نقطه آغاز «مطالعات انضمامی تمدن نوین اسلامی»/ محمدرضا بهمنی

اگر طرح دیدگاه‌های تمدنی مقام معظم رهبری در اواخر دهه هفتاد را نقطه شکل گیری «مطالعات نظری تمدن نوین اسلامی» در مراکز علمی کشور بدانیم، اکنون پس از دو دهه، بیانات و دیدگاه‌های اخیر ایشان به نقطه آغاز «مطالعات انضمامی تمدن نوین اسلامی» باید تبدیل شود. چرا که اگر نتوانیم میان عرصه نظر و صحنه عمل پل برقرار کنیم، آنگاه مدل سازی و نمونه پروری هم محقق نخواهد شد.

شبکه اجتهاد: مقارن با ورود به چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، به همراه جمعی حدوداً ۳۰ نفره از تمدن پژوهان، به محضر رهبر معظم انقلاب شرفیاب شدیم. دیداری صمیمی و آموزنده که انگیزه بخش بازنگری و تعمیق فعالیتهای علمی در حوزه مطالعات تمدن نوین اسلامی شد.

صدای اذان مغرب که شنیده شد، حضرت آقا تشریف آوردند و به نماز ایستادند و دوستان حاضر که جمعی از اساتید پیشکسوت و تعدادی نیز جوان‌ترها بودند مغرب و عشا را به امامت ایشان اقامه کردند. لطف و محبت چهره به چهره معظم له، صمیمیت و لطافت جلسه را مضاعف کرد. جلسه‌ای که سه بخش داشت، بخش اول که حدود ۷۵ دقیقه طول کشید، به اظهارنظر تعدادی از حضار گذشت. در بخش دوم جلسه که کوتاه اما پرمغز، امیدبخش و هدایتگر بود، حاضران به مدت حدود ۱۵ دقیقه به رهنمودهای رهبر فرزانه و اندیشمند گوش جان سپردند. در ابتدا، ایشان، رضایت و خرسندی خودشان را از مطالب و گزارش‌های نظریِ خوبی که ارائه شد، اظهار کردند و در ادامه نکاتی که مثل همیشه، دقیق، عالمانه و پیشگامانه بود را بیان فرمودند. من یادداشت‌هایم از این بخش را، در دو بخش دسته بندی کرده‌ام:

الف) رهنمودهای روشی – مدیریتی برای حوزه مطالعات تمدنی:

ضرورت انضمامی شدن مطالعات تمدنی

۱- اگرچه گزارش کارهای نظری، بالاتر از انتظار بود، اما باید از غرق شدن در مباحث نظری پرهیز شود.

۲- عینیت بخشیدن به مطالعات و فعالیتهای تمدنی لازم است؛ یعنی کار نظری باید ناظر به میدان عمل و منتج به کار و برنامه عمل شود؛

۳- علاوه بر عینیت بخشی به مطالعات تمدنی، در کار نظری، توجه به دو نکته هم ضرورت دارد: اول اینکه کار نظر به لحاظ فکری باید قوی باشد. دوم اینکه کار نظری به لحاظ ادبیات باید فاخر باشد.

ضرورت شبکه سازی و جریان سازی در مطالعات تمدنی

۱- ساختارسازی غیرضرور کمکی به گسترش مطالعات تمدنی نمی‌کند؛

۲- لازم است، فعالان این حوزه با یکدیگر منسجم شده و دیدگاه‌ها و کارهایشان را به اشتراک و نقد بگذارند؛

۳- برای شبکه سازی و جریان سازی مباحث تمدنی، تشکیل جلسات گفت و گو (مثلاً ماهانه) برای بحث و تبادل دیدگاه‌ها می‌تواند مفید و موثر باشد؛

۴- چیستی و فرآیند تمدن نوین اسلامی، باید با بیان ساده به مردم معرفی شود؛

ب) رهنمودهای محتوایی ناظر به مطالعات و حرکت تمدنی:

مفاهیم کلیدی در تمدن نوین اسلامی

۱- توحید، عبودیت، کرامت انسانی و سبک زندگی، چهار مولفه پایه‌ای در مباحث تمدنی هستند؛

۲- ما به انسان محوری اعتقاد داریم، منتها انسان عبد؛

دولت اسلامی و جامعه اسلامی، مقدمه تمدن نوین اسلامی

۳- حرکت تمدنی فقط با ارتقای سیاسی انقلاب اتفاق نمی‌افتد؛ به عبارت دیگر، مراد ما در تمدن نوین اسلامی، به ایجاد جامعه انقلابی ختم نمی‌شود و نمایان شدن تمدن نوین اسلامی در جهان، در گرو ایجاد دولت اسلامی و جامعه اسلامی است؛

۴- ایجاد جامعه اسلامی مقدمه ایجاد تمدن جهانی است. اگر جامعه اسلامی ایجاد شد، یعنی اینکه توانسته‌ایم تمدن را در یک جغرافیای مشخص ایجاد کنیم؛

۵- مقدمه جامعه اسلامی هم ایجاد دولت اسلامی است. دولت اسلامی هم ملاک‌هایی دارد. از جمله اینکه دولت باید به شریعت باور داشته و برای ترویج و تحکیم آن انگیزه داشته باشد. همچنین دولت اسلامی باید مردمی باشد؛

ضرورت ارائه مدل نمونه

۶- مخالفت با تمدن غرب به معنی تخریب تمدن غرب نیست، بلکه باید با ارائه مدل نمونه، مخالفت با تمدن غرب را نشان داد؛

۷- امیدبخشی به مسلمانان هم با ارائه نمونه عملی محقق میشود نه با حرف؛ روشن است که کسی از حیات طیبه بدش نمی‌آید؛

۸- اگر نمونه عملی ارائه نشود و جامعه مرعوب غرب شود، حرکت تمدنی رخ نخواهد داد.

این هم مروری بود بر بخش دوم نشست.

من فکر می‌کنم اگر طرح دیدگاه‌های تمدنی مقام معظم رهبری در اواخر دهه هفتاد را نقطه شکل گیری «مطالعات نظری تمدن نوین اسلامی» در مراکز علمی کشور بدانیم، اکنون پس از دو دهه، بیانات و دیدگاه‌های اخیر ایشان به نقطه آغاز «مطالعات انضمامی تمدن نوین اسلامی» باید تبدیل شود. چرا که اگر نتوانیم میان عرصه نظر و صحنه عمل پل برقرار کنیم، آنگاه مدل سازی و نمونه پروری هم محقق نخواهد شد.

و اما بخش سوم این دیدار صمیمانه، این طور رقم خورد: لحظات نابِ تشکیل حلقه محبت، سئوالات موردی، گپ و گفتهای تکمیلی، تقدیم آثار حاضرین به محضر ایشان و عکسهای یادگاری.