شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شهید صدر در مسئلۀ حکمرانی عادلانه، یافتن ملاک عدالت را به اجتهاد فقیه در هر موضوع وابسته می‌دانست؛ با این نگاه تفکیک حوزه‌های فقاهت و کارشناسی بی‌معناست و می‌توان گفت که هر دستگاه کارشناسی، چارچوب فقهی خاص خود را دارد و این چارچوب فقهی ممکن است مبتنی‌بر فقه لیبرالیسم یا سوسیالیسم یا اسلام باشد.
به گزارش شبکه اجتهاد، چهارمین جلسه از سلسله نشست‌های آشنایی با آرا و اندیشه‌های علامه شهید سیدمحمدباقر صدر به همت انجمن علمی تحول در علوم انسانی، در سالن اجتماعات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. در این نشست دکتر علی سعیدی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، «حکمرانی عادلانه در نظریه اقتصادی شهید صدر» را مورد بررسی قرار داد.
دکتر سعیدی در ابتدای نشست با اشاره به ویژگی‌های اندیشه شهید صدر، بیان کرد: اندیشۀ شهیدصدر سه ویژگی اساسی دارد که عبارتند از جامعیت، عمق و استقلال فکری. نگاه شهید صدر تنها به جامعه و منطقه و حتی جهان اسلام آن روز نبود، بلکه او در اندیشۀ کل بشریت و حل مشکل انسان بود. به اعتقاد شهید صدر، مهم‌ترین دغدغه انسان در زندگی اجتماعی، دست‌یافتن به برنامه‌ای است که انسان را به سعادت برساند و این برنامه، نظام اجتماعی و اقتصادی را شکل می‌دهد.
شهید صدر توانست بنایی باشکوه از مکتب اسلام را طرح‌ریزی کند
عضو هیئت علمی دانشگاه قم افزود: شهید صدر توانسته بود از سطح روبنایی مطالعات و اندیشه‌ها در حوزه‌های مختلف علمی فراتر رود و با دستیابی به لایه‌های مبنایی و عمیق فکری، در حوزه‌های مختلف علمی چون فقه، اصول، اقتصاد، جامعه‌شناسی، منطق و فلسفه حرف تازه و نو بزند و مرزهای دانش را جابه‌جا کند. عمق نظر شهیدصدر باعث شد که او با جریان‌های غالب فکری آن روز یعنی مارکسیسم و سرمایه‌داری وارد مبارزه رودرو شد و ضمن نقد مبنایی آن دو مکتب از موضع استقلال فکری، توانست بنایی باشکوه از مکتب اسلام را طرح‌ریزی کند و آن را تا لایه‌های روبنایی نظام اجتماعی و اقتصادی پیش بیاورد.
وی خطاب به دانشجویان گفت: در نظام آموزشی فعلی تصور بر این است که اگر بخواهیم در حوزه‌های مختلف صاحب‌نظر شویم باید در رشته‌های مختلف تحصیل کنیم و صرفاً با خواندن و حفظ‌کردن مجموعۀ متکثری از مطالب، می‌توانیم به نظریه‌پردازی در آن حوزه‌ها دست یابیم. درحالی‌که کسانی میتوانند حرف‌های جدید در مرزهای دانش بزنند که توانسته باشند به عمق و مبنای نظری دست پیدا کرده باشند و این جز با تفکر و تعمق حاصل نمی‌شود و شهیدصدر از این موهبت بهره‌مند بود.
شهید صدر نظام سرمایه‌داری را، از موضعی متفاوت از رویکرد مارکسیستی نقد کرد
سعیدی خاطرنشان کرد: شهید صدر در شرایطی مبانی فلسفی و تاریخی و علمی و اخلاقی مارکسیسم را تا انتزاعی‌ترین سطح نقد و رد کرد که متفکران نظام سرمایه‌داری نتوانسته بودند پاسخ انتقادهای بنیان‌برافکن مارکس را بدهند و لذا جریان نظام سرمایه‌داری در مواجهه با مارکسیسم با تغییر میدان بازی و پناه‌بردن به سراغ ریاضیات، خود را از معرض اتهامات مارکس پنهان کردند. البته شهید صدر نظام سرمایه‌داری را نیز از موضعی متفاوت از رویکرد مارکسیستی نقد کرد و بنیان‌های اقتصاد اسلامی را بنا نهاد.
عضو هیأت علمی دانشگاه قم با اشاره به اینکه مسئلۀ اصلی در علم اقتصاد، توزیع و تخصیص منابع و امکانات و مواهب در میان جامعه یا همان حکمرانی عادلانه است گفت: هر کدام از مکاتب اقتصادی پاسخ‌های متفاوتی را به این مسئله ارائه داده‌اند که مبتنی‌بر نوع نگاه آن‌ها به مقولۀ عدالت است. مفاهیمی چون کارایی و بهینگی در اقتصاد متعارف نیز به نوعی بیانگر ارزشگذاری اخلاقی تخصیص‌های اقتصادی است و اساساً طرح نگاه علمی و تفکیک حوزه‌های هنجاری از آن توسط طرفداران آن، افسانه‌ای بیش نیست.
وی با بیان اینکه شهید صدر با بشری‌دانستن مکاتب مارکسیسم و سرمایه‌داری، این دو مکتب را علی‌رغم تفاوت‌های ظاهری بسیار، دارای اشتراکات مبنایی فراوان به‌ویژه در نگاه مادی به عالم و نفی ربوبیت الهی می‌دانست تصریح کرد: برخلاف رویکردهای سکولار که با روش تکوین، به جعل یک مبنا برای عدالت می‌پردازند و سپس آن را در سطوح مختلف تسری می‌دهند، در رویکرد اسلامی متفکر با رجوع به منابع دینی تلاش می‌کند معیار عدالت را در هر موضوع به‌طور جداگانه کشف کند.
این مدرس دانشگاه افزود: در نگاه اسلامی، دین مجموعه‌ای از آموزه‌های وحیانی است که ناظر به حوزه‌های مختلف زندگی ما حکمت‌هایی را مطرح کرده است و وظیفۀ ما این است که به‌اندازۀ فهم و نیاز خود از آن بهره ببریم. پس در نگاه دینی کار ما جعل مبنا نیست، بلکه کشف مبناست که ازطریق اجتهاد در متون و نصوص دینی به دست می‌آید.
سعیدی در جمع‌بندی مباحث خود با تأکید بر اینکه شهیدصدر در مسئلۀ حکمرانی عادلانه، یافتن ملاک عدالت را به اجتهاد فقیه در هر موضوع وابسته می‌دانست گفت: با این نگاه تفکیک حوزه‌های فقاهت و کارشناسی بی‌معناست و می‌توان گفت که هر دستگاه کارشناسی، چارچوب فقهی خاص خود را دارد و این چارچوب فقهی ممکن است مبتنی‌بر فقه لیبرالیسم یا سوسیالیسم یا اسلام باشد.
گفتنی است، سلسله نشست‌های آشنایی با آرا و اندیشه‌های شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر از سوی انجمن علمی تحول در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه تخصصی شهید صدر و انتشارات به‌نشر برگزار شد.
بنابر گزارش روابط عمومی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، اختتامیه این سلسله نشست‌ها دوشنبه ۲۴ اردیبهشت و با حضور اندیشمندانی چون دکتر رافائل مائوریلو (شرق‌شناس و صدرپژوه ایتالیایی)، دکتر ژولین پلیسیه (اقتصاددان فرانسوی و مترجم شماری آز آثار شهید صدر به زبان فرانسوی)، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی (استاد سطوح عالی حزه علمیه خراسان و رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی) و دکتر زهرا حائری (از شاگردان شهیده بنت‌الهدی صدر) برگزار خواهد شد. همچنین از جدیدترین ترجمه آثار شهید صدر در این همایش رونمایی خواهد شد.
یادآوری می‌شود، در حاشیه این همایش نمایشگاه آثار شهید صدر بر پا شده و علاقه‌مندان میتوانند آثار شهید صدر را با تخفیف ویژه همایش دریافت کنند.
