شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مسئله اساس این پژوهش این است: با توجه به تاثیر شرایط اجتماعی فرهنگی و دینی روزگار مغنیه در شکل گیری تفسیر الکاشف، وی چگونه از حدیث بهره گرفته است؟ همچنین فراز و فرود حدیث در این تفسیر، از چه جایگاه برخوردار است؟
به گزارش خبرنگار اجتهاد، بیستمین شماره دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی «حدیث پژوهی» به صاحب امتیازی دانشگاه کاشان، مدیر مسئولی محسن قاسم پور و سردبیری سیدرضا مودب (پاییز و زمستان ۱۳۹۷) در ۳۴۰ صفحه پاپ و منتشر شد.
این شماره حاوی مقالاتی چون: «کاوشی در پدیدآورنده کتاب الاختصاص» به قلم مجید معارف، محمدعلی حیدری مزرعه آخوند؛ «نقد آراء مستشرقان درباره صحیفه المدینه» به قلم محمدعلی مهدوی راد و الهام خرمی نسب؛ «نقش گونه شناسی روایات در حل تعارض» به قلم رحیم نوبهار و محمد رمضانی؛ «شواهد قرآنی حدیث رفع» به قلم غلامحسین اعرابی و کاظم مسعودی؛ «بهره قصه بلوهر و یوذاسف از آبشخور فرهنگ اسلامی شیعی» به قلم عبدالله موحدی محب و «بررسی روایات خلق افعال انسان در جوامع حدیثی و نسبت سنجی آن با دیدگاه‌های متکلمان مسلمان» به قلم ابوالفضل خوش منش، محمود واعظی و حمید مدرسی منتشر شده است.
همچنین مقالات: «رویکرد حدیثی تقریب گرایانه مغنیه در الکاشف» نوشته پروین شناسوند، محسن قاسم پور و امیر توحیدی؛ «سیر تطور و مبانی قاعده کلام الاقران در دانش مصطلح الحدیث» نوشته محمد منیب و محمدتقی انصاری‌پور؛ «تحلیل شیوه ارتباط کتب حدیثی موجود شیعه با مکتوبات سه قرن اول هجری» نوشته محمدحسین بهرامی و محمد اعجاز نگری؛ «رویکرد زبان شناختی شیخ محمدتقی شوشتری در روند نقد حدیث» نوشته پرویز رستگار جزی و علیرضا عزیزیان غروی؛ «رد پای رجال واقفیه در وضع روایات مهدوی» نوشته علیرضا دل افکار و سید جعفر صادقی؛ و «بررسی و مقایسه میزان تاثیرگذاری ابن بابویه و ابن ولید بر شیخ صدوق» نوشته حسین ستار و عاطفه خاتمی، از دیگر مقالات این شماره محسوب می‌شوند.
در ادامه نیم‌نگاهی خواهیم داشت به محتوای مقالات که پس از معرفی خوانندگان می‌توانند با استفاده از لینک پایانی متن کامل مقالات را به‌صورت رایگان دانلود نمایند.
کاوشی در پدیدآورنده کتاب الاختصاص
نویسندگان: مجید معارف، محمدعلی حیدری مزرعه آخوند
مولف کتاب الاختصاص شناخته شده نیست؛ برخی او را احمد بن حسین مومن و برخی شیخ مفید می‌دانند. کنار این نظریه‌ها، نظریه دیگری هم هست و آن اینکه الاختصاص تلخیص شده کتاب العیون و المحاسن شیخ مفید است. بر پایه این تحقیق، این کتاب از تالیف‌های احمد بن حسین المومن، شیخ مفید و یا تلخیصی از کتاب العیون و المحاسن وی نیست. گرچه بعضی از مشایخ شیخ مفید در سند روایات این کتاب ذکر شده، الاختصاص کشکولی را ماند که احادیث مختلف و متفاوت و گاه متناقض با رای و نظر شیخ مفید را از کتاب‌های الاختصاص ابو علی احمد بن حسین بن احمد بن عمران، فضائل امیرالمومنین ابن داب، صفه الجنه والنار و قبض روح المومن و الکافر سعید بن جناح و محنه امیرالمومنین به دست گردآورنده ای غیرمتخصص در امر حدیث جمع شده است. دانلود متن کامل مقاله
نقد آراء مستشرقان درباره صحیفه المدینه
نویسندگان: محمدعلی مهدوی راد و الهام خرمی نسب
با توجه به اهمیت وثیقه المدینه به عنوان اولین قرارداد اجتماعی مکتوب از سوی مسلمانان و ارتباط مفاد آن با جنبه‌های مختلف زندگی، بسیاری از پژوهشگران مسلمان و مستشرقان با گرایش‌های مختلف به مطالعه آن پرداخته اند. در عین حال برخی از مناقشات مسشرقان با محتوای وثیقه و شواهد تاریخی سازگار نیست. بیشترین مناقشات در خصوص آن، به تاریخ گذاری وثیقه، حضور قبایل سه گانه یهود در آن و جایگاه پیامبر و قدرت اجرایی او در به کارگیری مفاد وثیقه مربوط می‌شود. بیشتر مستشرقان تلاش می‌کنند ارتباط نداشتن یهود با رسول خدا را به هر شکل و صورتی اثبات کنند تا جنگ پیامبر با آن‌ها را جنگی تجاوزگرانه گزارش کنند. در این پژوهش، تلاش شده است ضمن بیان مهم ترین دیدگاه‌ها درباره صحیفه، برحسب مسائل مطرح شده مانند اعتبار صحیفه، تاریخ گذاری صحیفه، حضور قبایل یهودی در صحیفه و جایگاه پیامبر و اصطلاح امت به مناقشات مطرح شده درباره این سند حدیثی پاسخ داده شود. دانلود متن کامل مقاله
نقش گونه شناسی روایات در حل تعارض
نویسندگان: رحیم نوبهار و محمد رمضانی
خطاب‌ها و متون دینی، به ویژه روایات، یکدست نیستند. آن‌ها متفاوت و متنوع اند. از دیرباز، فقیهان در مقام شمارش گونه‌های خطاب، به خطاب‌های فقهی، قضایی، حکومتی، بیانی و جبلی و فطری اشاره کرده اند. خطاب‌های فقهی اصولا در موقعیت تشریع و قانون گذاری صادر می‌شوند و معمولا قابل تعمیم اند. خطاب‌های قضایی، تصمیمات خاص معصوم برای حل یک مورد و مسئله خاص است. خطاب‌های حکومتی برخاسته از موقعیت حکومتی معصوم و برای مدیریت یک وضعیت یا مسئله است. خطاب بیانی متضمن نکته ای اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و مانند آن است و اصولا در موقعیت قانون گذاری نیست. خطاب‌های جبلی صرفا ناظر به بیان تمایل معصوم به عنوان بشر و فرد انسانی است. تفاوت میان این گونه خطاب‌ها گرچه در مقام استنباط احکام فقهی فرعی مورد توجه فقیهان قرار گرفته اند، از چشم انداز نقشی که می‌توانند درحل تعارض نصوص ایفا کنند بررسی نشده اند. این مقاله با مروری بر گونه شناسی خطاب‌های دیدی و برشمردن مصادیقی از آن‌ها بر اهمیت نقش تفکیک و تمییز این خطاب‌ها از یکدیگر در حل تعارض میان نصوص تاکید کرده است. حل تعارض با تکیه بر گونه شناسی خطاب در موارد زیادی، به شناسایی احکام ثابت و متغیر هم کمک میکند و فقیه را از جمع‌های تبرعی و غیرعرفی میان روایات از ارزش و اعتباری ندارند، بی نیاز می‌نماید. دانلود متن کامل مقاله
شواهد قرآنی حدیث رفع
نویسندگان: غلامحسین اعرابی و کاظم مسعودی
یکی از مهم ترین محورهای ارزیابی حدیث، یافتن شواهد قرآنی حدیث است. در این فرایند، هرچه شواهد قرآنی واضح تر باشد، بر ارزش و غنای حدیث افزوده خواهد شد. حدیث رفع-که در آن برخی موضوعات از امت پیامبر برداشته شده – از جمله احادیثی می‌باشد که در برخی احادیث، برای صحت بخش‌هایی از آن به آیات قرآن استدلال شده است. با توجه به نقش کلیدی این حدیث در بخش‌های مختلف فقه و اصول، چنانچه برای تمام قسمت‌های آن شواهد قرآنی ارائه شود، اهمیتی مضاعف پیدا کرده و در بخش‌های مختلف فقه و اصول می‌تواند گره گشا باشد. این مقاله به جست و جو و بررسی شواهد قرآنی برای تمام قسمت‌های حدیث رفع پرداخته است. نتایج حاصل نشان می‌دهد حدیث رفع در برخی از موارد شاهد قرآنی ندارد. دانلود متن کامل مقاله
بهره قصه بلوهر و یوذاسف از آبشخور فرهنگ اسلامی شیعی
نویسندگان: عبدالله موحدی محب
سرگذشت‌هایی است که دیرینگی آن زمینه ساز کاوش‌های نظری فراوان بلوهر و یوذاسف» ماجرای از سوی صاحبان اندیشه و قلم به منظور یافتن پاسخ روشن به پرسش‌های مختص آن، به ویژه در سده اخیر شده است. کهن ترین متن موجود از قصه در زبان عربی، روایت شییخ صیدو، فقییه و مدید شیعی سده چهارم هجری است؛ پرسش‌های طرح شده یا قابل طرح درباره این داستان عبارت انید از ۱٫ درون مایه قصه، واقعی است یا افسانه؟ ۲٫ به فرض واقعی بودن در چه سرزمینی تدقی پذیرفتیه است؟ ۳٫ در چه فضای زبانی و فرهنگی نگاشته و روایت شیده اسیت؟ ۴٫ در مسییر حرکیت خیود در زبان‌ها و فرهنگ‌ها چه رویش‌ها و ریزش‌هایی به خیود گرفتیه و دییده اسیت؟ و… کسانی در مقیام جست وجوی پاسخ پرسش‌های یادشده برآمده، حاصل تلاش خود را درمعرض داوری صیاح نظیران و نهاده اند؛ اما نوشته پیش روی در پاسخ بیه کسیانی اسیت کیه وجیود سیخنا ن پییامبر اسیلام را در روایت صدو منکر شده‌اند؛ این جست وجو بر آن است که پیشینه نقیل قصیه بیه معصومان دنیای اسلام را با بررسی راویان روایت صدو به کاوش نشسته، در کنار ارائه نمودهایی از آن در آثیار را در متن قصه نشان و امامان معصوم شیعه اسلامی، بازتاب حکمت‌ها و سخنان ماثور از پیامبر دهد. در پایان، این نتیجه به حاصل آمده است که ساختار و مدتوای کنونی قصه که تنها از طری شیخ صدو به ما رسیده، برکشیده و بالیده فرهنگ اسلامی و شیعی است. دانلود متن کامل مقاله
بررسی روایات خلق افعال انسان در جوامع حدیثی و نسبت سنجی آن با دیدگاه‌های متکلمان مسلمان
نویسندگان: ابوالفضل خوش منش، محمود واعظی و حمید مدرسی
در میان دانشمندان اسلامی بحث‌های زیادی پیرامون خلق افعال در گرفته است. در روایات شیعه به صراحت به اثبات خلق تقدیری افعال انسان و نفی خلق تکوینی آن پرداخته شده است. با توجه به معنای لغوی کلمه تقدیر، یه معنا را می‌توان برای خلق تقدیری در نظر گرفت. اول، معنای اصطلاحی آن یعنی تقدیر اعمال انسان در علم الهی، در این معنا افعال انسان بدان سبب که در علم ازلی خدا مشخص بوده، مخلوق خدا به شمار می‌روند. دوم، معنای لغوی تقدیر. از آن رو که خلق نیز در اصل به معنای تقدیر است، اضافه تقدیر به خلق از باب تاکید بر معنای لغوی خلق است؛ این معنا در قرآن مورد تاکید قرار گرفته و اکثر مفسران خلق پرنده توسط حضرت عیسی را خلق تقدیری می‌دانند. سوم، تقدیر به معنای قدرتمند ساختن، بدین معنا که افعال انسان از آن حیث که توسط قدرتی که خدا به انسان اعطا کرده به وجود می‌آید، مخلوق خدا به شمار می‌رود. با در نظر گرفتن معنای خلق تکوینی و تقدیری، خلق مستقیم افعال انسان توسط خدا مردود و خلق غیرمستقیم آن تایید می‌گردد. نظریات دانشمندان معاصر شیعه به دلیل اعتقاد به خلق غیرمستقیم افعال انسان، به این روایات نزدیک تر است و آراء اشاعره و معتزله و متقدمان شیعه در تعارض با این روایات قرار داد. دانلود متن کامل مقاله
رویکرد حدیثی تقریب گرایانه مغنیه در الکاشف
نویسندگان: پروین شناسوند، محسن قاسم پور و امیر توحیدی
دانشوران مسلمان همواره از قرآن و سنت به مثابه مهم ترین سرچشمه‌های فهم آموزه‌های دینی یاد کرده اند. سنت و حدیث، خواه مترادف باشند یا به معنای حکایت گری حدیث برای سنت، نقش ویژه ای در تفسیر قرآن ایفا کرده اند.
چنین می‌نماید مفسر الکاشف هم از حیث مبانی و هم از جنبه روش، از سنت تفسیری عالمان پیشین مسلمان، به ویژه مفسران شیعی، پیروی کرده اما در حوزه رویکرد تفسیری، شیوه ای متمایز را به کار گرفته که شرایط اجتماعی و فرهنگی روزگارش، متغیر تعیین کننده آن بوده است.
مسئله اساس این پژوهش این است: با توجه به تاثیر شرایط اجتماعی فرهنگی و دینی روزگار مغنیه در شکل گیری تفسیر الکاشف، وی چگونه از حدیث بهره گرفته است؟ همچنین فراز و فرود حدیث در این تفسیر، از چه جایگاه برخوردار است؟
این تحقیق با رو، توصیف تحلیل نشان داده است مغنیه هم از جنبه استناد به منابع روای و هم از نظر رو، کاربست حدیث در تعیین آیات، رویکرد تقریبی اقناعی را در نظر داشته است. این چنین نگاهی از مبانی خاص مغنیه و نه مبانی مشترک با سایر مفسرین، نشئت گرفته است. تحلیل این رویکرد، بیانگر این نکته است که مغنیه به ضرورت اصل وحدت جامعه اسلامی و مشترکات مسلمانان در حوزه باورها و عقاید توجه و تاکید وافر داشته است. شاخصه‌های این جهت گیری، هم در نحوه استناد مفسر به روایات فریقین و هم در روش هم افزایی و همگرایانه وی، در مقام ارجاع به شیوه محدثان و مفسران پیشین در مقا تفسیر برجسته می‌نماید. اتخاذ این چنین رویکردی، تفسیر وی را کارآمد، پویا و مصری نشان داده است. دانلود متن کامل مقاله
سیر تطور و مبانی قاعده کلام الاقران در دانش مصطلح الحدیث
نویسندگان: محمد منیب و محمدتقی انصاری‌پور
یکی از مباحث اساسی علم مصطلح الحدیث، ضوابط جرح و تعدیل راویان است که برای پیرایش میراث حدیث از اکاذیب و مجعولات وضع شده است. جرح و تعدیل روات حدیث، بر پایه تضعیفات یا توثیقات محدثان دوره نخستین اسلام شکل گرفته و بیانگر شرح حال، نقاط ضعف و قورت راویان است؛ اما زمانی مشکل آغاز شد که کسانی که مسئول معرفی اشخاص غیر قابل اعتماد در نقل حدیث بودند، خود دچار اختلافات شخصی و مذهبی شدند و شروع به انتقاد و تضعیف یکدیگر کردند که در علم مصطلح الحدیث به «کلام القران» شهرت دارد؛ یعنی سخنانی که علمای هم عصر و هم رتبه، علیه هم ابراز کرده اند؛ اما به مرور زمان و با توجه به فزونی این اختلافات و تصعیفات، که می‌توانست سبب بی اعتمادی مسلمانان به احادیث یا محدثان گردد، حدیث شناسان با استناد به دلایل شرعی و عرفی و سخنان علمای سلف، به تاسیس قاعده ای معم در علم مصطلح الحدیث اقدام کردند که در ماین عالمان متاخر، همواره مورد بحث و نظر بوده است. بنا به مفاد این قاعده، نسل‌های بعدی نباید به سخنان تند و غیرمنصفانه علمایی که در یک عصر زندگی می‌کردند، اعتنا کنند. با ملاحظه آرای علمای پیشین و متاخر، می‌توان سه مرحله اصلی برای این قاعده ترسیم کرد؛ پیشینه قاعده که برگرفته از کلام محدثان دوره سلف است، تدوین قاعده که توسط ابن عبدالبر و ذهبی صورت پذیرفت و اصلاح کاستی‌های قاعده توسط علمای متاخر. مبانی نظری قاعده کلام الاقران بر چهار محور اصلی استوار است: بی اعتباری ساختن بستر کلام الاقران، گوشزد نمودن تبعات منفی اعتنا به کلام الاقران، اعتبار بخشیدن به اجتهادات علمای سلف و در نهایت، رویکرد اخلاقی به کلام الاقران. در این مقاله تلاش شده تا علاوه بر پیگیری سیر تطور این قاعده، مبانی چهارگانه قاعده نیز مورد بحث قرار گیرد. دانلود متن کامل مقاله
تحلیل شیوه ارتباط کتب حدیثی موجود شیعه با مکتوبات سه قرن اول هجری
نویسندگان: محمدحسین بهرامی و محمد اعجاز نگری
مولفان آثار باقی مانده حدیثی شیعه در آثار خود، روایات را با تعبیر سماع و تحدیث و یا به صورت معنعن نقل نموده و اشاره ای به نقش مکتوبات قبلی ندارند. ابهام در این ارتباط می‌تواند در ارزیابی روایات برای کارکردهای غیرفقهی و همچنین دیدگاه‌های مستشرقان موجب تردید در دقت و اعتبار روایات این آثار گردد.
درباره رابطه مکتوبات موجود و کتاب‌های نگاشته شده در سه قرن اول هجری، دو نظر قابل طرح است: دیدگاه اول آن است که بر اساس ظاهر اسناد معتقد باشیم مکتوبات در نقل روایات نقشی نداشته و شیوه نقل صرفا متکی بر قرائت و سماع بوده است. با توجه به جایگاه کتابت در نزد اهل بیت و حجم مکتوبات شیعیان در سه قرن اول هجری و همچنین اطلاع راویان از آسیب‌هایی که نقل شفاهی در پی دارد، این دیدگاه قابل قبول نمی‌نماید؛ دیدگاه دوم ابتنای آثار موجود بر مکتوبات پیشین است که با توجه به شیوه رایج نقل حدیث در آن دوره در قالب اسناد معنعن بیان شده است. این دیدگاه ضمن پاسخ گویی به ابهامات مطرح شده نسبت به دیدگاه نخست، با تصریح شیخ طوسی و تعداد دیگری از علمای متقدم و متاخر و همچنین برخی از مستشرقان تایید می‌شود. دانلود متن کامل مقاله
رویکرد زبان شناختی شیخ محمدتقی شوشتری در روند نقد حدیث
نویسندگان: پرویز رستگار جزی و علیرضا عزیزیان غروی
فضای صدور روایات از مهم ترین عوامل موثر در فهم سخنان معصومان به شمار می‌رود. این پژوهش سعی نموده است مبنای شیخ شوشتری را در استفاده از فضای صدور برای فهم حدیث در کارکردهای حدیثی وی شناسایی و معرفی کند. این تحقیق بر پایه روش توصیفی و تحلیلی و با گردآوری اطلاعات، مشاهده و فیش برداری و با در نظر گرفتن شواهد گوناگون، برخی از آثار حدیثی و رجالی شیخ شوشتری را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. در نهایت معلوم شد که نگاه وی به یک سخن، نگاه ارگانیک بوده و آن را به مثابه یک دستگاه در کنار دیگر سخنان و قرائن آن دیده و با رویکردی زبان شناسانه و استفاده گسترده از منابع اهل سنت، از فضای صدور در روند نقد حدیث، بهره فراوانی جسته است؛ به طوری که بدین سبب شهرت یافته است. دانلود متن کامل مقاله
رد پای رجال واقفیه در وضع روایات مهدوی
نویسندگان: علیرضا دل افکار و سید جعفر صادقی
علی رغم فساد مذهب واقفیان، به دلیل رویکرد عالمان امامیه در قبول روایات واقفیان توثیق شده، نام برخی از سران واقفیه در اسناد شماری از روایات مهدوی به چشم می‌خورد. این در حالی است که وجود انگیزه‌های فرقه ای می‌تواند موجب جعل یا تحریف روایت تلقی شود. از آنجا که واقفیان در تثبیت ادعای مهدیت برای امام کاظم از چنین انگیزه ای برخوردار بوده اند و از سوی دیگر در میان عناصر روایی اخبار مهدوی موجود در منابع امامیه با برخی از مصادیق تاریخی دوره تکوین و تثبیت این فرقه شباهت‌هایی وجود دارد، تامل و بررسی در این گونه روایات ضرورت می‌یابد. نتیجه بررسی دلالی روایات نقل شده از طریق ارکان و مشاهیر واقفیه و رخدادهای تاریخی اواخر قرن دوم هجری نشان می‌دهد که واقفیان با اهداف فرقه ای دست به اقدامات جاعلانه زده اند که روایات موضوع یا محرف به علل سهوی وارد منابع روایی امامیه گردیده و به عنوان روایات معتبر مهدی تلقی شده‌اند. دانلود متن کامل مقاله
بررسی و مقایسه میزان تاثیرگذاری ابن بابویه و ابن ولید بر شیخ صدوق
نویسندگان: حسین ستار و عاطفه خاتمی
ظهور محدثی چیره دست و نقادی خبیر در علم الحدیث بسان شیخ صدوق، نتیجه بهره گیری وی از اساتیدی دانشمند و عالمانی خبره است که طی طریق کمال را بدو راهبری نموده اند. کنکاش در زندگی علمی صدوق، جست وجو در آثارش و تتبع در اقوال و آرای او نشان می‌دهد ابن ولید و پدر صدوق، ابن بابویه، بیشترین تاثیر را در زندگی علمی و شخصیت اخلاقی و علمی او داشته اند. این نوشتار در پی آن است که وجوه مختلف تاثیرگذاری این دو استاد را بر سیره علمی شیخ صدوق از جنبه‌های مختلف، از جمله روایت و درایت حدیث و مواجهه صدوق با مقتضیات زمانی و مکانی، بررسی کند. دانلود متن کامل مقاله
اجتهاد یادآوری میکند، دوفصلنامه علمی- پژوهشی «حدیث پژوهی» به صاحب امتیازی دانشگاه کاشان، مدیر مسئولی محسن قاسم پور و سردبیری سیدرضا مودب چاپ و منتشر می‌گردد.
هیئت تحریریه این مجله، دکتر عباس زراعت، دکتر سید کاظم طباطبایی، دکتر نهله غروی نایینی، دکتر فتحیه فتاحی زاده، دکتر سید رضا مودب، دکتر محمدرضا حاج اسماعیلی، دکتر بمانعلی دهقان، دکتر علی اکبر ربیع نتاج، دکتر پرویز رستگارجزی، دکتر محسن قاسم پور می‌باشند.
علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه این دوفصلنامه با شماره تلفن ۵۵۹۱۲۷۱۷ (۰۳۱) تماس حاصل نمایند.
