شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
صدور فتوای حرمت تبریک سال نو میلادی به مسیحیان از سوی برخی مفتیان مصری سبب شد تا الازهر اعلام کند که از نظر شرع تبریک میلاد مسیح(ع) و سال نو به مسیحیان جایز است.
به گزارش شبکه اجتهاد، موضوع فتوا در سال‌های اخیر به ویژه در سال جاری به یکی از چالش‌های جدّی جامعه دینی مصر تبدیل شده است. جامعه مصر به دلیل آنکه مذاهب مختلف اعتقادی و فقهی از صوفی و شیعی گرفته تا مذاهب مختلف اهل سنت و نیز سلفیّت و حتی وهابیّت را درون خود جای داده است، همواره با معضل اختلاف فتوا دست و پنجه نرم می‌کند.
با وجود کثرت نهادهای دینی تاثیرگذار مانند الازهر، دارالافتا، مجمع پژوهش‌های اسلامی و تلاش این نهادها برای همسان سازی فتواها و جلوگیری از ترویج فتواهای آسیب‌زا اما فتواهای شاذّ و مبتنی بر منافع شخصی، سیاسی و جناحی همچنان میزان قابل توجهی از مردم را به سوی خود جلب می‌کند. هرچند کثرت مذاهب خود عامل مهمی در وجود اختلافات فقهی است اما بایستی میان اختلاف فتاوا و تعارض یا تضاد فتاوا تمایز قائل شد.
الازهر به عنوان متولّی اصلی سروسامان دادن به اعتقادات دینی جامعه مصر و پیش قراول مبارزه با فتواهای شاذّ در این سال‌ها اقدامات مثبتی را در عرصه رویارویی با مفتیان عالم‌نما انجام داده است اما هر از چندگاهی زخم کهنه تضاد فتاوا که به سوی بهبودی می‌رود، بار دیگر سر باز کرده و بخش قابل توجهی از نهادهای دینی، شخصیت‌های مذهبی و کبار علمای الازهر را وادار به اظهار نظر می‌کند.
الازهر در تازه‌ترین اقدام خود که جنجال رسانه‌ای فراوانی را نیز به همراه داشت و برخی از مدعیان صاحب فتوا را در جبهه دشمنان الازهر سوق داد، لیستی از افراد واجد شرایط برای صدور فتوا را در اختیار رسانه‌ها قرار داد. به موجب این لیست تنها پنجاه نفر از علمایی که مورد تایید الازهر قرار گرفته‌اند، صلاحیت لازم برای صدور فتوا در موضوعات مستحدثه را داشته و سایر مفتیان باید از صدور فتوا در مسائل اختلافی خودداری کند. با چشم پوشی از ضمانت‌های اجرایی که در این طرح لحاظ شده است اما باید گفت که همچنان مساله تضاد فتوایی حل نشده است.
به تازگی و همزمان با فرارسیدن میلاد حضرت مسیح(ع) و سال نو میلادی، یکبار دیگر مساله تبریک اعیاد و مناسبت‌های غیر اسلامی مورد پرسش مردم قرار گرفت. همانند سایر موضوعات چالش برانگیز، جامعه دینی مصر به سرعت به دو دسته مخالف و موافق تقسیم شد. برخی از مفتیان و صاحب نظران مدعی شدند که مطابق نصوص دینی تبریک اعیاد و مناسبت‌های غیر اسلامی به سایر ادیان و مذاهب از جمله سال نو میلادی شرعا حرام است. در مقابل برخی مفتیان با رد این سخنان و با استناد به آموزه‌های دینی و نصوص اسلامی اعلام کردند که تبریک سال نو میلادی نه تنها حرام نیست بلکه جایز و مطابق با فحوای برخی آیات و روایات مستحّب است.
مفتی مصر: تبریک سال نو میلادی به صورت مشروط جایز است
با بالاگرفتن اختلافات و سردرگمی مردم، نهادهای دینی و شخصیت‌های مذهبی مصر در پیام‌های جداگانه‌ای به این اختلاف پایان داده و اعلام کردند که تبریک سال نو میلادی شرعا جایز است. در این میان شوقی علام مفتی مصر با صدور فتوایی با جایز دانستن این عمل بیان داشت که اسلام دین رحمت، محبت، مودّت و تعامل با دیگران بوده و همواره پیروان خود را به تعامل سازنده و رفتار نیکوکارانه با تمامی مردم فارغ از هر دین و مذهب دعوت می‌کند.
علام افزود: اسلام نه تنها مسلمانان را از نیکی، احسان، تعامل با دیگران، پذیرش هدیه از غیر مسلمانان و هدیه دادن به آنها منع نکرده بلکه به مسلمانان دستور داده تا با پیروان دیگر ادیان و مذاهب مشروط به عدم دشمنی آنان با مسلمین به نیکی رفتار کنند.
وی با اشاره به اسوه حسنه بودن پیامبر اکرم(ص) و سیره ایشان در پذیرش هدیه و یا ارسال هدیه به غیر مسلمانان خاطر نشان کرد: فقهای عظام با استناد به سیره رسول گرامی اسلام و از باب احسان پذیرش هدیه غیر مسلمان را عملی مستحب می‌دانند.
مفتی مصر اظهار داشت: ائمه اعلام و صحابه صدر اسلام نیز در مراسم غیر مسلمانان شرکت جسته و بدون هیچ ناخوشی از غذاهای آنان استفاده می‌کردند و فقها نیز با استناد به همین سیره جواز تبریک اعیاد به غیر مسلمانان را صادر کردند مشروط بر آنکه شعائر دینی یا مذهبی آنها با اصول اساسی اسلام منافات نداشته باشد.
دارالافتا: آیات قرآن دلالت بر جواز تبریک به صورت مطلق دارد
دارالافتای مصر نیز در پیامی با انتقاد از گسترش برخی فتواهای مخالف با آموزه‌های اسلامی تاکید کرد که تبریک اعیاد به مسیحیان از نظر شرعی جایز و مصداق «برّ و نیکی» است.
دارالافتا در پاسخ به فتوای برخی افراط‌گرایان که تبریک سال نو میلادی به مسیحیان را حرام شمردند، اعلام کرد که تبریک مناسبت‌های ملیّ و مذهبی به سایر ادیان، فرق و مذاهب شرعا جایز است.
این نهاد دینی مصر خاطر نشان کرد: تبریک اعیاد در زمره احسان و نیکی است که خداوند تبارک و تعالی تمامی انسان‌ها را بدان دعوت کرده است که فرمود ﴿إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ﴾.
دارالافتا با اشاره به ادلّه جواز تبریک اعیاد و مناسبت‌ها به غیر مسلمانان افزود: مستند فتوای جواز این عمل نص قرآن کریم است که خداوند هیچگاه مسلمانان را از تبریک به غیر مسلمانان، پذیرش هدایا و یا هدیه به آنان نهی نکرده است.
این نهاد دینی با استناد به سیره رسول گرامی اسلام(ص) در قبول هدایا از غیر مسلمانان اظهار داشت: در روایتی از حضرت علی(ع) آمده است که حضرت رسول(ص) از کسری و قیصر هدایایی را پذیرفته است.
دارالافتا در پایان تصریح کرد: شرایط کنونی جهان اسلام نیازمند افزایش رحمت و مودت میان مسلمانان و مسیحیان برای مقابله با توطئه‌ها و فتنه انگیزی‌های دشمنان امت اسلامی است.
مجمع پژوهش‌های اسلامی: تبریک سال نو جایز بلکه مستحب است
مجمع پژوهش‌های اسلامی مصر نیز در واکنشی مشابه اعلام کرد که تبریک میلاد حضرت مسیح(ع) و سال نو میلادی و یا صدور پیام تسلیت در مناسبت‌های غیر اسلامی برای همدردی با سایر ادیان نه تنها جایز بلکه در فروضی مستحب است.
مجمع پژوهش‌های اسلامی خاطر نشان کرد: تبریک و یا تسلیت به سایر ادیان در مناسبت‌های مختلف مذهبی و غیر مذهبی نشان از آسان‌گیری، سهولت و چهره رحمانی اسلام است.
این نهاد دینی همچنین با استناد به آیات قرآن کریم و سیره نبوی اظهار داشت که هیچ دلیل شرعی محکم و متقنی برای حرمت شریک شدن در غم و یا شادی مناسبت‌های غیر اسلامی وجود ندارد.
الازهر: بی‌سوادان در مسائل علمی فتوا ندهند
مرکز جهانی فتوای الکترونیک الازهر به عنوان نهاد رسمی پاسخگویی به استفتائات مردمی نیز تبریک به مسیحیان را مصداق نیکی و احسان دانسته و تصریح کرد که خداوند انسان‌ها را به وحدت دعوت و آنان را از تفرقه منع کرده است به ویژه آنکه برادران مسیحی در مصر سکونت داشته و همواره در مسائل مهم در کنار مسلمانان بودند.
مرکز فتوای الکترونیک الازهر مستند جواز تبریک اعیاد مسیحیان را آیات قرآن دانسته و اظهار داشت: این عمل مطابق با مقاصد دین اسلام، نمایشگر چهره اسلام رحمانی و اعتدالی، تزکیه روح برادری در جامعه اسلامی، صیانت از وحدت ملی و شراکت دوست و برادر در شادی برادرش است.
این نهاد دینی وابسته به الازهر از افراد غیر متخصص خواست تا ضمن سکوت و عدم اظهار نظر در مورد مسائل شرعی بدون سند و دلیل، عرصه فتوا را رها، در مسائلی که به آنان ارتباطی ندارد موضع گیری دینی اتخاذ نکرده و از فتنه‌انگیزی در میان امت اسلامی دست بردارند.
عمل شیخ الازهر خط بطلان بر فتوای مخالفان
هرچند احمد طیب شیخ الازهر مصر فتوایی در این مساله چالش برانگیز صادر نکرد اما وی با نوشتن نامه‌ای به پاپ فرانسیس و تبریک سال نو میلادی در عمل مخالفت خود را با فتوای کسانی که قائل به حرمت تبریک اعیاد غیر اسلامی بودند، نشان داد.
شیخ الازهر در این نامه طیب نوشت: امیدواریم که در این مناسبت مبارک، خداوند گام‌های مشترک ما را به سمت تقویت فلسفه همزیستی مسالمت‌آمیز میان مردم و احیای گفت‌وگو و احترام به عقاید دیگران هدایت کند.
وی افزود: میلاد مسیح(ع) فرصتی است تا در مسیر نشر فرهنگ تسامح، صلح و دوستی و پاکسازی آموزه‌های ادیان الهی از مفاهیم انتسابی غلط و تدیّن دروغین که سبب ایجاد اختلاف مذهبی، خشونت و افراط‌گرایی شد، اقدام جدی انجام دهیم.
أوّلُ الغیث قطر ثم ینهَمر
فرا رسیدن سال نو میلادی آزمونی برای الازهر و سایر نهادهای دینی مصر بود تا بار دیگر ضعف‌ها و کاستی‌های خود را دریافته و برای رفع چنین چالش‌هایی تصمیم جدی اتخاذ کنند. وضعیت کنونی جامعه دینی مصر نسبت به گذشته تفاوت پیدا کرده است. مصر به عنوان مهد تمدن و سرزمین پیامبران الهی به شدت با بحران تضاد فتواها دست و پنجه نرم می‌کنند.
به نظر می‌رسد که مسأله صدور فتوا مشکل امروز و یا دیروز جامعه دینی مصر نیست. موضوع فتوا ریشه در سال‌های متمادی دارد و امروز تنها این زخم عمیق و عمیق‌تر شده و سرباز کرده است. الازهر، وزارت اوقاف، مجمع پژوهش‌های اسلامی، مرکز فتوای الکترونیک و سایر نهادهای مرتبط با امر فتوا بایستی هشیار بوده و بدانند که تنها با ارائه یک لیست از افراد شایسته صدور فتوا، مساله چنین ریشه‌ای و تاریخی حل نخواهد شد.
اگر بخواهیم در مورد هر مساله مستحدثه‌ای که پیش می‌آید شاهد چنین اختلافی در میان شخصیت‌های دینی و نهادهای مذهبی باشیم، به درستی می‌توان مدعی شد که مردم بیش از پیش در پیچ و خم نزاع‌ها و تضادهای فقهی گرفتار شده و استمرار این روند آسیب جدی را به اعتبار نهادهای دینی وارد و جایگاهشان را در میان مردم متزلزل خواهد ساخت. الازهر به عنوان مهمترین موسسه دینی در مصر باید فارغ از اقداماتی که تا کنون برای سروسامان دادن به آشفته بازار فتوا انجام داده، اقدام عملی مناسبی را در دستور کار خود قرار دهد تا شاید بتواند از شتاب رشد فتواهای متضاد جلوگیری کند.
محمد رایجی پژوهشگر حوزه علمیه قم- رسا
