«قاعده وزر» کتاب شد

قاعده وزر از قواعدی است که علی رغم حضور در ابواب متعدد فقه و استناد به آن در طول تاریخ اسلام، کمتر مورد بحث و گفت و گو قرار گرفته است. در منابع روایی امامیه و مصادر حدیثی اهل سنت بابی به نام مضمون آن گشوده شده است. ورود این قاعده در برخی علوم دیگر از جمله کلام و اخلاق قابل بررسی است. طبق این قاعده هر کس عهده‌دار مسئولیت‌های کیفری و مدنی خود است و نمی‌تواند آن را بر دوش بیگانه نهد.

به گزارش خبرنگار اجتهاد، اهمیت قواعد فقهی در فرایند استنباط بر پژوهشگران عرصه فقه پوشیده نیست. در این میان برخی قواعد از بحث و گفتگو بهره‌ای وافر برده‌اند و برخی کمتر و بعضی نیز به‌کلی یا تقریباً از آن بی‌بهره مانده‌اند.

قاعده وزر از قواعدی است که علی‌رغم حضور در ابواب متعدد فقه مشمول قسم اخیر است؛ زیرا تنها در چند نوشته اندک به عنوان قاعده فقهی بررسی شده، اما در همین موارد نیز به جوانب مختلف آن پرداخته نشده است. نوشته‌های اندک دیگر نیز بیشتر جنبه حقوقی، نه فقهی – آن هم بیشتر حیثیت کیفری قاعده – را در نظر داشته‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا فرحناک، عضو هیئت علمی گروه دانش‌های وابسته به فقه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که سابقه‌ای طولانی در کاوش قواعد فقهی دارد بر آن شده تا با یادکرد این قاعده جوانب مختلف آن را به‌گونه‌ای‌که دیگران بدان نپرداخته‌اند، طرح نماید و حاصل این بررسی کتاب «قاعده وزر» شده که به‌تازگی از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی) به زیور طبع آرسته شده است.

این بررسی در چهار فصل: ۱. مفاهیم و کلیات؛ ۲. ادله قاعده وزر؛ ۳. قلمرو قاعده وزر و رابطه آن با قواعد دیگر؛ ۴. کاربرد قاعده وزر در فقه؛ از سوی نگارنده تبیین شده است.

در فصل نخست تعریف قاعده فقهی و توضیح قواعد نانوشته، مفاد قاعده وزر و معرفی نوشته‌های چاپ‌شده درباره این قاعده و مجازات‌های اعمال‌شده در طول تاریخ بشر بر خلاف قاعده وزر، آمده است؛ همچنین سابقه استدلال به قاعده در کتاب‌های فقهی نشان داده شده و ورود قاعده به دو علم کلام و اخلاق و نمونه‌های تاریخی احتجاج مسلمانان به قاعده در طول تاریخ گزارش شده است.

در فصل دوم شماری از آیات شریفه به عنوان دلیل قرآنی آمده و از خود عبارت شریف قرآنی «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ اُخْرَی» با تفصیل بیشتری سخن گفته شده و به تعدادی روایات استناد شده است؛ همچنین با کمک‌گرفتن از برخی قواعد فقهی، ادله اجماع و عقل مطرح گشته است.

در فصل سوم قلمرو قاعده و مواردی که به عنوان استثنا طرح شده یا قابل طرح است و نیز نمونه‌هایی فقهی از همسویی و ناهمسویی برخی قواعد با قاعده وزر آورده شده است.

و سرانجام در فصل چهارم کاربردهای قاعده در ابواب مختلف و متعدد فقهی، به‌ویژه در مسائل مستحدثه نشان داده شده است.

گفتنی است، «مأخذشناسی قواعد فقهی»، «موضوع شناسی در فقه» و «پیکرتراشی و نگارگری در فقه» از دیگر آثار این محقق است.

یادآوری می‌شود، چاپ اول کتاب «قاعده وزر» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا فرحناک در ۱۵۶ صفحه توسط نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قطع رقعی، به قیمت ۴۵هزار تومان به‌زیور طبع آراسته شده است.