شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: نوشتار حاضر پیرامون پژوهش‌های فقهی انجام شده در خصوص بیماری ایدز با تکیه بر کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» تألیف آیت‌الله شیخ حسن جواهری (از علما و اساتید خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف) است که به بهانه هفته اطلاع‌رسانی بیماری ایدز منعکس می‌شود.
ویروس HIV که سابقه‌‌ای بیش از ۲۵ ساله دارد، ویروسی است که با ایجاد نقص در ایمنی بدن انسان، رفته‌رفته موجب ناکارآمدی سیستم دفاعی و مرگ می‌شود. ابعاد فقهی این بیماری، مسئله‌‌ای است که پژوهشگران حوزه فقه و حقوق را به تأمل و تحقیق پیرامون آن واداشته است. به غیر از فتاوی پراکنده مراجع معاصر، در رابطه با احکام مرتبط با بیماران ایدز، این موضوع در حوزه فقه استدلالی همچنان قابل تکامل است.
در میان آثاری که از ابعاد فقهی این بیماری بحث نموده‌اند، کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» اثر آیت‌الله شیخ حسن جواهری یکی از کامل‌ترین آن‌ها از نظر برشماری مسائل می‌باشد. در این نوشتار ابتدا توضیح کوتاهی پیرامون نویسنده این اثر داده شده و سپس به شمارش سایر پژوهش‌های مرتبط پرداخته شده است.
پیرامون مؤلف کتاب بحوث فی الفقه المعاصر
آیت‌الله «شیخ حسن جواهری»، مجتهد متولد ۱۹۴۹ میلادی (۱۳۲۸ شمسی/ ۱۳۶۹قمری) در نجف، با چهار واسطه به شیخ محمدحسن نجفی (مشهور به صاحب جواهر) می‌رسد. ایشان از شاگردان آیتﷲ خویی و شهید صدر در نجف اشرف و آیات عظام مرحوم میرزا جواد تبریزی و وحید خراسانی در قم بوده و در دانشکده فقه نیز مقطع کارشناسی را گذرانده است.
آنچه موجب شد تا آیت‌الله جواهری در قم به فعالیت علمی خویش ادامه دهد، دو بار بازداشت در اواخر دهه هفتاد میلادی به دستور حکومت بعثی عراق و تبعید به ایران بود. در این دوره ارتباط وثیق‌تری با جمهوری اسلامی ایران یافته و در نهاد‌هایی چون مجمع جهانی اهل‌بیت(ع) و مجمع فقه اهل‌بیت(ع) درآمد و تدریس در دارالتبلیغ اسلامی قم را در کارنامه علمی خود ثبت نمود. از ممیزات او، علاوه بر فعالیت‌های درون مذهبی، برقراری ارتباط با متفکرین و نهادهای مهم اهل سنت همچون مجمع فقه اسلامی جدّه و مشارکت فعال در محافل علمی جده، مصر، مراکش و سایر کشور‌های اسلامی است.
آیت‌الله جواهری بیش یک دهه است که به زادگاهش نجف بازگشته و موضوعاتی را که تحت تأثیر فضای نوین قم بررسی کرده بود، در حوزه نجف مطرح می‌کند. از جمله این موضوعات، بحث دموکراسی و مردم‌سالاری دینی است.
از مبانی فکری وی می‌توان به میل به تخصصی‌شدن اجتهاد، استقلال کامل حوزه‌های علمیه، اصلاح رساله‌های مراجع و ذکر دلایل فتاوی اشاره نمود. ایشان آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله سیستانی را دو قطب مهم شیعیان می‌داند. (برگرفته از مجله تقریرات، شماره ششم)
معرفی کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر»
آیت‌الله جواهری در مقدمه کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» علت تدوین این کتاب را عرضه و به اشتراک گذاشتن مباحث جدید فقهیِ برگرفته از مشارکت ایشان در محافل علمی عربستان، هند و مراکش می‌داند. با توجه به این مطلب، این کتاب ماحصل مشارکت حضوری و پژوهش‌های ارسالی ایشان در مجامع فقهی اسلامی در کشور‌های مختلف می‌باشد. متن این کتاب از طریق سایت کتابخانه مدرسه فقاهت (LIB.ESHIA.IR) قابل دسترسی می‌باشد.
مباحث مربوط به ایدز در کتاب بحوث فی الفقه المعاصر: با تأمل در فهرست مسائلی که آیت‌الله جواهری در رابطه با ایدز مطرح نموده است، می‌توان نگاه نسبتاً جامعی به این موضوع پیدا نمود و به بررسی جهات کم‌تر تحقیق شده آن پرداخت. از این رو، توجه به این فهرست حائز اهمیت می‌باشد.
بخش اول: مقدمات
۱- اسباب بیماری ایدز
۲- راه‌های انتقال ایدز
۳- ویژگی‌ها و خطرات این بیماری
بخش دوم: مسائل فقهی ایدز
۱- حکم اعلام مریضی، به اطرافیان مریض توسط پزشک
۲- عزل مریض از اجتماع
۳- حکم انتقال عمدی بیماری به دیگران
– حکم تکلیفی (حرمت)
– کیفر شرعی انتقال دهنده
۴- حقوق شخص مبتلابه ایدز و تکالیف او
– حکم تکلیفی و وضعی ازدواج مریض با شخص سالم
– حکم ازدواج دو شخص مبتلابه ایدز
– جواز بارداری زن مبتلابه ایدز با احتمال انتقال بیماری به جنین
۵- بررسی جواز امتناع از آمیزش با همسر مبتلا، توسط همسر غیر مبتلا
۶- بررسی حق فسخ نکاح در صورت ابتلاء یکی از زوجین
۷- بررسی حق طلاق زن از شوهر مبتلابه ایدز
۸- جواز یا عدم جواز سقط جنین، در صورت ابتلاء مادر
۹- حکم حضانت و شیردهی مادر مبتلابه ایدز
۱۰- امکان سنجی صدق عنوان «مرض موت» به ایدز و ترتب حکم حَجر از تصرف در اموال
بخش سوم (خاتمه): راه‌های جلوگیری از بیماری ایدز (با نگاه به احکام شرع مقدس)
فهرست سایر مقالات فقهی مرتبط با بیماری ایدز
در نهایت، به‌صورت اشاره وار، پژوهش‌های مرتبط به بیماری ایدز که مسائل فقهی این بیماری را مورد کنکاش قرار داده است را ذکر می‌کنیم. توجه به این سابقه پژوهشی، خلأ یا نقصان تحقیقات فقهی مکتوب، در برخی مسائل فقهی ایدز را بیش از پیش نمایان و راه را برای پژوهشگران این عرصه روشن می‌نماید.
۱- اثر مرض الایدز فی تقیید التصرفات فی الفقه الاسلامی (نزیه حماد): در این اثر به بررسی حکم به محجوریت از تصرف در اموال، نسبت به شخص مبتلابه ایدز پرداخته شده است.
۲- احکام فقهی ایدز (محمد امجد): این مقاله که خلاصه مجموعه مقالات همایش «مجمع الفقه الاسلامی» در ابوظبی است به‌صورت مختصر و اجمالی به بحث از مجموعه احکام مرتبط با ایدز پرداخته است.
۳- ادله جواز فسخ نکاح در بیماری ایدز از دیدگاه فقیهان (رجائی پور و قنبریان)
۴- انتقال بیماری ایدز از طریق تماس جنسی و انتقال خون؛ از آثار حقوقی تا پیامد‌های کیفری (عباسی و همکاران)
۵- ایدز فعل کشنده در فقه شیعه و حقوق کیفری ایران (موسی زاده و ملک پور): این پژوهش احکام فقهی و حقوق کیفری انتقال دهنده بیماری ایدز را بررسی نموده است.
۶- بررسی فقهی – حقوقی مسئولیت کیفری ناقل ایدز در قتل؛ با تکیه بر انتقال از طریق تماس جنسی (یزدانی و سماواتی): در این مقاله استدلال‌های موافقین و مخالفین مسئولیت کیفری انتقال دهنده ایدز بررسی شده است.
۷- بررسی فقهی و حقوقی و حدود مسئولیت مدنی و کیفری ناقلین ایدز با رویکردی بر نظریات امام خمینی(ره) (موسوی بجنوردی و ناهیدی): این پژوهش متکفل بررسی مسئولیت و ضمان فرد انتقال دهنده بیماری در فروض مختلف (علم یا جهل، عمد و غیر یا غیر عمد، مباشر یا غیر مباشر) و کفایت علم، رضایت و ابراء مجنی علیه است.
۸- عوامل اسقاط مجازات ناشی از انتقال ایدز (احسانپور و همکاران)
۹- مسئولیت کیفری ناشی از انتقال ایدز و عوامل رافع آن؛ مطالعه تطبیقی در حقوق ایران کانادا و فقه امامیه (مصطفوی، احسانپور)
گفتنی است، این هفتمین جلد از کتاب «بحوث فی الفقه المعاصر» است که تاکنون منتشر و روانه بازار شده است.
نویسندگان: علی محدث اردبیلی- محمدضیاء روحانی
