نقش مادری و تربیت فرزند را دارد؛ اما باید تحولی در نگاه برنامه‌ریزان حوزه ایجاد شود؛ چرا که وقتی به مسائل تربیتی از نگاه اسلام مراجعه می‌کنیم بحث تربیت فرزند مشترک بین آقا و خانم است. و اتفاقا آقایان مخاطب روایات تربیت هستند نه خانم‌ها؛ امروزه آقایان حوزوی از مشکلات فرزندان‌شان حتی از بیماری‌شان اطلاع ندارند و تمام مسائل بر عهده خانم‌ها گذاشته شده است. به‌طور کلی خیلی وقت‌ها آقایان نمی‌دانند فرزندشان کلاس چندم است. در حالی که تربیت فرزند بر عهده آقاست و این وظیفه خانم‌هاست که به تحصیل علم بپردازند.
نگاهی که وجود دارد این است که آقایان فکر میکنند فقط وظیفه دارند بروند سر کار و نان بیاورند و به خانواده بدهند و به عبارتی تأمین نفقه همسر و فرزند بر عهده آنان است و دیگر به چیزی کار نداشته باشند. در حالی که مساله درآمدزایی هم منحصر به آقایان نیست؛ اسلام به زن هم اجازه مالکیت و اجازه فعالیت اقتصادی داده است. مطابق آیه کریمه «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ» یعنی خانم می‌تواند کار اقتصادی داشته باشد و از فکر اقتصادی‌اش استفاده شود.
درست است که نقش مادری و رکن خانه‌بودن برای یک زن مهم است؛ اما اگر تحولی صورت گیرد و تقسیم کار درستی انجام شود، خانم‌ها هم می‌توانند درس بخوانند و پیشرفت علمی داشته باشند؛ چرا که امروزه با وجود لوازم پیشرفته زندگی، کار خانم‌ها در منزل زیاد سخت و سنگین نیست که خانم‌ها نتوانند درس بخوانند و مباحثه کنند. با توجه به امکاناتی که امروزه وجود دارد خانم‌ها می‌تواند در منزل باشند و پیشرفت علمی داشته باشند. لذا این نگاه که علم فقط مردانه است در حوزه علمیه باید تغییر کند. و مساله علم‌آموزی مرد و زن ندارد و اگر شرایط برای خانم‌ها مهیا شود، آنها هم می‌توانند پیشرفت داشته باشند. لذا نگاه باید به مسأله علم تغییر کند.
اساساً برنامه‌ای که برای حوزه خواهران طراحی گردیده، برنامه مجتهدپرور نیست
اجتهاد:آیا میزان وظایف بانوان طلبه در خانواده با توقعاتی که آز آنها می‌رود هم‌خوانی ندارد؟ اگر تأهل و انجام نقش‌های مادری و همسری و حضور حداکثری در خانه از وظائف اصلی خانم‌های طلبه متأهل است چرا بانوان مجرد طلبه به درجات بالای حوزوی نرسیده‌اند؟
بانو مقدسی: مشکل اصلی بانوان حوزوی این نیست که خانم خانه‌دار است و وقت کافی برای تحصیل ندارد؛ بلکه مشکل اصلی، مشکل برنامه‌ریزی در حوزه است.
اساسا برنامه‌ای که برای حوزه خواهران طراحی گردیده، برنامه مجتهدپرور نیست؛ چرا که اولا تعداد خانم‌های مجرد کم هستند و ثانیا اجتهاد انگیزه می‌خواهد. این‌طور نیست که تمام افراد این انگیزه را داشته باشند. بنابراین اولا اگر خانمی هم مجرد باشد آیا انگیزه برای اجتهاد را دارد و خودش می‌خواهد که به این درجه برسد یا تمایلی ندارد. این‌طور نیست که اجتهاد ذاتی این فرد باشد. ثانیا اگر خانمی در حوزه مشهد بخواهد به درجه اجتهاد برسد و انگیزه و علاقه‌اش را هم داشته باشد، دروس سطح را هم به اتمام رسانده و فراغ‌بال هم باشد و از طرفی شرایطش را هم داشته باشد؛ اما باز هم نمی‌تواند! چرا که شرایط برای ادامه تحصیل دروس سطح چهار و اجتهاد در حوزه مشهد وجود ندارد و اساسا در حوزه مشهد دروس خارج برای بانوان وجود ندارد و دروس سطح هم که مجتهدپرور نیست. اگرچه دروس حاشیه زیاد است و رسیدن به این مرحله را سخت نموده است.
البته این‌طور نیست که حوزه برادران با این حجم بالای ورودی، همه طلاب به درجات بالای علمی حوزه برسند. با اینکه برای برادران تمام شرایط فراهم است؛ اما برای خانم‌ها شرایط فراهم نیست و یک مسیر مشخص‌شده وجود دارد که مجبور است همین مسیر را برود و غیر این مسیر، مسیر دیگری برایش فراهم نیست که خواسته باشد ادامه بدهد.
مادر اگر شرایط برایش مهیا باشد، بچه در آغوش هم، درسش را می‌خواند
وظیفه مادری عمدتاً بخشی مرتبط با مادر است و قبول هم داریم در دوران بارداری و شیردهی از نظر عاطفی مادر اگر نباشد خلأش حس می‌شود و فرزند آسیب می‌بیند. از طرفی حضور پدر و مادر در کنار فرزندان مقطعی است و عمدتا در خانواده، به‌همان اندازه که فرزند نیازمند پدر است، نیازمند مادر هم می‌باشد. یعنی اگر فرض کنید فرزند را در زندگی با مادر تنها بگذاریم و پدر را حذف کنیم، قطعا این فرزند از نظر عاطفی آسیب می‌بیند. خلاء مادر هم باشد باز همین است. در بخشی از زندگی، مسئولیت متوجه پدر و مادر هر دو است و فرزند نیازمند حضور هر دو در زندگی می‌باشد و بعضی اوقات هم مسئولیت با پدر است. در مقطعی مسئولیت مادر عمدتا نقشش پررنگ‌تر است. در این مقطع به‌گونه‌ای نیست که زن از درس‌خواندن بیفتد. مادر اگر شرایط مهیا باشد، بچه در آغوش هم، درسش را می‌خواند. ما خانم‌هایی داشته‌ایم که از میزان فهم بالایی برخوردار بوده‌اند و از کسی که بچه ندارد موفقیتش بیشتر بوده است؛ چرا که انگیزه تحصیل علم را دارد و می‌خواهد بخواند. خانمی‌هایی که در این حوزه (اسلام‌شناسی حضرت زهرا س) به سطح چهار رسیده‌اند هر کدام دو یا سه تا فرزند داشته‌اند و تنها همسران‌شان با این خانم‌ها همکاری داشته و شرایط را مهیا کرده‌اند. هستند خانم‌هایی که حتی با سه‌تا بچه آمده‌اند و در کنار رسیدگی به بچه‌ها، به تحصیل هم پرداخته‌اند. ما هم در حد توان شرایط را برای تحصیل و حضور این خانم‌ها مهیا کرده‌ایم. امکان دارد ما برای خانم‌ها شرایط تحصیل را فراهم کنیم که هم بچه‌داری کنند و هم درس بخوانند؛ ولی اینها را باید در سطح بالا ببینیم و از این‌جهت منافاتی بین فرزندداری و تحصیل وجود ندارد.
بنده خودم هفت فرزند داشته‌ام و ۵۰ سال است که فعالیت کرده‌ام. همیشه هم تلاشم این بوده که هر روز صبح بعد از بچه‌ها از منزل بیرون بروم و قبل از بچه‌ها به منزل برگشته‌ام و مقید بوده‌ام که در ساعاتی که فرزندان در منزل حضور دارند مثل بعدازظهرها از منزل خارج نشوم و در کنار فرزندان باشم و همیشه غذا گرم بوده است. و اگر کوچک بوده‌اند با خود همرا برده‌ام. همسرم این شرایط را مهیا کرده و همکاری نموده است. ۵۰ سال است که هر روز هم فعالیت اجتماعی داشته‌ام و تنها از بیرون‌رفتن و مهمانی‌هایی که خیلی ضروری نبوده است زده‌ام. بنابراین هیچ منافاتی نه در فعالیت و نه در فرزندداری وجود نداشته و ندارد. و به قول معروف «اقوی دلیل شی دلیل علی وجود شیء» آنهم در شرایط قدیم که هیچ امکاناتی فراهم نبوده است نه شرایط الان.
اگر مسئولین امر، برنامه‌ریزی مناسب را داشته باشند، خانم‌های زیادی در سال‌های آینده به مراتب بالای علمی خواهند رسید
اجتهاد: آیا وظایف بانوان طلبه در امر خانواده با تحصیل جدی آنان در حوزه منافات دارد؟ و اگر خواهران برنامه‌ریزی صحیح و منسجمی داشته باشند می‌توانند به درجات عالیه علمی برسند؟
بانو مقدسی: قطعا اگر برای خواهران برنامه‌ریزی صحیح صورت گیرد، می‌توانند به مراتب عالیه برسند؛ ولی باید شرایط مساعد باشد. یکی از آن شرایط همکاری خانواده و همسر است. در موقعیت‌هایی که خانم وظایف خودش را انجام می‌دهد اینها همکاری لازم را داشته باشند. دیگری فراهم‌کردن شرایط در محیط علمی که مادر در محیط علمی امکان نگهداری فرزند را با خود داشته باشد؛ چرا که فرزند با مادر است و در این محیط علمی فرزند را همراه خود می‌آورد باید مهدکودک نزدیک به محل تحصیل باشد. البته باید به این سمت‌وسو برویم که مهدکودک‌ها و دبستان‌ها در کنار مراکز تحصیل بانوان قرار گیرد. که مادر بتواند فرزند را با خودش بیاورد و این به‌راحتی امکان‌پذیر است.
نکته بعدی مسئولین امر اراده جدی و برنامه‌ریزی درست را در این زمینه داشته باشند. اگر مسئولین امر، برنامه‌ریزی مناسب را داشته باشند خانم‌های زیادی در سال‌های آینده به مراتب بالای علمی خواهند رسید الان در حوزه کم است؛ ولی قطعا این اتفاق خواهد افتاد.
سابقا تمامی اساتید حوزه آقایان بودند و استاد خانم نداشتیم و شخصا در حد بضاعت علمی‌ام تدریس می‌کردم و در سطح بالاتر استاد خانم نداشتیم و از آقایان استفاده می‌کردیم؛ ولی الان در سطح دو حتی، یک آقا هم برای تدریس در حوزه نمی‌آید؛ بلکه تمام اساتید فعلی مکتب اسلام‌شناسی، دانش‌آموختگان همین حوزه هستند که دارند تدریس میکنند. با یک حرکت کوچک این همه استاد خانم تربیت شده است. اگر شرایط مهیا شود که خانم‌ها را هم به‌عنوان مادر و هم به کسی که می‌تواند رشد علمی داشته باشد درنظر بگیریم، قطعا خانم‌های زیادی به مدارج بالای علمی می‌رسند. در این حوزه الان خانم‌هایی هستند که مدرک دکتری و سطح چهارشان را هم گرفته‌اند.
حوزه دارد بانوان طلبه را بسته بار می‌آورد و نگاه اجتماعی کمتر دارند، یعنی صرفا درسی خوانده می‌شود و مباحثه میکنند
اجتهاد: آیا در دروس حوزه خواهران، به نیازهای جامعه هم توجه شده است؟ و بانوان طلبه طبق نیازهای جامعه فارغ‌التحصیل می‌شوند؟ و اساسا دروس موجود در حوزه‌های خواهران را، مفید و کارآمد برای خواهران می دانید؟
بانو مقدسی: با نظام حوزه و با برنامه‌ریزی که وجود دارد این‌طور نیست که خانم‌هایی که فارغ‌التحصیل می‌شوند بتوانند پاسخگوی نیاز و مسائل جامعه باشند. متاسفانه حوزه دارد اینها را بسته بار می‌آورد و نگاه اجتماعی کمتر دارند یعنی صرفا درسی خوانده می‌شود و مباحثه می‌شود، مطالعه میکنند و امتحان می‌دهند و تمام. مطالعات جانبی ندارند و فضای باز بحث، نسبت به مسائل اجتماعی کمتر است. لذا به‌نظرم در این خصوص باید تحول اساسی صورت بگیرد تا خانم‌ها بتوانند پاسخگوی نیازهای جامعه باشند ولی با وضع فعلی امکان ندارد.
برنامه‌هایی که در در دو دهه گذشته طراحی شده، به‌نحوی نبوده که بتواند فرد عالمِ توانمندِ مقتدرِ علمی تربیت کند
اجتهاد: آیا مناسب‌سازی دروس حوزوی «تغییر محتواهای درسی» برای بانوان طلبه در دو دهه گذشته تأثیری بر توان علمی خانم‌ها داشته است؟
بانو مقدسی: تاثیر داشته و خیلی تغییر کرده است؛ ولی در دو دهه گذشته برنامه‌ها فصلی بوده و خیلی تغییر کرده است و هر چند وقت یک‌بار، برنامه‌ها متغییر بوده است. در مقطعی تصور این بوده که باید برنامه درسی خانم‌ها با آقایان متفاوت باشد. اخیراً گفته‌اند که علم مذکر و مؤنث ندارد و همان طور که آقایان تلاش میکنند، خانم‌ها هم باید تلاش کنند. لذا برنامه این بوده که خانم‌ها دروس‌شان با آقایان یکی باشد و اقتضائات خانم‌ها در حوزه‌های علمیه دیده نشده است. برنامه‌هایی که در در دو دهه گذشته طراحی شده، به‌نحوی نبوده که بتواند فرد عالمِ توانمندِ مقتدرِ علمی تربیت کند.
پژوهش، بسیار در حوزه ضعیف است. خصوصا اخیر که پایان‌نامه‌ها را هم برداشته‌اند و بحث مطالعه خیلی در حاشیه است. طلبه درس روزمره می‌خواند حفظ می‌کند و امتحان می‌دهد این فرد نه می‌تواند به درد اجتماع بخورد و نه شخص محقق و صاحب‌نظری شود. هنوز ما به افق مورد نظر نرسیده‌ایم.
اجتهاد: آیا خروجی‌های حوزه خواهران و برادران با هم قابل‌مقایسه هستند؟
بانو مقدسی: قطعا نمی‌شود این دو را با هم مقایسه کرد؛ ولی این‌طور هم نیست که حوزه برادران با این حجم بالای ورودی تمام طلاب به درجات بالای علمی حوزه برسند، با اینکه برای برادران تمام شرایط فراهم است؛ اما برای خانم‌ها شرایط فراهم نیست و یک مسیر مشخص‌شده وجود دارد که مجبور است همین مسیر را برود و غیر این مسیر، مسیر دیگری برایش فراهم نیست که خواسته باشد ادامه بدهد.
مردم باید اسلام‌شان را از حوزه بگیرند، آقایان و خانم‌ها هر دو از مسائل اسلام عقب هستند
اجتهاد: آیا کمیت‌گرایی را در حوزه تایید می‌کنید؟ پذیرش‌های بدون‌محدودیت و سقف در حوزه خواهران مطلوب است؟
بانو مقدسی: خیر، قابل‌تأیید نیست؛ ولی معتقدم در حوزه دو نظام باید تدوین شود:
نظام اول: یک نظام، به‌عنوان تربیت نیروهایی که بتوانند به سطوح عالی حوزه برسند و البته باید گزینشی باشد و افرادی که صلاحیت دارند و توانمند هستند انتخاب شوند که خروجی خوبی هم داشته باشد.
نظام دوم: به حوزه هم کراراً گفته‌ام؛ اگر حوزه در جامعه نباشد متاسفانه دین‌داری جامعه و مردم زیر سؤال می‌رود؛ چرا که مردم دین‌داری‌شان را از حوزه می‌گیرند. لذا بنده معتقدم که حوزه باید برنامه‌هایی کوتاه‌مدت برای عموم مردم طراحی نماید. از قبیل: مباحث معرفتی، اعتقادی، اخلاق، تفسیر و بحث‌هایی که تقریبا گزینشی باشد و عموم جامعه بیایند یک‌دوره دوساله بگذرانند و با معارف اسلام آشنا شوند. یعنی ورودی حوزه به یک معنا بسیط باشد و به یک معنا بسته. این قسمت دوم هنوز واقع نشده است.
مردم باید اسلام‌شان را از حوزه بگیرند، لذا آقایان و خانم‌ها هر دو از مسائل اسلام عقب هستند. آقایان کجا از مسائل اسلام از قبیل مسائل معرفتی، اعتقادی اطلاع دارند؟! مگر از پای منبرها بگیرند. لذا معتقدم که باید حوزه بتواند در یک بخش، به‌صورت وسیع آموزش دهد و در یک‌بخش، به‌صورت تربیت نیروهای توانمند و فاضله و اهل‌تحقیق و مورد نیاز جامعه بپردازد.
اجتهاد: در حال حاضر چقدر امکان رشد مجتهدین بانو در مشهد وجود دارد؟ حوزه بانوان، مدرسین قوی برای تربیت مجتهده دارد؟
بانو مقدسی: متأسفانه با شرایط موجود امکانش نیست؛ ولی اگر شرایط مهیا شود کما اینکه در قبل هم اشاره شد این توان در بانوان طلبه وجود دارد که بتوانند به سطوح بالا و درجات عالیه برسند. هنوز نگاه سطح کلان و مدیران حوزه تغییر نکرده است. در سطوح برنامه‌نویسی و معاونت‌ها باید تغییرات شکل بگیرد. چون این نوع نگاه نبوده است، لذا در حال حاضر دست‌مان خالی است و اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد باید کلا نگاه متحول شود. مختصری نگاه تغییر کرده و نگاه به این سمت رفته که خواهران خودشان باید حوزه خواهران را مدیریت کنند؛ اما هنوز زیرساخت‌ها ضعیف است و جای تاسف است که اگر الان بخواهیم در بحث کفایه برای خانم‌ها از اساتید خانم استفاده کنیم کسی را نداریم. در حال حاضر در مقطع سطح، گیر هستیم.
در بسیاری از قسمت‌ها در شورای عالی، هنوز نگاه‌ها تغییری نکرده است/ در مشهد آقایان برنامه‌ریز متاسفانه نگاهشان این است که برنامه باید یکسان باشد و هیچ فرقی هم نمی‌کند
اجتهاد: جایگاه حوزه خواهران در اسناد بالادستی حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا حوزه خواهران برای تربیت بانوان مجتهده از حمایت‌های لازم برخوردار است؟
بانو مقدسی: در اسناد بالادستی حوزه علمیه خراسان و سند ۲۰ ساله حوزه می‌باید جایی هم برای خواهران باز شود. بنده دیدم سندی جدا برای خانم‌ها می‌نویسند. گفتم مگر خانم‌ها با آقایان فرق میکنند. اگر قرار است مسیر این باشد که اینها (خواهران) هم به اجتهاد برسند همان سند ۲۰ ساله می‌تواند باشد و کفایت می‌کند و بیایید در همان، تغییراتی بدهید. تقریبا در خود سند ۲۰ ساله حوزه که تنظیم شده به موازات آقایان، خانم‌ها هم باید مورد توجه قرار گیرند. صحبت‌ها در این خصوص شده، فکرش هست و لیکن این زمان می‌برد تا به مرحله عمل برسد.
برنامه‌هایی که اخیرا در حوزه در حال شکل‌گیری است با این نگاه است که فرقی بین آقا و خانم قائل نیستند. و تقریبا هم برنامه‌هایی که در حال حاضر در حوزه طراحی می‌شود، برنامه‌هایی است که برای آقایان و خانم‌ها یکی است و متاسفانه هنوز نگاه سطح کلان و مدیران حوزه تغییر نکرده است. در سطوح برنامه‌نویسی و معاونت‌ها باید تغییرات شکل بگیرد. در مشهد آقایان برنامه‌ریز متاسفانه نگاهشان این است که برنامه باید یکسان باشد و هیچ فرقی هم نمی‌کند. در بسیاری از قسمت‌ها در شورای عالی، هنوز نگاه‌ها تغییری نکرده است و این بحث وجود دارد تا انشاءالله در سال‌های آینده تغییر کند.
حرف‌های زیادی در این جهت زده شده است؛ ولی بحث، جدی‌گرفتن این مسأله است. اینکه اراده حوزه و مسئولین حوزه بر این امر، تعلق بگیرد که شرایط رشد علمی خانم‌ها باید فراهم شود و خواهران تا هر کجا که می‌توانند ادامه تحصیل بدهند و زمینه‌های تشویقی هم، صورت بگیرد. ازاین‌رو احساس می‌شود اراده‌ای جدی در سطح بالای حوزه نیاز است.
لذا اگر منویات مقام معظم رهبری جدی گرفته شود و همان در حوزه دنبال شود خیلی می‌شود به این حوزه برای خواهران امیدوار بود که بتوانیم در آینده‌ای نه‌چندان دور، به جایی برسیم.
