شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
از نظر عقلی احتیاط در برخوردها و عمل کردن در فضای مجازی به مراتب بیشتر از فضای حقیقی است. با این وصف همه مسایلی که در فقه فردی ما وجود دارد در مسایل اخلاقی و کلامی و اعتقادی ما نیز صادق است و گسترده آن در فضای مجازی بیشتر هم می‌شود.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سید محمود مرتضوی هشترودی، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در سخنانی با اشاره به اهمیت استخراج، عرضه و تبیین فقه فضای مجازی، اظهار کرد: برای آنکه به لزوم فقه مجازی پی ببریم، نخست باید تعریفی از فضای مجازی و فقه داشته باشیم. فقه یعنی راه و روش زندگی کردن قبل از تولد تا بعد از مرگ. به بیان دیگر گستره فقه برای یک انسان از قبل از تولد تا بعد از مرگش را در بر می‌گیرد.
دبیر انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم در ادامه گفت: در روایتی از امام موسی کاظم(ع) آمده است: «تَفَقَّهُوا فِی دِینِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِیرَهِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَهِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِیعَهِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِیلَهِ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى الْکَوَاکِبِ وَ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ لَمْ یَرْضَ اللَّهُ لَهُ عَمَل؛ در دین خدا اندیشه و تفکر کنید، فهم دین، کلید بینش و کمال عبادت است زیرا موجب صعود به درجات رفیع، و نیل به مراتب عالى دین و دنیا است، برترى فقیه و فردی که دین را می‌فهمد بر فرد عابد، همچون برترى خورشید بر ستارگان است، هر کس در دین خود اندیشه نکند خداوند در هیچ عملی از او راضى نگردد»؛ این روایت اهمیت فقه در زندگی را نشان می‌دهد.
وی تصریح کرد: فقه به تنهایی شامل سه بخش می‌شود: فقه اکبر که در اصطلاح به آن کلام و عقاید می‌گوییم، فقه اوسط که به آن علم اخلاق عملی و نظری می‌گوییم و دیگری فقه اصغر است که به آن مسایل عملیه می‌گوییم، اما عنوان کلی «فقه» را بر همان فقه اصغر بار می‌کنند که رساله عملیه نیز بر همان اساس نوشته می‌شود.
این پژوهشگر اضافه کرد: اگر بخواهیم نسبت به مسائلی نظیر فضای مجازی، رسانه، علوم اینترنتی و نظیر آن فعالیتی داشته باشیم که البته باید هم داشته باشیم، با توجه به اینکه فقه، منشور زندگی است لذا وجوب ورود آن به مسایل فضای مجازی از این جا حاصل می‌شود، پس باید مساله شناسی و موضوع شناسی کرده و به تناسب موضوعات به تدریج مسایل و احکام استخراج شود.
مرتضوی هشترودی با بیان اینکه فضای مجازی را نباید دست کم گرفت و این محیط صرفاً مجازی نیست، گفت: بلکه اتفاقا فضای واقعی است و اصطلاحا به آن مجاز می‌گویند، فضایی که در طول ۲۴ ساعت افراد در آن حضور دارند و نقل و انتقالات و معاملات و مسایل کوچک و بزرگ در آن اتفاق می‌افتد، مَجاز نیست، مَجاز به معنای چیزی است که وجود نداشته باشد و در عالم ذهن و توهم و خیال باشد، و این در حالی است که این فضا حقیقت است.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تاکید کرد: با این تفاصیل، زمانی که گفتیم فقه منشور زندگی است، شامل این فضا می‌شود، از سوی دیگر هر کسی متخصص در راه روش زندگی کردن نیست، فرد باید مسایل را از متخصص یاد بگیرد مثلا وقتی اتومبیل یک فرد خراب می‌شود باید سراغ مهندس برود. در مسایل و آداب زندگی اسلامی نیز باید به متخصص مراجعه کنیم و متخصص فقیه است. فقیه به درجه‌ای از علم رسیده که صاحب نظر و رای است و می‌تواند برای ما مسیر را مشخص کند.
وی با بیان اینکه خدایی که در فضای مجازی است همان خدایی است که در حقیقت هم هست، افزود: اگر در فضای مجازی مساله‌ای را به دروغ به دیگری نسبت دهم همان بحث تهمت می‌شود، یا اگر به دروغ نشر دهیم می‌شود نشر اکاذیب؛ در عالم حقیقت این سخن پراکنی‌ها و نشر اکاذیب محدود می‌شد اما در فضایی به نام فضای مجازی گستره وسیع است در نتیجه نیاز است تا فقیه با توجه به این فضا حکم جامعی را بر این مسایل بنویسد.
این پژوهشگر دینی ابراز کرد: برای نوشتن این حکم لازم است که فقیه نخست فضای مجازی را مساله شناسی کند، مسایلی نظیر رسانه، اینترنت و فضای پیرامون را در بیاورد و بعد از آنکه شناسایی شد موضوع را مشخص کرده و آنها را به کتاب و سنت تطبیق دهد که از منابع دست اول ماست. سپس تمامی پاسخ‌ها را استخراج کند. بنابراین هرگز چنین نیست که هیچ حُکم فقهی در مورد فضای مجازی وجود نداشته باشد.
مرتضوی هشترودی با تاکید بر اینکه انسان باید در فضای مجازی نیز خود را ملزم به رعایت قوانین و احکام الهی بداند، گفت: اتفاقا به دلیل اینکه خطرات این فضا بیشتر است باید بیشتر مراعات کرد، چون در فضای حقیقی برای مثال فردی با یک نامحرم صحبت می‌کند و فقط با همان شخص طرف حساب است اما در فضای مجازی این محدویت‌ها معنا ندارد. کل کره زمین را شامل می‌شود. ممکن است چهره یک فرد در آنِ واحد به دلیل هَک شدن حساب کاربری اش برای میلیون‌ها نفر به نمایش در بیاید. بنابر این، از نظر عقلی احتیاط در برخوردها و عمل کردن در فضای مجازی به مراتب بیشتر از فضای حقیقی است. با این وصف همه مسایلی که در فقه فردی ما وجود دارد در مسایل اخلاقی و کلامی و اعتقادی ما نیز صادق است و گسترده آن در فضای مجازی بیشتر هم می‌شود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تصریح کرد: فقه و فقاهت و علوم آل محمد(ص)، هرگز در مقابل علم ایستایی نمی‌کند، گارد و جبهه گیری ندارد، این مسیر مثل رودخانه مواج در حرکت است، بنابراین فقه سَد نمی‌ببندد بلکه در مسیر عالی آن مسیر و رودخانه پیش می‌رود، یعنی آن مسیر را پالایش می‌کند تا به سرمنزل مقصود برسد.
وی تاکید کرد: بحث فضای مجازی هم از آن موضوعات پویا و درجریان است و هرگز فقه و فقیه و فقاهت آن را محدود نمی‌کند که مثلا ورود به فضای مجازی حرام است بلکه احکام و طرز استفاده صحیح از این ابزار را بیان می‌کند، البته خود اینترنت در فقه موضوعیت ندارد بلکه اینترنت یک ابزار است، فقه می‌گوید اگر از آن برای فساد و فحشا استفاده شود حرام است. پس این فعل ماست که بر این مساله بار می‌شود.
مرتضوی هشترودی در پایان خاطرنشان کرد: اگر در فضای مجازی مسائل اعتقادی مردم را زیر سوال ببریم یا مسائل اخلاقی یا ضداخلاقی را مطرح کنیم، فقه وارد عمل می‌شود و می‌گوید استفاده از اینترنت در این مسیر حرام است، لذا همان طور که پیش تر اشاره داشتم فقه منشور زندگی و راه و روش زندگی کردن است.شبستان
