شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
رئیس انجمن علمی ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم با بیان اینکه حوزه علمیه قم تا نقطه مطلوب فاصله دارد، گفت: برای اینکه حوزه و نظام بتوانند وظایف متقابل خود را به خوبی انجام دهند باید از فرهیختگان و نخبگان حوزوی در مسئولیتها استفاده کنیم که متاسفانه در برخی موارد دیده می‌شود، مناصب توسط کسانی تصدی می‌شوند که شایستگی لازم علمی و عملی را ندارند و وجاهت حوزه را خدشه دار می‌کنند.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم واعظ موسوی به اهمیت فقه در حوزه‌های علمیه اشاره کرد و به شفقنا گفت: خداوند در آیه ۱۲۲ سوره توبه می‌فرماید:«وَمَا کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِینفِرُوا کافَّهً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کلِّ فِرْقَهٍ مِّنْهُمْ طَائِفَهٌ لِّیتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِینذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیهِمْ لَعَلَّهُمْ یحْذَرُونَ»؛ این آیه شریفه در ضمن آیات جهاد در سوره توبه واقع شده است و قطعاً بر اثر تاکید بسیار فراوانی که در آیات پیشین در مورد جهاد نظامی و بسیج عمومی در شرایط ویژه و بحرانی شده، ممکن است برای برخی ارزش امور دیگر کمتر شود و گمان کنند تمام ارزش در جهاد است، اما نباید از جهاد علمی و فرهنگی غافل شد لذا به نظر می‌رسد این آیه برای دفع چنین توهمی در ادامه آیات جهاد قرار گرفته است.
او اضافه کرد: خداوند در ادامه می‌فرماید: همه مومنان نباید برای جهاد نظامی کوچ کنند بلکه برخی برای انجام جهاد بزرگ علمی در محضر پیامبر(ص) و امام بمانند و مسائل دین را از منبع ناب آن دریافت نموده و پس از تفقه در دین به سراغ قوم خود رفته و آنها را انذار کنند.
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه به معنای دقیق فقه و تفقه اشاره کرد و گفت: فقه و تفقه در قرآن کریم برخلاف اصطلاح رایج علمی، به یک فهم دقیق، عمیق و ژرف گفته می‌شود که همه معارف دین را در همه عرصه‌ها در بر می‌گیرد و از نفی و اثباتی هم که در آیه آمده است به خوبی مستفاد می‌شود که تفقه و فقه دینی پیداکردن واجب کفایی است.
او با بیان اینکه در هر جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مسئولیتها و کارهای مهم توزیع و تقسیم می‌شود، ابراز داشت: اینگونه نیست که یک فرد بتواند همه کارهای نظامی، امنیتی، انتظامی و کارهای علمی و پژوهشی را انجام دهد و از اینجاست که می‌گوئیم تنها جهاد نظامی مطرح نیست بلکه دسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای هم باید در جهاد فرهنگی و علمی وقت خود را صرف کنند و مرزهای اعتقادی و علمی را حفاظت کرده و مانع حضور دشمن در این عرصه شوند و اینجاست که در روایات داریم وقتی قلم علما با خون شهدا در قیامت سنجیده می‌شود، قلم عالم ارزش بیشتری از خون شهدا خواهد داشت.
هشدار بزرگان در مورد وضعیت حوزه علمیه قم
واعظ موسوی تصریح کرد: حوزه علمیه قم امروز به عنوان نماد حوزه علمیه تشیع از گستردگی بسیار زیادی برخوردار شده هرچند از نظر کمی و کیفی با نقطه مطلوب فاصله دارد اما به عنوان قله حوزه‌های علمیه تشیع انجام وظیفه می‌کند و در صدد انجام تکالیفی است که از حوزه علمیه شیعی انتظار می‌رود و به همین دلیل است که تمام نگاههای داخل و خارج به آن معطوف است.
او در خصوص هشدار بزرگان در مورد وضعیت حوزه علمیه قم عنوان داشت: اساتید و بزرگان حوزه اطلاعات خوبی در مورد داشته‌ها و توقعات موجود از حوزه‌ها دارند. با توجه به ظرافتها و دقائقی که در هر علمی وجود دارد، مسلما هرچه فرد تخصصی تر کار کند بیشتر می‌تواند به عمق آن علم پی ببرد.
این استاد حوزه اضافه کرد: علوم در گذر زمان از بساطت و سادگی برخوردار بودند و حیطه هر علمی و دامنه و گستره آن نسبت به زمان فعلی محدودتر بود؛ هرچه از نظر تاریخی جلوتر می‌رویم، دامنه علوم گسترده تر می‌شود و این مساله، کار را بر متخصصین آن علم سخت و مسئولیت را سنگین تر می‌کند.
او ادامه داد: گستردگی علوم از یکسو و گرفتاری‌های مختلفی که شاغلان در حوزه دارند از سوی دیگر، سبب شده تا بخشی از فرصتهای ناب را از بین برده و کسانی که امروزه در حوزه به کارهای آموزشی، پژوهشی، تحقیقی و تربیتی مشغولند به آن نقطه مطلوب و ایده آل نتوانند برسند.
واعظ موسوی خاطرنشان کرد: تعبیراتی که بزرگان ما می‌کنند گاهی برای ایجاد طراوت و شادابی و پویایی در شاگردان خودشان هست تا به وضعیت موجود اکتفا نکنند چون اگر کسانی که در حوزه هستند وضعیت موجود را مطلوب تلقی کنند و تمام ایده و آرمانشان رسیدن به همین وضعیت باشد، مسلما وقتی به این جایگاه رسیدند درجا خواهند زد و انگیزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای برای فعالیتهای مستمر بعدی نخواهند داشت اما وقتی نقطه مطلوب را فراتر از وضعیت موجود گرفتیم، اشتیاق و انگیزه برای شکستن این مرزها و عبور از وضعیت موجود بیشتر خواهد شد و افراد در پرتو تلاش شبانه روزی به موفقیتهای چشمگیر بیشتری دست خواهند یافت.
فعالیت مراکز علمی حوزه و انجمن‌ها در عرصه‌های میان رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای
او با اشاره به فعالیت مراکز علمی حوزه و انجمن‌ها در عرصه رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای و میان رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تاکید کرد: نهیب‌هایی که بزرگان می‌زنند غالبا برای ایجاد پویایی و جلوگیری از ایستایی در وضعیت موجود است و لذا انسان برای پیمودن راه ترقی و پیشرفت باید به دوردست‌ها نگاه کرده، آرمانی فکر و ایده آلی عمل کند.
رئیس انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم در ادامه، به جایگاه علوم تحلیلی در حوزه به منظور ارتباط با دنیای جدید اشاره کرد و بیان داشت: یکی از ویژگی‌هایی که برای مکتب قم تعریف می‌کنند این است که این حوزه برخلاف دیگر حوزه‌ها، تبلیغ محور هم هست یعنی از همان ابتدا که دانش پژوه وارد حوزه می‌شود نیم نگاهی به تبلیغ می‌کند و تبلیغ مباحث دینی را به عنوان یک وظیفه ذاتی برای طلبه مسلم می‌دانیم.
او تصریح کرد: حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که براساس تبلیغ و رساندن پیام دین به دنیا پایه ریزی شده و تربیت یافتگان خود را افرادی با سعه صدر و اهل مراودات و ارتباطات برای ارتباط وثیق و محکم با جامعه بشری تربیت می‌کند مسلما از چنین محسناتی برخوردار خواهد بود که همواره به بیرون حوزه و انتظاراتی که جامعه بیرونی از حوزه علمیه داشته، نگاه کرده و تلاش کند که انتظارات از حوزه را به خوبی برآورده سازد.
استقلال مالی حوزه و مردمی اداره شدن آن
واعظ موسوی اظهار داشت: وقتی دانش آموخته حوزه علمیه قم می‌داند که در مناسبت‌های مختلف باید در بین مردم به عنوان مبلغ حضور یافته و پاسخگوی شبهات باشد، قطعا خود را برای انجام چنین مسئولیتی مجهز می‌کند.
او با اشاره به استقلال مالی حوزه و مردمی اداره شدن آن تاکید کرد: امروز مبلغان با مراجعت از سفرهای تبلیغی با کوله باری از سئوالات و ابهامات مواجه می‌شوند و همین، مسئولیتهای حوزه را سنگین کرده است.
استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه حوزه نسبت به این مسائل بی تفاوت نیست، یادآور شد: کار برای برنامه ریزان حوزوی و اساتید به عنوان یک تکلیف در پاسخگویی شبهات سنگین می‌شود اما در حد توان خود تلاش می‌کند تا ارتباط خود را به مدرن ترین شکل ممکن با نیازهای جامعه بشری ایجاد کرده و برنامه‌ها را به نحوی سوق دهد که پاسخگوی اشکالات امروز بشری باشد و شکل گیری بسیاری از علوم میان رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در حوزه در جهت پاسخگویی به این اشکالات است.
او در مورد رشته‌های موجود در حوزه علمیه قم عنوان کرد: ادبیات عرب، صرف و نحو، معانی، بدیع، منطق و فلسفه به عنوان بخشی از معقول، فقه، تفسیر، کلام، تاریخ، رجال و درایه از جمله رشته‌های سنتی موجود در حوزه هستند.
پرداختن به فقه و فاصله گرفتن از علوم دیگر، هرگز در شأن حوزه علمیه قم نیست
واعظ موسوی ادامه داد: اخیرا مباحث مختلفی مانند فقه‌های مضاف، فقه‌های حکومتی، اجتماعی، تربیتی و مباحث جدید کلامی و همچنین، علوم ارتباطی، رسانه‌ای، فضای مجازی مباحثی هستند که در حوزه به عنوان میان رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در حال شکل گیری است.
او در مورد تکثر و پراکندگی در حوزه علمیه قم هم بیان داشت: به عنوان نقطه مطلوب و ایده آلی که برای حوزه علمیه قم ترسیم می‌کنیم، همواره اقرار داریم که هرچند حوزه علمیه در مسیر است اما تا نقطه مطلوب فاصله دارد.
رئیس انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه اضافه کرد: در مورد حوزه علمیه قم دو دیدگاه وجود دارد؛ عده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای سهم بسزایی برای فقه و اصول قائلند و پرداختن به مسائل دیگر را مورد تشتت و پراکندگی می‌دانند و شکل گیری موسسات و انجمن‌ها و مراکز علمی دیگر که در مورد مباحث میان رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بحث می‌کنند را خدشه می‌کنند، در مقابل عده دیگری هستند که فقه محور بودن حوزه را مورد اشکال قرار می‌دهند و به همین مقداری که الان به مباحث پیرامونی و علوم دیگر پرداخته می‌شود، قانع نیستند و معتقدند این مقدار کافی نیست و باید بیشتر پرداخته شود.
او تصریح کرد: معتقدم از آنجا که فقه تشیع توانایی اداره جامعه را در همه شئون و زوایا دارد و حوزه ما به عنوان حوزه فقه محور تلقی می‌شود، باید در ابتدا تمام همّ خود را بر تعمیق بخشی به مسائل فقهی و محوردیدن فقه باشد اما این به آن معنا نیست که ما از بقیه علوم و رشته‌ها دست برداریم چون فقه بدون رجال، فقه بدون ادبیات، فقه بدون اصول، فقه بدون منطق، فقه بدون تفسیر، فقه بدون کلام و فقه بدون تفسیر هرگز شأن حوزه علمیه قم نیست اما مسلما مدیران حوزه باید اولویت بندی کنند تا در برخی موارد فرع بر اصل مقدم نشود و بتوانیم این تراث صدساله را با این تجربه ذی قیمت به نسل بعدی منتقل کنیم و خدشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به آن وارد نسازیم.
حضور حوزه در قدرت سیاسی
واعظ موسوی در بخش دیگر سخنان خود به مساله حضور حوزه در قدرت سیاسی اشاره کرد و گفت: میانه روی در هر کاری مطلوب است و قطعا افراط و تفریط هر دو آفت است؛ حوزه علمیه قم به عنوان پایگاه انقلاب اسلامی هرجا احساس کرده جامعه به او نیاز دارد، همراه و رهبر جامعه بوده است.
او ادامه داد: حوزه علمیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که در صدد ادامه دادن راه انبیاء و اولیاست نمی‌تواند در فضای بسته تارهایی را به خود بتند و در آن فعالیت کند بلکه حوزه علمیه امروز یادگار دانشگاه امام صادق(ع) و امام باقر(ع) در مدینه است که شاگردانی را برای عرصه‌های مختلف تربیت می‌کرد والا اگر ائمه(ع) از مسجد و منبر صرفا برای عبادت استفاده می‌کردند و کاری به صلاح و فلاح بشر نداشتند که حکومتها کاری با آنها نداشتند.
این استاد حوزه، ابراز داشت: اگر امروز، حوزه علمیه قم این چنین از سوی دشمنان مختلف مورد هجمه است و هرروز به بهانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نظام جمهوری اسلامی را تحریم می‌کنند برای این است که می‌بینند حوزه علمیه و نظام جمهوری اسلامی به دنبال ایجاد مدینه فاضله است و اگر امکانات و زمینه فراهم شود، به الگویی تبدیل می‌شود که کاخ مستکبران و مستبدان را ویران کرده و بشریت به سوی سعادت و عاقبت بخیری رهنمون می‌شود لذا حوزه علمیه شیعه با الگوگیری از حوزه معصومین(ع)، حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مردمی است که مسئولیت آن منحصر به افراد خود نیست بلکه در برابر همه بشریت مسئولیت دارد و باید پاسخگوی آنها باشد لذا گرچه مسئولیت سنگینی است اما باید دائما اساتید این نکته را به شاگردان خود گوشزد کنند که به عنوان شخصیت‌های جامع الاطراف اجتماعی به روز و کارآمد تربیت شوند چراکه کار حوزه تربیت عالم است نه عابد.
یکی از محاسن حوزه علمیه قم، کانالیزه نبودن و فیلترنشدن افراد است
او در مورد دیدگاههای موجود در حوزه در عرصه فقه سیاسی گفت: یکی از محاسن حوزه علمیه قم، کانالیزه نبودن و فیلترنشدن افراد است؛ افرادی که وارد حوزه علمیه قم می‌شوند وقتی به مرتبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از تشخیص می‌رسند با توجه به اندوخته‌های خویش در جهات مختلف صاحب ایده و فکر می‌شوند و هرگز الزامی نیست که افراد را از نظر سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی کانالیزه کنیم و همه به یک گونه فکر کنند و نظر دهند.
واعظ موسوی ادامه داد: اختلاف نظر و دیدگاه در حقیقت برکت و نعمتی است که در روایات هم از آن با عنوان رحمت یاد شده است و لذا در فروع فقهی و اجتماعی، چنانچه اختلافاتی را می‌بینیم، در فروع است که خود سبب پویایی می‌شود.
آزادی بیان و نظر طیف‌های مختلف سیاسی در حوزه علمیه
او در خصوص آزادی بیان و نظر طیف‌های مختلف سیاسی در حوزه علمیه گفت: تا زمانی که بحث، بحث امنیتی نشود و گفتار و مباحث و کرسی آنها صرفا مباحث علمی و پژوهشی باشد و اشکال امنیتی ایجاد نکند، آزاد هستند و نظر یکدیگر را می‌توانند نقض کنند.
استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در مورد حضور طلاب در عرصه‌های اجرایی کشور هم بیان کرد: از سویی حوزه علمیه بنابر تعبیر رهبر انقلاب، مادر نظام است و از آنجا که هیچ مادری نسبت به سرنوشت فرزند خود نمی‌تواند بی تفاوت باشد و همواره دغدغه آینده فرزند خود را دارد، حوزه علمیه هم نمی‌تواند پس از سرنگون شدن طاغوت، جامعه و نظام اسلامی را به حال خود رها کند بنابراین باید نیازهای قضائی، تقنینی، اجرایی، اخلاقی، علمی، اجتماعی، رفع شبهات و امثال آن را برآورده سازد.
نباید طلاب سطوح پائین را برای تصدی منصب‌های مختلف کشور گسیل بداریم
او ادامه داد: با این وجود، به تعبیر علامه جوادی آملی نباید نهال فروشی کنیم و طلاب سطوح پائین را برای تصدی منصب‌های مختلف کشور گسیل بداریم، این یک اشتباه استراتژیک است. برای اینکه حوزه و نظام از سویی بتوانند وظایف متقابل خود را به خوبی انجام دهند و از سوی دیگر مواجهه با این اشکال نشویم باید از فرهیختگان و نخبگان حوزوی در مسئولیتها استفاده کنیم که متاسفانه در برخی موارد دیده می‌شود، مناصب توسط کسانی تصدی می‌شوند که شایستگی لازم علمی و عملی را ندارند و وجاهت حوزه را خدشه دار می‌کنند.
واعظ موسوی به نظام اسلامی توصیه کرد: در بهره گیری از شخصیت‌های حوزوی، دقت و موشکافی لازم را داشته باشند و از فرهیختگان حوزوی در مناصب مختلف استفاده کنند نه از هرکسی که چند صباحی است وارد حوزه شده که این هم به ضرر نظام و هم حوزه خواهد بود.
او در مورد استقلال سیاسی و اقتصادی حوزه ابراز داشت: یکی از افتخارات حوزه‌های علمیه شیعه و حوزه علمیه قم، استقلال آنهاست، استقلال اقتصادی حوزه به این معناست که هرگز وابسته به حکومت، جناح و گروه خاص نبوده بلکه بوسیله مراجع تقلید و از طریق کمک‌های مردمی اداره می‌شود و چون از نظر مالی مستقل است، وامدار کسی نیست تا در بزنگاه مجبور به مراعات شود بلکه خیلی آسوده، انتقادات و پیشنهادات خود را عرضه می‌کند و این شاخصه حوزه شیعی است.
اثبات یا انکار حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تاثیرگذار است که مستقل باشد
رئیس انجمن ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم با اشاره به تاکیدات امام و رهبر انقلاب و مراجع تقلید بر حفظ استقلال حوزه تصریح کرد: اثبات یا انکار حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای تاثیرگذار است که مستقل باشد والا اگر حوزه تحت چنبره دولت قرار گیرد یا جیره خوار طیف خاصی شود، اگر حمایتی بخواهد کند، مفید فایده نخواهد بود.
او با اشاره به مشکلات مالی و مادی حوزویان بیان کرد: بیشترین شهریه حوزه حتی برای اساتید سطوح عالی و خارج در حد کمترین حقوقی که برای پائین ترین رده‌های کارمندان استخدامی دولت در نظر گرفته می‌شود، نیست.
واعظ موسوی در مورد تاثیرگذاری موسسات و نهادهای خارج حوزه بر آن گفت: ممکن است تلاش در این زمینه فراوان صورت بگیرد چون حوزه، افراد مختلفی را تربیت کرده و به مراکز مختلف گسیل داشته، همان افراد خود را حوزوی و مدیون حوزه می‌دانند حال اگر خود آنها در گوشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از حوزه کاری انجام دهند و طلابی را تربیت کنند این به معنای دخالت در شئون حوزه نیست.
او تصریح کرد: ما نباید حوزه را به عنوان تافته جدابافته در نظر بگیریم؛ فلسفه شکل گیری حوزه در مکتب تشیع این بوده که در بین مردم باشد لذا اگر نگاهی به سابقه حوزه‌های علمیه شیعی در طول تاریخ بیندازید، مساجد و حوزه‌ها عموما در مرکزی ترین نقطه شهرها شکل می‌گرفت و بهترین حوزه‌های هرشهری در وسط بازار آن شهر قرار می‌گرفت و این مدیریتی بود که پیشینیان ما برای مدیریت دو سویه حوزه در نظر می‌گرفتند و لذا معروف است که در قدیم بازاری‌ها، اول صبح، یکی دو ساعتی در حوزه‌ها حاضر می‌شدند، احکام معاملات را فرا می‌گرفتند و بعد مشغول کسب و کار می‌شدند و هر بازاری اطلاعات دینی و فقهی گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای داشت. از این منظر حوزه را در مقابل نهادهای دیگر و نهادهای دیگر را در مقابل حوزه نمی‌بینیم بلکه یک ارتباط دو سویه بین حوزه و نهادهای مختلف کشور وجود دارد کمااینکه حوزه، وظیفه خود می‌داند که نیازهای آنها را برآورده سازد.
استقلال علمی و پژوهشی حوزه بدین معنا نیست که به راهکار دیگران، وقعی ننهد
استاد تفسیر حوزه علمیه قم تاکید کرد: سیاست رهبر انقلاب و مراجع عظام تقلید این است که حوزه به عنوان یک نهاد علمی پژوهشی اعتقادی مستقل حفظ شود اما این به آن معنا نیست که از کسی پیشنهادی قبول نکند و به راهکار دیگران، وقعی ننهد.
او در مورد نگاه حوزویان به نقش مردم در تعیین سرنوشت خود ابراز داشت: نظام جمهوری اسلامی به عنوان نظام مردمسالار دینی است و مسئولیتهای خطیر با واسطه یا بی واسطه به وسیله خود مردم انتخاب می‌شوند.
واعظ موسوی ادامه داد: حوزه مسئولیت ارتباط و هدایت مردم را دارد و در این جهت خود را یکی از آحاد مردم می‌داند یعنی همانگونه که یکی از آحاد مردم در انتخابات یک رای دارد، یک مرجع تقلید شیعی هم یک رای دارد اما با توجه به اعتماد مردم به روحانیت و حوزه گاهی به مردم توصیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای می‌کنند و مردم هم صلاح خود را در پیروی از روحانیت دیده و به خواسته روحانیت عمل می‌کنند اما این به معنای نبودن حق انتخاب برای مردم نیست بلکه انتخاب حق مردم است اما در مسائل تخصصی باید قبول کرد که متخصصین باید بیایند و این مسائل را برای مردم واکاوی کنند تا با بینش و آگاهی وارد عرصه انتخاب شوند تا در انتخاب خود دچار اشتباه نشوند.
