نظام مدارج علمی خاص حوزه تعریف شود/ مراقب ترور علمی و اجتماعی شخصیت‌‌‌های حوزه باشیم

ضعف حوزه‌‌‌های علمیه، ضعف نظام اسلامی را رقم‌‌ می‌زند که از خواسته‌‌‌های دشمن است که هم حوزه و هم نظام را اگر‌‌ نمی‌توانند از نظر فیزیکی تضعیف کنند از نظر برخوردی کاری کنند که به آن بهای کافی داده نشود؛ امروز در تلاش هستند که امثال این شخصیت‌‌‌ها مثل شهید مطهری بدون ترور فیزیکی از صحنه‌‌‌های علمی و اجتماعی نظام بیرون بروند.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی رییس انجمن علمی ارتباطات و تبلیغ حوزه علمیه قم، استاد سطح عالی و درس خارج فقه، خارج اصول و تفسیر در حوزه علمیه قم است. وی در دوره قبلی مجلس خبرگان رهبری نایب رییس کمیسیون سیاسی اجتماعی و عضو کمیسیون پاسداری از ولایت فقیه بوده است.

وی در سال ۶۵ پس از تحصیل در دانشگاه تبریز به حوزه آمد و پس از اتمام دوره ۱۰ ساله حوزه در چهار سال در سال ۱۳۶۹ دروس خارج فقه و اصول را آغاز کرد و عمده مباحث فقهی را نزد مرحوم آیت‌الله تبریزی و مباحث اصولی را در خدمت آیت‌الله وحید خراسانی فراگرفت و از محضر حضرات آیات بهجت، فاضل لنکرانی، شبیری زنجانی و مکارم شیرازی مستفیض شده و در مباحث فلسفی و اسفار از محضر آیت‌الله انصاری شیرازی استفاده نمود.

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظ موسوی از سال دومِ طلبگی به عنوان مدرس مشغول تدریس است و از سال ۱۳۷۶ تاکنون در مقطع سطح عالی حوزه علمیه، در مدارس مختلف به تدریس اصول و فقه اشتغال داشته‌است. ایشان از سال ۱۳۹۰ به تدریس درس خارج مشغول شده است.

وی آثاری علمی در زمینه‌های مختلف به رشته تحریر درآورده یا در دست تدوین دارد. ایشان همچنین عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین، مجمع عالی تفسیر قرآن کریم و عضو هیأت امنای انجمن فقه رسانه بوده است.

از این رو خبرگزاری رسا، در ارتباط با آخرین وضعیت نظام آموزشی حوزه به ویژه با توجه به تأکیدات رهبر معظم انقلاب در ارتباط با حوزه با حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی گفت‌وگویی ترتیب داده که متن این گفت‌وگو در ادامه تقدیم‌‌ می‌گردد.

به عنوان سؤال نخست بفرمایید وجه تمایز نظام آموزشی حوزه با دیگر نظام‌‌‌های آموزشی در چیست؟

واعظ موسوی: بسم الله الرحمن الرحیم. بدون شک هر مرکز آموزشی و نظام آموزشی قواعد خاص و ویژه‌‌ای دارد هرچند برخی از آن ضوابط موجود در آن نظام آموزشی در میان همه مشترک است؛ یعنی دانشجویان، طلاب و دانش آموزان و داوطلبان مراکز آموزشی بالاخره دارای قواعد آموزشی مشترکی هستند.

گذشته از این شرایط کلی و عام که در هر نظام آموزشی هست، نظام آموزشی خاص گاهی شرایط خاص و ویژه‌‌ای دارد؛ نظام آموزشی حوزه که برخوردار از ۱۴ قرن سابقه تأسیس‌‌ می‌باشد بدون شک امتیازاتی دارد که دیگر مراکز ندارند، چون‌‌ می‌دانید در حقیقت حوزه‌‌‌های علمیه از زمان پیامبر آغاز شد و اهل بیت (ع) به ویژه از عصر امامین صادقین (ع) و تشکیل کلاس‌‌‌های درس توانستند ایده‌‌‌ها و مباحث علمی و تفسیری و اخلاقی خودشان را به پیروان در عصر خودشان و متأخران از خودشان آموزش بدهند.

از این رو نظام آموزشی حوزه ویژگی‌‌‌هایی دارد که در نظام‌‌‌های آموزشی دیگر یا نیست و یا اگر هست کمتر دیده‌‌ می‌شود؛ بخشی از این ویژگی‌‌‌ها همان مواردی است که از آنها به عنوان سنت‌‌‌های حسنه حوزه یاد‌‌ می‌شود، اولین ویژگی حوزه اخلاق محور و معنویت محور بودن کارهای آموزشی است برخلاف نظام‌‌‌های آموزشی دیگر که آموزش اصطلاح‌‌‌های خشک و آزمون‌‌‌های مختلف برای ارتقای رتبه افراد هست در حوزه در کنار آموزش علمی به مباحث علمی و اخلاقی توجه ویژه‌‌ای‌‌ می‌شود.

همیشه معروف بوده که بزرگان حوزه‌‌ می‌فرمودند: طلاب برای ارتقا پیدا کردن به دو بال علم و اخلاق نیاز دارند؛ ویژگی دیگر حوزه آن است که ارتباط تعلیم دهنده و تعلیم گیرنده از رابطه یک استاد و شاگرد فراتر رفته و به رابطه پدرانه بدل شده است و یک استاد گاهی خود را وقف ارتقای علمی و معنوی شاگرد کرده و به همه زوایای محصل توجه‌‌ می‌کند و به او مهارت‌‌‌های فردی و اجتماعی را نیز آموزش‌‌ می‌دهد.

یکی از ویژگی‌‌‌های نظام آموزشی حوزه بحث انتخاب آزاد استاد است، این سنت امروز در حوزه چرا مثل گذشته جدی گرفته‌‌ نمی‌شود؟

واعظ موسوی: بله همانطور که شما گفتید یکی از سنت‌‌‌های حسنه حوزه انتخاب آزاد دو طرفه است، همواره در حوزه‌‌‌های علمیه وقتی فردی پس از سال‌‌‌ها تحصیل و استفاده از محضر بزرگان در خود صلاحیت تدریس‌‌ می‌دید اعلام‌‌ می‌کردد که آمادگی شروع بحث خاصی را دارد و دانش آموزان و طلاب وقتی به دنبال آن بحث خاص بودند از بین اساتید متعدد برای خودشان حق انتخاب قائل بودند و با حضور در جلسات بحث و درس با ملاک‌‌‌هایی که داشتند از بین چندین استاد، استاد مورد علاقه خودشان که بیشترین بهره را‌‌ می‌توانستند از او ببرند انتخاب‌‌ می‌کردند.

سنت انتخاب آزادانه استاد نیمه جان شده است

امروز این سنت حوزه به صورت نیمه جان نه خیلی قوی وجود دارد که گاهی دیده‌‌ می‌شود بیش از صد استاد یک ماده درسی را اعلام‌‌ می‌کننند و صدها طلبه‌‌ای که باید آن درس را بگذرانند برای خود حق انتخاب قائل هستند، اساتید نیز که خود را در معرض قرار داده‌اند این حق را دارند که اگر احساس کردند یکی از طلاب شرایط شرکت در درس او را ندارد‌‌ می‌توانند از از او بخواهند بعد از احراز شرایط در پای درس استاد بیاید.

یعنی همواره یکی رابطه بینابینی و دو طرفه میان استاد و شاگرد وجود داشته است که شما این گونه رابطه‌‌ای را در کمتر نظام آموزشی دیده اید، یعنی گاهی یک دانشجو که اصلا‌‌ نمی‌تواند از محضر استادی بهره ببرد باید به اجبار در دانشگاه سرکلاس حاضر شود و از آن طرف استادی که‌‌ می‌داند شاگردش برای کلاس او مناسب نیست باید وجود دانشجو را تحمل کند.

رابطه فردی و اجتماعی استاد و شاگرد در حوزه

در حوزه وجود اعتماد متقابل بین استاد و شاگرد آن چنان این رابطه را تعمیق‌‌ می‌بخشد که با وجود فاصله علمی و طبقاتی مراوداتی ایجاد‌‌ می‌شود که از زوایای فردی و اجتماعی هم با خبر شده و پی به مشکلات موجود و تهدیداتی که احیانا در کمین است‌‌ می‌برند.

اگر امکان دارد برخی از سنت‌‌‌های اصیل حوزه را برای خوانندگان توضیح بدهید و وضعیت آن را در حوزه علمیه امروز تشریح کنید.

واعظ موسوی: ما در حوزه سنت‌‌‌های قوی و اصیل زیادی داریم، یکی از سنت‌‌‌های بسیار نیکوی حوزه عدم وابستگی و محوریت مدرک و گرفتن مدرک خاص بوده است؛ یعنی در گذشته هر طلبه وقتی به مرحله خاصی از علم رسید احساس‌‌ می‌کرد که باید در مرتبه بالاتر حاضر شود به همین جهت پای درس استادی که‌‌ می‌خواست حاضر‌‌ می‌شد و هرگز برای مدرک درس خوانده‌‌ نمی‌شد که امروز هم نباشد بشود.

حوزه جای مدرک گرایی نیست

حوزه هرگز جای مدرک گرایی نبوده و نیست؛ چراکه همواره طلاب سعی در افزایش فهم و درک علمی خود دارند به همین جهت از جمله محسناتی که کمی فراموش شده است، وجود مباحثه بین طلاب است یعنی محصلانی که پای درس استاد‌‌ می‌نشینند بعد از فراگیری دروس بین خودشان به مباحثه‌‌ می‌نشینند تا بیشترین دریافتی را داشته باشند و اگر یکی از آنها اشکالی یا سؤالی داشت دیگران پاسخ بدهد و اگر مجموعه پاسخ ندهند از استاد توضیح بیشتر را‌‌ می‌خواهند.

مباحثه موارد علمی را ملکه‌‌ می‌کند و آثار و ثمرات فراوانی را دارد، بر کسی پوشیده نیست اگر طلبه‌‌ای با این شرایط با بحث‌‌‌های متعدد و مطالعه‌‌‌های قوی درس خود را پیش ببرد پیشرفت او با دیگران قابل مقایسه نیست.

تقریر نویسی سنتی ویژه در حوزه

همچنین از دیرباز تقریر نویسی محصلان پای درس استاد همچون یک فریضه مطرح بوده و نوشتن خلاصه مباحث ارائه شده از سوی استاد را به طور دقیق انجام‌‌ می‌دادند، به ویژه بعد از خروج از کلاس در اولین فرصت سعی‌‌ می‌کنند همه آموزه‌‌‌های به صورت تصویر بحث استاد روی کاعذ بیاورند و با ثبت و ضبط مطالب به آنها رنگ ماندگاری بدهند.

سنت حسنه دیگر پیش مطالعه و پس مطالعه است، طلابی که مراقب‌اند مطالب ارائه شده ضایع نشود قبل از حضور در درس به مطالعه و تفکر اجمالی پیرامون موضوع درس بعدی‌‌ می‌پردازند و پس از تمام شدن درس و قبل از شرکت در مباحثه با همدرسی‌‌‌ها باز با دقت بیشتری و با تعمق بیشتری مطالعه‌‌ می‌کنند تا بتوانند همچون یک استاد همان بحث را به حلقه مباحثه‌‌ای القا کنند و زوایای ناشناخته بحث را به خوبی موشکافی کنند.

به عقیده حضرتعالی مسؤولان و مدیران حوزه در ساحت تصمیم گیری برای امور مختلف طلاب، لازم است چه اقداماتی را برای احیای سنت‌‌‌های حوزه انجام بدهند؟

واعظ موسوی: به نظر من باید روش‌‌‌های رایج در حوزه‌‌‌های علمیه که سابقه چندین قرنی دارد به عنوان یک روش مجرب و موفق مورد حمایت و اقدام و عمل در حوزه قرار بگیرد و الا به صرف انجام مصاحبه‌‌‌ها و ثبت کردن این مسائل بدون اقدام وضعیت حوزه‌‌‌ها بهبود بخشیده نخواهد شد.

مسؤولان به نظام آموزشی سنتی حوزه افتخار کنند

تصمیم سازان و تصمیم گیران باید به داشته‌‌‌های خودشان و غنای این نظام آموزشی ببالند و اگر هم در صدد ارتقای آن هستند در تلاش باشند تا محسّناتی را به آن اضافه کنند به نحوی که خدشه‌‌ای به این اصالت‌‌‌ها وارد نشود.

البته خدا را شاکریم اشراف صاحب اصلی حوزه‌‌‌های علمیه یعنی حضرت ولی عصر (عج) و همچنین توجه کافی از سوی رهبر معظم انقلاب و مراجع و بزرگوار نسبت به مجریان و تصمیم گیران بوده و تذکرات لازم داده‌‌ می‌شود ولی ما هم تقاضا داریم که قدر داشته‌‌‌های خودمان را بدانیم و در تقویت این سنت‌‌‌های حسنه تلاش کنیم و اگر چیزی را بیافزاییم باید اموری باشد که در تعمیق این روش و استفاده از داشته‌‌‌های حوزه ما را کمک کند و در ارتقای علمی تأثیر بسزایی داشته باشد.

به نظر شما چرا خود حوزویان گاهی دارندگان مدارک دانشگاهی را برای به بکارگیری در مراکز آموزشی و پژوهشی بیشتر از طلاب قوی و پژوهشگران حوزوی قبول دارند؟

واعظ موسوی: به هرحال این که در مسائل اجرایی حتی در نهادهای حوزوی به این مشکل برمی خوریم که صدایی از عزیزان در‌‌ نمی‌آید اصلا شایسته نیست و ما باید قدر داشته‌‌‌های خودمان را بدانیم ولی گاهی از باب مثل عرفی که «مرغ همسایه غازه» با این بهانه که تحصیلات حوزوی از عمق و غنای کافی برخوردار نیست چون مدرک معتبری ندارد خودمان به خودمان توجه‌‌ نمی‌کنیم، در حالی که مطالب بسیار سطحی تر از حوزه در یک مؤسسه یا دانشگاه دیگر آموزش داده‌‌ می‌شود ولی چون مدرک دارد در حوزه نیز بیشتر به او بها داده‌‌ می‌شود که جای تأسف عمیق دارد.

ارتقای علوم انسانی بدون حوزه معنا ندارد

متصدیان علوم انسانی که دانشگاه متولی آموزش آن است دست نیاز به سمت حوزه دراز کرده اند، همچنانکه رهبر معظم انقلاب نیز بر لزوم توجه به علوم انسانی اسلامی در حوزه تأکید کرده‌اند و بارها گفته‌اند که کرسی‌‌‌های نظریه پردازی و کارگاه‌‌‌های علوم انسانی بر غنای علوم انسانی اسلامی‌‌ می‌افزاید.

گاهی ما به متخصصان خودمان اهمیت‌‌ نمی‌دهیم و کسانی که چند اصطلاح خشک عربی را با آموز ه‌‌‌های دانشگاه‌‌‌های داخلی و خارجی آموزش دیده‌اند به عنوان نظریه پردازان علوم انسانی و اسلامی در نظر‌‌ می‌گیریم و در تدوین متون درسی و تعیین موضوعات پایان نامه‌‌‌های سطوح بالاتر حوزه و دانشگاه آن نظریات را مطرح کرده و بر اساس آن‌‌‌ها پیش‌‌ می‌رویم در حالی که از باب «الحق لمن سبق» سابقه این علوم و ریشه این علوم در مباحث حوزوی است.

حوزه باید انقلابی باشد

به ویژه حوزه سنتی که به بهترین نحو ممکن به وظیفه اصلی خودش عمل کرده است باید دوباره احیا شود، مراد از سنت البته سنت ارتجاعی و ماندن در زمان سابق نیست؛ بلکه حفظ سنت‌‌‌های اصیل حوزه همراه با پایبندی به مسائل اخلاقی و اجتماعی و انقلابی ماندن؛ از ویژگی‌‌‌های حوزه علمیه شیعه از جمله قم است که افتخار دارد به تعبیر رهبر معظم انقلاب مادر انقلاب بوده و خودش را در برابر تعمیق انقلاب وظیفه مند‌‌ می‌داند و همه توان خود صرف مسائل مورد نیاز نظام کند.

ما در مسائل قضایی و تقنینی و اجرایی اگر به حوزه و حوزویان بها ندهیم و از غنا و عمق موجود حوزه استفاده نکنیم دست نیاز به افراد سطحی دراز‌‌ می‌کنیم و مصیبت از همان وقت شروع‌‌ می‌شود.

برای اصلاح ساختار آموزشی حوزه شما چه پیشنهادی دارید؟

واعظ موسوی: جای تعجب است که بعد از چهل سال هنوز حوزه برای خودش سطوح و مدارج مجزایی را تعریف نکرده و گاهی در صدد آن برآمده تا از تعبیرات بسیار نامناسبی از جمله معادل استفاده کند که این خودش لوث کردن نظام آموزشی حوزه است، بنده عقیده دارم به جای تبعیت محض از دیگران، ساختار و اساس نیرومندی برای حوزه پایه گذاری کنیم که دیگران خودشان را ملزم به رعایت اصطلاحات ما کنند یا در برخی مجامع به بهانه نداشتن مدرک شخصیت‌‌‌های بزرگ حوزوی کنار گذشته نشوند.

شما ببینید شخصیتی مثل شهید مطهری (ره) بدون داشتن مدرک آکادمیک از حوزه به دانشگاه‌‌ می‌رود ولی با توانمندی سرآمد رشته و رییس گروه در دانشگاه تهران‌‌ می‌شود که نشان‌‌ می‌دهد توانمندی‌‌‌های دانش آموختگان حوزه‌‌ می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد. ما نباید با بی اعتنایی کردن به طلاب موجب فرار نخگبان از نظام آموزشی حوزه شویم که اگر به دلایل واهی این کار را کردیم لطمه جبران ناپذیری هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت خواهد زد.

مراقب ترور علمی و اجتماعی شخصیت‌‌‌های حوزه باشیم

ضعف حوزه‌‌‌های علمیه، ضعف نظام اسلامی را رقم‌‌ می‌زند که از خواسته‌‌‌های دشمن است که هم حوزه و هم نظام را اگر‌‌ نمی‌توانند از نظر فیزیکی تضعیف کنند از نظر برخوردی کاری کنند که به آن بهای کافی داده نشود؛ امروز در تلاش هستند که امثال این شخصیت‌‌‌ها مثل شهید مطهری بدون ترور فیزیکی از صحنه‌‌‌های علمی و اجتماعی نظام بیرون بروند.

امیدواریم با دلبستگی و وابستگی کامل دانش آموختگان حوزوی به مکتب پویای تشیع انقلاب و کشور مانع از این عملی شدن آرزوی خام دشمنان شوند و همچنان با فعالیت‌‌‌های جهادی خودشان گره از مشکلات حوزه و انقلاب و نظام باز کنند و ارتقای اخلاقی و معنوی و سیاسی و اقتصادی نظام اسلامی را بر اساس منویات رهبر معظم انقلاب رقم بزنند.