علامه امینی چگونه غدیر را به مسئله‌ای برای وحدت اسلامی تبدیل کرد؟

مرحوم شهید مطهری قبل از انقلاب، مقاله مفصلی درباره کتاب «الغدیر» علامه امینی نوشت و ثابت کرد که الغدیر علامه امینی، وسیله وحدت مسلمین است.

شبکه اجتهاد: ۱۲ تیرماه در تقویم کشور روز بزرگداشت علامه امینی نام گرفته است. مؤلف موسوعه یا دایره المعارف بزرگ الغدیر که نقطه عطفی در تاریخ امامت پژوهی و سیر و تطور عقاید شیعیان بود و موجب عمق بخشی به باورهای مذهبی پیروان اهل بیت(ع) در دوران معاصر گشت.

به این مناسبت بخشی از بیانات حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر فرزانه انقلاب اسلامی درباره شخصیت علامه امینی و کتاب گرانسنگ الغدیر را به جهت برخورداری از نگاه و تحلیل متمایز که اشراف و اشتیاق را در مخاطب نسبت به این کتاب و مؤلف آن برمی انگیزاند مرور‌‌‌‌‌ می‌کنیم.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در یکی از بیانات خود در این باره اظهار‌‌‌‌‌ می‌دارند: به عنوان بیان حقیقت و طلب حقیقت، این یک درخواست منطقی از همه مسلمانان است که بروند تحقیق و ملاحظه کنند، آن چه را که محققین شیعه نوشتند؛ علمای بزرگ شیعه در زمان خود ما جمع کردند؛ نوشتند؛ تحقیق کردند؛ در دنیای اسلام، آنها را عرضه کردند و نوشته آنها مورد تقدیر علمای اسلام، روشنفکران اسلام، برجستگان اسلام قرار گرفته است. اینها را ملاحظه کنند؛ خودشان را محصور و محروم نکنند. کتاب‌‌‌‌‌های مرحوم سید شرف الدین عاملی، کتاب شریف الغدیر، تألیف علامه امینی، اینها حقایقی است که جمع شده است. مسئله غدیر، یک مسئله مسلّم تاریخی است. در ده‌‌‌‌‌ها کتاب، مرحوم امینی ده‌‌‌‌‌ها طریق از طرق اهل سنت را نقل‌‌‌‌‌ می‌کند که ماجرای غدیر را به همین شکل که ما نقل‌‌‌‌‌ می‌کنیم، نقل کرده اند.۱

شهید مطهری و الغدیر

مرحوم شهید مطهری قبل از انقلاب، مقاله مفصلی درباره کتاب «الغدیر» علامه امینی نوشت و ثابت کرد که الغدیر علامه امینی، وسیله وحدت مسلمین است. بعضی خیال‌‌‌‌‌ می‌کردند کتاب الغدیر، ممکن است مایه افتراق بشود. ایشان‌‌‌‌‌ می‌گوید: اگر درست فکر کنیم، درست عمل کنیم و سنجیده پیش برویم، کتاب الغدیر، مایه وحدت دنیای اسلام است. برادران اهل سنت ما هم‌‌‌‌‌ می‌توانند در یک محیط خالی از پیش داوری، به منابع غدیر مراجعه کنند؛ یا‌‌‌‌‌ می‌پذیرند یا‌‌‌‌‌ نمی‌پذیرند. در هر دو صورت، چه بپذیرند و چه نپذیرند، این معنا مسلم است که قضیه غدیر، هیچ گونه جنگ و دعوایی بین پذیرنده و نپذیرنده به وجود‌‌‌‌‌ نمی‌آورد و اختلافات را ایجاد‌‌‌‌‌ نمی‌کند. برای شیعیان هم همین طور است. شیعیان هم خدا را شکر کنند که از طرف پروردگار، به نعمت این اعتقاد و معرفت، متنعّم شدند. آن برادرهایی هم که این حقیقت را قبول نکردند، یا مراجعه نکردند، یا اطلاع ندارند و یا نتوانستند ذهن‌‌‌‌‌هایشان را قانع کنند، آنها هم اعتقادی ندارند. این، اختلاف و درگیری را ایجاب‌‌‌‌‌ نمی‌کند.۲

الغدیر و وحدت اسلامی

در مورد اصل واقعه غدیر، خوب است همه افرادی که به مسائل تاریخ اسلام علاقه مندند، بدانند که قضیه غدیر، یک قضیه مسلّم است؛ مشکوک نیست. فقط شیعیان نیستند که آن را نقل کرده اند؛ بلکه محدثان سنی – چه در دوره‌‌‌‌‌های گذشته و چه در دوره‌‌‌‌‌های میانی و بعدی – این ماجرا را نقل کرده اند؛ یعنی همین ماجرایی که در سفر حجهالوداع پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در غدیر خم اتفاق افتاد. از کاروان بزرگ مسلمانانی که در این سفر با پیامبر صلی الله علیه وآله حج گزارده بودند، بعضی جلو رفته بودند. پیامبر صلی الله علیه وآله پیک‌‌‌‌‌هایی را فرستاد تا آنها را به عقب برگردانند و ایستاد تا آنهایی که عقب مانده اند، برسند. اجتماع عظیمی در آن جا تشکیل شد. بعضی گفته اند نود هزار، بعضی گفته اند صدهزار و بعضی هم گفته اند صدوبیست هزار نفر در آن اجتماع، حضور داشتند.

در آن هوای گرم، مردم ساکن جزیره العرب – که بسیاری از آنها هم اهل بیابان‌‌‌‌‌ها و روستاها بودند و به گرما عادت داشتند – طاقت‌‌‌‌‌ نمی‌آوردند روی زمین داغ بایستند؛ لذا عباهایشان را زیر پاهایشان گذاشتند تا طاقت بیاورند و بایستند. این نکته در روایت مربوط به اهل سنت هم آمده است. در چنین شرایطی، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از جا برخاست؛ امیرالمؤمنین علیه­السلام را از زمین بلند کرد و جلوی چشم خلایق نگه داشت و فرمود: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه، الّلهم وال من والاه و عاد من عاداه». البته این جملات، قبل و بعد هم دارد؛ اما مهم ترین قسمتش این است که پیامبر صلی الله علیه وآله در این جا مسئله ولایت – یعنی حاکمیت اسلامی – را به طور رسمی و صریح، مطرح‌‌‌‌‌ می‌کند و امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان شخص، معین و مطرح‌‌‌‌‌ می‌نماید.

این را همان طور که لابد شنیده اید و من هم عرض کردم، برادران اهل سنت ما در کتاب‌‌‌‌‌های معتبر – نه یکی، نه دوتا، در ده‌‌‌‌‌ها کتاب معتبر – نقل کرده اند. مرحوم علامه امینی، اینها را جمع کرده است… مسئله غدیر هم‌‌‌‌‌ می‌تواند مایه وحدت باشد؛ همچنان که مرحوم شهید مطهری، مقاله‌ای با عنوان «الغدیر و وحدت اسلامی» دارد. او کتاب الغدیر را – که درباره مسائل مربوط به غدیر است – یکی از محورهای وحدت اسلامی‌‌‌‌‌ می‌داند که درست هم هست. ممکن است به نظر عجیب بیاید، اما واقعیت مطلب همین است. ۳

خبرگزاری رضوی. پی نوشت‌‌‌‌‌ها:

۱. سخنان مقام معظم رهبری به مناسبت عید غدیر، ۱۵/۹/۱۳۸۸٫

۲. سخنان مقام معظم رهبری به مناسبت عید غدیر خم، ۱۸/۱۰/۱۳۸۵٫

۳. سخنان مقام معظم رهبری در اجتماع زائران حرم رضوی، ۶/۱/۱۳۷۹٫