شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شاید انتشار این فتوا – آن هم پس از شش سال – آزمونی باشد برای آگاهی از میزان تبعیت دین‌داران در شرایطی که فتوای یک عالم مجتهد برخلاف پیش زمینه‌های ذهنی آن‌ها باشد.
شبکه اجتهاد: قبل از هر چیز یادآوری این دو نکته است. اول: در احکام شرعی (اعم از عبادات و معاملات، جز آنچه در حیطه اختیارات ولی امر است) هر فرد مکلف، موظف به عمل کردن به دستورات مرجع تقلید خود است و در عین حال حق اعتراض به فتوای سایر مراجع تقلید را ندارد. دوم: احکام در اسلام، به یک اعتبار بر دو نوع «اولی و ثانوی» تقسیم می‌‌شوند.
به این معنا که قاعده‌ای در استنباط احکام شرعی وجود دارد به نام «تزاحم اهم و مهم» که اگر برای مکلف محرز شود که تکلیف دیگری مهم‌تر از تکلیف اولی برای او وجود دارد، در برخی احکام، تخفیفاتی را برای مکلف ایجاد می‌کند و در برخی موارد نیز تکلیف به کلی به حکم ثانوی تبدیل میشود، که به آن حکم ثانوی می‌‌گویند.
اگر فردی در شرایطی قرار بگیرد که دو تکلیف «اهم و مهم» برای او پیش بیاید، باید به تکلیف «اهم» عمل کند ولو اینکه تکلیف اولی، مهم باشد.
بعد از دانستن این مقدمه، یادآوری میشود: در چند روز گذشته فتوائی از آیت‌الله مکارم شیرازی در فضای مجازی منتشر شد که براساس آن در صورت «ضرورتِ حضور و تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور» و نیز «الزام دانشگاه‌های خارج از کشور به ترک حجاب»، به دانشجویان متدین اجازه ترک حجاب «در حد ضرورت» داده میشود.
نکته قابل توجه این است که این فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی در سال ۸۸ در کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی مطابق با فتاوای آیت‌الله مکارم شیرازی» توسط وحید علیان‌نژاد تألیف شده و از سوی انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع) وابسته به دفتر این مرجع تقلید به چاپ رسیده است.
یک بار دیگر متن استفتاء و پاسخ این مرجع تقلید را ملاحظه بفرمائید.
متن استفتاء: وظیفه خواهران دانشجوی مسلمان ترکیه و دیگر کشورها نسبت به رعایت حجاب در دو فرض زیر چیست؟ ۱- شرط گذراندن تمام ترم‌های دانشجوئی در دانشگاه‌های تحت مدیریت آن‌ها رعایت نکردن حجاب شرعی است. ۲- شرط اتمام چندترم باقی مانده از رشته خاصی در دانشگاه ترک حجاب باشد.
پاسخ: با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالی را نخوانند، تنها افراد بی‌بند و بار لامذهب پست‌های مهم را اشغال می‌کنند، به افراد متدین اجازه داده میشود که حجاب را در خصوص مواردی که ضرورت دارد رعایت کنند ولی در غیر آن موارد حتماً مراعات نمایند.
چنانکه در استفتا و پاسخ این مرجع تقلید مشاهده میشود، کشف حجاب دختر مسلمان و متدین منوط به چند شرط است و به صورت مطلق به دختران دانشجوی خارج از کشور اجازه رعایت نکردن آن را نداده است.
انتشار این فتوا و واکنش‌هائی که به آن شد، چند زنگ خطر را به صدا درآورد که مهم‌ترین آن بی‌اعتنائی بعضی از دین‌داران و مذهبی‌ها به جایگاه مرجعیت آیت‌الله مکارم شیرازی بود. به‌طوری که در ابتدا این فتوا را نپذیرفتند و به دنبال سند آن بودند و پس از آنکه از واقعی بودن این خبر مطلع شدند، به انتقاد از آن پرداختند.
برخی معتقد بودند به رعایت حجاب در قرآن امر شده و خلاف آن نمی‌توان فتوا صادر کرد و اینکه به نظر اکثر مراجع تقلید حجاب از ضروریات دین محسوب میشود.
پاسخ آیت‌الله مکارم به سوءاستفاده از فتوای حجاب
پس از انتشار این فتوا سایت اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی به استفتائی دیگر به توضیح این پاسخ پرداخت:
متن سؤال و تقاضای توضیح: اخیراً فتوای حضرت‌عالی را در مورد دخترانی که در خارج از کشور تحصیل و آن‌ها را مجبور به ترک حجاب می‌کنند، در سایت‌های مختلف منتشر کرده‌اند و برخی از این فتوا سوءاستفاده می‌کنند. لطفاً توضیح بیشتری بفرمایید؟
پاسخ: شک نیست که حجاب بانوان در اسلام از ضروریات این دین مبین است و حتی غیر مسلمانان نیز می‌دانند که این مسئله از احکام مسلم اسلام می‌باشد و لذا در بسیاری از موارد خود را ملزم می‌بینند که با آن کنار بیایند.
البته هر حکمی می‌تواند در مقام ضرورت استثنائی داشته باشد. مثلاً اگر بانوئی بیمار شد و پزشک هم جنس حضور نداشت، ضرورت اقتضا می‌کند که پزشک غیر هم جنس مراجعه کند و معاینات او ممکن است بدون ترک حجاب میسر نشود. در چنین مواردی از باب ضرورت و به مقدار ضرورت اجازه کشف حجاب به آن بانوی مسلمان داده میشود؛ و همچنین در مورد تحصیلات لازم که اگر نداشته باشد با مشکلات مهمی (خودش یا جامعه اسلامی) مواجه میشود آن هم به مقدار ضرورت یعنی در خصوص آنجا الزام قطعی بر ترک حجاب باشد؛ یعنی تا محل درس با حجاب می‌رود و در محوطه درس که الزام به ترک حجاب است، ترک می‌کند و در بازگشت بلافاصله حجاب را حفظ کند.
اگر ضرورت ندارد نباید خانم‌های مسلمان به چنین دانشگاه‌هائی بروند
همچنین ایکنا به نقل از یک عضو دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی نوشت: اگر ضرورت ندارد، نباید دختری – مثلاً از ایران – برای درس خواندن به چنین دانشگاه‌هائی برود، ولی اگر ساکن در این کشورهاست و مجبور به این کار است با شروط ذکر شده در دو قید فوق، می‌تواند مطابق قوانین این کشورها عمل کند. البته دختران مسلمان باید در حد ممنوعیت حجاب، این کار را انجام دهند به طور مثال اگر این کشورها برداشتن روسری را اجبار می‌کنند، باید عدم رعایت حجاب در همین حد باشد و مجاز نیستند حجاب سایر اعضا را هم مراعات نکنند. ضمن اینکه این افراد باید بلافاصله بعد از خروج از دانشگاه، رعایت حجاب کامل را داشته باشند و عدم رعایت حجاب با شرایط فوق فقط در محیط دانشگاه مجاز شده است.
این عضو تصریح کرد: تعمیم این فتوا به موارد دیگر بدون شروط مذکور و سوء استفاده برخی افراد در داخل به هیچ وجه مورد تایید دفتر این مرجع معظم نیست.
نکته لازم توجه تأکید پاسخ دوباره ایشان بر ضرورت حضور بانوی مسلمان در دانشگاه به‌دلیل نیاز خود یا جامعه اسلامی است و تنها در این صورت و آن هم به قدر اکتفا می‌توان کشف حجاب کرد.
آزمونی برای آگاهی از میزان تبعیت دین‌داران
اما در اتفاق اخیر ورق برگشت و منتقدانِ به اصطلاح دین‌مدار و دلسوز حجاب، تاب فتوای این مرجع تقلید را نداشتند و به امر واجبی چون لزوم تبعیت از فتوای مرجع تقلید که عمری را برای استنباط احکام فقهی صرف کرده‌اند، بی‌توجه بودند.
شاید انتشار این فتوا – آن هم پس از ۶ سال – آزمونی باشد برای آگاهی از میزان تبعیت دین‌داران در شرایطی که فتوای یک عالم مجتهد برخلاف پیش زمینه‌های ذهنی آن‌ها باشد.
در حقیقت اگر یک مرجع تقلید را به عنوان کارشناس خبره در امر دین قبول داریم، در وهله اول انتقاد از نظر کارشناسانه وی نیز باید توسط اهل خبره صورت گیرد؛ و نیز باید بدانیم نظرهای فقهی آن‌ها نه براساس سلایق شخصی بلکه مبتنی بر سال‌ها اجتهاد و تحقیق و بررسی در دین است. این در شرایطی است که بسیاری از فتاوای مراجع تقلید اختلافی است.
تلاش وهابیت برای کم کردن شأن آیت‌الله مکارم شیرازی
از سوی دیگر با دقت در موضع‌گیری‌های چندساله اخیر آیت‌الله مکارم شیرازی متوجه می‌شویم یکی از مراجعی که به صورت جدی و مستمر به مقابله با شبهات وهابیت پرداختند، ایشان بودند. این مرجع تقلید بارها در مباحث مفصلی به نقد وهابیت پرداخته و با دلائل روشن و محکم مبانی وهابیت را رد کرده‌اند و بارها به صورت رسمی علمای وهابی را به مناظره در یکی از شبکه‌های بین‌المللی دعوت کرده‌اند. طرف مقابل نیز که مطمئن بود توان مقابله با ایشان را ندارند حاضر به مناظر نشد و با ابزارهای رسانه‌ای درصدد کم کردن شأن ایشان نزد مردم برآمدند.
بنابراین اگر دین‌دار هستیم و به امر مهم و ضروری چون حجاب حساسیت داریم فراموش نکنیم که آگاهی ما از احکام دین اسلام به دلیل زحمات چندین و چند ساله علمائی چون آیت‌الله مکارم شیرازی است که اعلمیت و تقوای آن‌ها برای همگان ثابت شده است و اگر فتوای ایشان با برخی پیش فرض‌های دینی یا عرفی ما تفاوت دارد، به جای انتقاد بی‌پشتوانه و بعضاً جاهلانه اندکی تقوای پذیرش نظر عالمانه دلسوزان و خبره‌های دین را داشته باشیم./ اعتدال
بعضی از خانم ها هم آیه قران را کنار گذاشتند و خود اجتهاد نمودند و در خیابانها تور می پوشند و عملا بی حجابی در حال اجرا در خیابانهاست آن وقت در همین وضعیت حجاب این فتوا قبل از همه برگ ترخیص برای این عده و بهانه ای برای ایجاد ضرورت های دیگر برای کشف حجاب می شود و شده است. هنوز بعضی ها وجوب حجاب را قبول ندارند و می گویند شیخ ها از خودشان درآوردند این فتوا راهگشای اینها شد. ای کاش مصلحت اسلام و انقلاب و نوامیس مردم هم به اندازه تحصیل دیده می شد!