شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی مجمع الفکر الاسلامی با بیان اینکه روایات امام رضا(ع)، کارکردهای بسیاری از جمله در فقه، تاریخ و تفسیر دارد، تأکید کرد: روایات رضوی زمینه مناسبی برای فقه مقارن ایجاد می‌کند، زیرا در آن به اختلاف فرق در برخی حکم‌ها و حتی موضوعات کلیدی مانند امامت پرداخته است.
به گزارش شبکه اجتهاد، محمود ملکی، عضو هیئت علمی مؤسسه مجمع الفکر الاسلامی، در نشست علمی «احادیث امام رضا(ع) در کتاب الکافی کلینی» از مجموعه نشست‌های حدیث کرامت که به صورت مجازی برگزار شد، گفت: در کتاب ایمان و کفر کافی، در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده که «لیس العباده بکثره الصلوه و الرکوع، بل تفکر فی امر الله عز و جل»؛ عبادت و پرستش، زیادی نماز و روزه نیست، بلکه تفکر و‌اندیشه در امر خداوند است.
وی افزود: ولادت امام در سال ۱۴۸ هجری قمری و شهادتشان در صفر ۲۰۳ هجری قمری بود و ایشان ۵۵ سال عمر کرد. آغاز امامت امام از ۱۸۳ قمری بود و ۲۰ سال طول کشید. امام تا سال ۲۰۰ در مدینه و از سال ۲۰۰ تا ۲۰۳ در خراسان حضور داشت؛ یعنی روایات ایشان از حیث زمانی و مکانی به دو بخش مدینه و خراسان تقسیم می‌شود و بیشتر روایات ایشان در مدینه بوده است.
ملکی با بیان اینکه کافی، معتبرترین و جامع‌ترین کتاب حدیث شیعه و مقارن با غیبت صغری است، ادامه داد: البته محاسن هم هست، اما بخش زیادی از آن از بین رفته است؛ همچنین کافی در کنار تهذیب و من لایحضر و استبصار، مجموعه منابع روایی شیعه را تشکیل می‌دهند؛ البته تقسیم‌بندی کافی به فروع و اصول و … از دوره صفویه معروف شد و برای آن ۱۶ راوی برشمرده‌اند که بسیار مهم است و از جمله این روایان، ابن قولویه، نعمانی و … هستند.
علو اسناد روایات امام رضا(ع) در کافی
عضو هیئت علمی مؤسسه دارالفکر، اظهار کرد: مرحوم کلینی این کتاب را در طول ۲۰ سال تدوین کرد؛ یعنی اوایل قرن چهارم شروع شده و در اواسط نیمه اول قرن چهارم به پایان رسید؛ فاصله میان او و امام رضا حدود یک قرن است که به لحاظ تاریخی فاصله بسیار کمی محسوب می‌شود؛ نزدیک بودن کلینی به امام رضا(ع) سبب علو اسناد او و کوتاهی سندها شده که جزء محاسن آن به شمار می‌رود.
ملکی با بیان اینکه روایت رضوی در کافی دارای علو سند است، اضافه کرد: معمولاً سه واسطه میان کلینی و امام رضا(ع) در نقل روایت وجود داشته است و وقتی مسیر معروف را به دست آوردیم، می‌توانیم در مورد معتبربودن روایات سخن بگوییم.
این پژوهشگر حدیث، تصریح کرد: نکته دیگر آن است که احادیث امام رضا(ع) منبعی برای تاریخِ حدیث و تاریخِ ادیان و فرق است؛ چون امام در مناظرات بین ادیانی حضور داشتند و حتی روایات به تاریخ فقه و تاریخ ایران هم کمک می‌کند و از منظر حضور سه ساله حضرت، می‌توانیم از روایات ایشان برای تاریخ ایران هم استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه روایات رضوی، متنوع و شامل فقهی، اخلاقی و … است، اظهار کرد: براساس شمارش، ۹۲۶ روایت از امام رضا در کافی هست که تقریباً شش درصد کل روایات این کتاب می‌شود؛ البته در شمارش مشکلاتی وجود دارد، از جمله اینکه کنیه امام کاظم و امام رضا ابوالحسن است و تشخیص اینکه روایت کافی ناظر به کدام امام است، کار را مشکل می‌کند.
۸۰ درصد روایات امام رضا، فقهی است
ملکی با بیان اینکه ۸۰درصد روایات امام رضا در کافی به فقه اختصاص دارد که ۷۴۷ حدیث می‌شود و ۲۰ درصد بقیه به مباحث تاریخی و توحید و … پرداخته است؛ به طرح مجدد این سؤال پرداخت که روش رسیدن روایات به دست امام چیست؟ و افزود: احادیث اهل بیت به ویژه احادیث بعد از دوره صادقین(ع)، از طریق کتب منتقل شده و احادیث امام رضا هم از این قاعده مستثنی نیست.
عضو هیئت علمی مؤسسه مجمع الفکر الاسلامی با بیان اینکه روایات متعدد داریم که حسن بن جهم از امام نقل روایت کرده و او هم از حسن بن فضال، لذا حسن بن جهم، فرد مورد اعتمادی در این روایات و کتاب او معتبر است، افزود: با کم شدن واسطه، اعتبار سند روایات بالاتر می‌رود.
وی اظهار کرد: محمدبن اسماعیل برمکی، روایات توحیدی امام رضا را بیان کرده؛ همچنین یکی از کتب مورد توجه در طول تاریخ حدیث شیعه، کتاب بزنطی بوده که روایات امام را ثبت و از طریق محاسن برقی به کلینی رسیده است؛ احمدبن محمد موسی اشعری هم که کتاب توحید دارد با دو واسطه از امام، روایت نقل کرده است. ضمن اینکه ابراهیم بن ابومحمودخراسانی، هر چند خراسانی است، اما روایات را در مدینه از امام شنیده و ثبت کرده است.
این پژوهشگر با طرح این سؤال که آیا روایات و کتبی منتسب به امام بوده و مرحوم کلینی در کتابش نقل نکرده باشد، ولی سایر محدثین نقل کرده‌اند، اضافه کرد: دو مورد مهم در این عرصه وجود دارد؛ یکی کتابی منسوب به فضل بن شاذان به نام علل است که در اختیار کلینی و صدوق بوده، اما کلینی مطلقاً یک روایت هم از این کتاب نقل نکرده است؛ در حالی که صدوق نقل کرده است؛ کتاب دیگر هم از پدر علی بن حسن بن فضال بوده که باز کلینی از آن روایت نقل نکرده است.
ملکی اضافه کرد: مقایسه اسناد کتب کافی با اسناد کتب دیگر از جمله شیخ صدوق نشان می‌دهد می‌توانیم مشکلات سندی را برطرف کنیم؛ مثلاً اگر سندی در یک کتاب ناقص است، می‌توانیم ابهامات آن سند را در مقایسه با منبع دیگر رفع کنیم.
اهمیت علم الحدیث در نزد ائمه
این پژوهشگر با بیان اینکه ائمه به مباحث علم الحدیث بهای زیادی می‌دادند، تصریح کرد: راوی در مدینه نزد امام آمد و پرسید اگر برای شما اتفاقی رخ داد، ما به سمت چه کسی برویم؟ این نوع پرسش نشان می‌دهد که سؤال‌کننده شیعی است، زیرا در زمان امام رضا واقفیه که امامت امام را قبول نداشتند، به شدت علیه ایشان تبلیغ می‌کردند، ولی چنین سؤال‌هایی در خراسان وجود ندارد.
این پژوهشگر حدیث حوزه اظهار کرد: برخی روایات و نوع پرسش‌ها از امام نشان می‌دهد که آگاهی از امامت در میان ایرانیان وجود داشته است؛ مثلاً شخصی از امام در مورد وجوب طاعت و علم غیب که بالاتر از آن است، می‌پرسد.
وی با اشاره به کارکرد مقایسه‌ای میان فرق در بحث امامت، اظهار کرد: شخصی نقل کرده که ما با امام به مرو آمدیم و در جلسه‌ای بحث زیادی در مورد اختلاف میان فرق در امامت پیش آمد و امام با یک سخن طولانی، ویژگی‌های امام را تبیین فرمودند که این نشان می‌دهد می‌توانیم در تاریخ ادیان و فرق هم از روایات امام بهره ببریم.
عضو هیئت علمی مؤسسه مجمع الفکر الاسلامی با بیان اینکه روایات رضوی زمینه مناسبی برای فقه مقارن ایجاد می‌کند، به بیان روایتی از امام پرداخت و تأکید کرد: امام در روایتی فرمودند کسی که صله رحم کند، اگر سه سال از عمر او باقی باشد، خداوند عمرش را ۳۰ سال طولانی می‌کند. / ایکنا
