نقطه عطف دوم در تاریخ فقه شیعه را چه کسی رقم خواهد زد؟/ ابراهیم عزیزی

اختصاصی شبکه اجتهاد: فقه شیعه تاکنون یک نقطه عطف عظیم ولی مغفول را پشت سر گذاشته است. زمانی فقه شیعه به‌صورت روایات مکتوب و بعضا شفاهی بود که در عصر تدوین حدیث بصورت کتب روایی اولیه درآمد؛ لکن هنوز فقهی تدوین نشده بود. گفته می‌شود آن نقطه‌ی عطف مهم توسط ابوالصلاح حلبی (متوفی ۴۴۷) در کتاب الکافی فی الفقه، مطرح و پس از او بدست شیخ طوسی بالغ شد. در این نقطه‌ی باشکوهِ تاریخ، فقه بصورت کتابی از «کتاب الطهاره تا کتاب الدیات» مدون شد.

عظمت این کار زمانی نمایان می‌شود که می‌بینیم این چارچوب، با وجود آمد و رفت مکاتب مختلف رجالی و اخباری و اصولی، همچنان مستحکم است.

لکن بر اهل فن پوشیده نیست که تشکیل حکومت مقتدر شیعی و تغیییرات آنی تکنولوژی، فقه شیعه را با مسائل و موضوعاتی مواجه کرده که در ساختار تنومند سابق، اساساً تصور نداشت.

کثرت روزافزون این مسائل و فقدان پیشینه‌ی پژوهش برای آن‌ها، حوزه‌ی علمیه‌ی شیعه را برآن داشت تا با اتکا به فقه پویا، پژوهش‌ها، رساله‌ها و دروس خارج این مسائل را در دستور کار قرار دهد (شکر الله مساعیهم). لکن این تحقیقات پراکنده که بی‌شباهت به اصول اربعمأه‍ نیست!

باید پس از تبویب و تفریع دقیق، در ساختاری جدید و غیر فرمایشی مدون گردد؛ بطوریکه همچون ساختار سابق، معاصران را ـ با تمام سختگیری‌هایشان ـ قانع و آیندگان را تا قرن‌ها خاضع گرداند. کتابی مثلا از «فقه الطب تا فقه الفضاء» و یا حتی ساختاری تماما جدید. اگر کسی ادعا کند تدوین تمام این مسایل به کتابی با حجمی معادل دو برابر جواهر الکلام منجر می‌شود حرف گزافی نزده است.

این تدوین می‌تواند نقطه عطف دوم فقه شیعه باشد و حتی کتابی مانند شرائع یا عروه نیاز است تا فقیهان و مجتهدان در آینده بر آن حاشیه و تبصره بزنند. این حرکت مصداق یک خیزش و نهضت جدید علمی است که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب و مهمترین وظیفه نخبگان می‌باشد.

شهید سید محمدباقر صدر (ره) در «الفتاوی الواضحه» با تأثیرپذیری از تقسیم بندی‌های حقوقی جدید، ساختاری در این زمینه ارائه داده است؛ لکن عمده مسائل مستحدثه پس از او به بازار آمد!

اگر به سیاه نمایی و حجاب معاصرت متهم نشویم می‌گوییم: با این وضعیت فرار مغزهای حوزه، فقدان نشاط، آینده‌ی علمی ـ معیشتی مبهم و… امید چندانی به تحقق این تحول عظیم نیست. تا ببینیم چه کسی این اسب را برای فقیهان زین می‌کند و لگام میزند!

نویسنده: حجت‌الاسلام ابراهیم عزیزی، مدرس حوزه علمیه