شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) گفت: فقدان سابقه پژوهشی و مطالعاتی عمیق فقهی در زمینه هنر و رسانه، گرچه خلأ پژوهشی بزرگی است، لکن خود فرصتی را فراهم می‌آورد که جریان پژوهشی مبتنی بر مبانی فقهی، ابتکار عمل در زمینه مطالعات فقه هنر و رسانه را در دست گرفته و از قرار گرفتن در موضع تدافعی و انفعالی در مقابل جریان پژوهشی مبتنی بر مبانی سکولار و غیردینی اجتناب گردد.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی نهاوندی، استاد فقه رسانه در گفتگو با «حوزه» پیرامون گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) که مدیریت آن را بر عهده دارد، گفت: با توجه به اینکه ایجاد گروه فقه هنر و رسانه ضروری است؛ با تأکیدات مقام معظم رهبری در خصوص فقه هنر، فصل تازه‌ای از فعالیت فقه تخصصی در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام آغاز شد و در راستای پشتیبانی تئوریک و تولید ادبیات تخصصی و فقهی دستگاه‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای دوباره شروع به فعالیت کرد.
وی گفت: ضرورت پژوهشی موضوع هنر و رسانه ازاین‌جهت است که گفتمان رایج به‌ویژه در نسل جوان از یکسو و پیشرفت‌های خیره‌کننده تکنولوژی و فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی در نیم‌قرن اخیر از سوی دیگر، شرایطی را فراهم آورده که منجر به ظهور نوع جدیدی از جامعه انسانی شده که در اصطلاح آن را جامعه رسانه‌ای و اطلاعاتی در قرن ارتباطات می‌نامند.
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بابیان اینکه امروزه همه کشورها و دولت‌ها با توجه به زمینه‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی، باورهای دینی و مذهبی و امکانات فنی و تجهیزات رسانه‌ای موجود سعی می‌کنند از امکانات و ابزارهای ارتباطاتی در جهت خدمات‌رسانی به شهروندان و تسهیل در اجرای امور اداری و روزمره و جلب رضایت‌مندی اتباع خود استفاده نمایند، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر به‌کارگیری ابزارهای ارتباطی با جذابیت‌های هنری در جهت انتقال، نشر و تبلیغ فرهنگ و ارزش‌های موردقبول از اهداف عمده دولت‌ها است تا جایی که امروزه امکانات ارتباطی و به‌ویژه رسانه‌ها و وسایل ارتباط‌جمعی ابزار اصلی تهاجم فرهنگی غرب به شمار می‌آید.
ضرورت تولید و تدیون ادبیات، چارچوب و ضوابط فقهی در حوزه هنر و رسانه
وی تهیه، تدوین و پیشنهاد ضوابط فقهی و مقررات حقوقی متناسب با شرایط زمانی و مکانی و مبتنی بر مبانی اسلامی را در همین راستا ضروری دانست و ادامه داد: این مهم باید به‌گونه‌ای باشد که امکان استفاده امن، سازنده و غیر مخرب از هنر، رسانه و امکانات ارتباطی برای آحاد مردم فراهم گردد و در ضمن به نهادهای رسمی این امکان را بدهد که بتوانند با نظارت دائم، دقیق و هدفمند بر امواج رسانه‌ای و محصولات هنری وارداتی در جهت حفظ، توسعه و تحکیم ارزش‌های انسانی و اسلامی اقدام نمایند و همچنین با تضمین فقهی فعالیت‌ها و محصولات فرهنگی و هنری، امکان انجام مطمئن و سازنده فعالیت‌های رسانه‌ای، ارتباطی و تبلیغاتی توسط نهادهای فرهنگی را به نحو احسن فراهم نماید.
نهاوندی خاطرنشان کرد: فقدان سابقه پژوهشی و مطالعاتی عمیق فقهی در زمینه هنر و رسانه، گرچه خلأ پژوهشی بزرگی است، لکن خود فرصتی را فراهم می‌آورد که جریان پژوهشی مبتنی بر مبانی فقهی، ابتکار عمل در زمینه مطالعات فقه هنر و رسانه را در دست گرفته و از قرار گرفتن در موضع تدافعی و انفعالی در مقابل جریان پژوهشی مبتنی بر مبانی سکولار و غیر دینی اجتناب گردد.
اهداف و برنامه‌های گروه فقه هنر و رسانه
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در ادامه درباره اهداف و برنامه‌های گروه فقه هنر و رسانه این مرکز گفت: تبیین و تنقیح و اکتشاف مبانی، منابع، پیشینه، روش‌ها، مسائل و موضوعات، قلمرو و جایگاه، فقه هنر و رسانه و ارائه راه‌حل‌های فقهی و حقوقی منسجم و هماهنگ در زمینه فقه هنر و رسانه به‌ویژه موضوعات و مسائل فراروی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را از جمله این اهداف برشمرد.
وی با اشاره به تلاش این گروه در توسعه اندیشه فقهی به عرصه‌های نوین هنری، رسانه‌ای و بازآفرینی اندیشه‌های فقهی – حقوقی در زمینه هنر و رسانه، افزود: از دیگر اهداف این گروه علمی پاسخ‌گویی به چالش‌ها، نیازها و پرسش‌های اساسی فقهی مطرح در حوزه فقه هنر و رسانه، ارائه مباحث فقهی در عرصه هنر و رسانه در قالب‌های نوین و به شیوه‌های متناسب با مقتضیات مکانی و زمانی، پشتیبانی از عقبه تئوریک و تولید ادبیات در چارچوب مقررات دینی برای دست‌اندرکاران هنر و رسانه و زمینه سازی جهت حضور فعال پژوهشگران و حافظان شریعت در عرصه هنر و رسانه باهدف رساندن پیام صحیح به مخاطب، جلوگیری از تحریف دین، تخریب اعتقادات و مقابله با هجمه‌های ضد دینی است.
این استاد فقه رسانه، عمده‌ترین وظایف و کارکردهای گروه فقه هنر و رسانه را مطالعه، تحقیق و اجرای طرح‌های پژوهشی در زمینه فقه هنر و رسانه، شناسایی خلأها، نیازها و مشکلات فقهی و حقوقی در عرصه هنر و رسانه، آسیب‌شناسی فقهی – حقوقی در هر دو شاخه و فراهم آوردن زمینه رشد و توسعه دانش و توانایی پژوهشگران گروه از طریق تشکیل کارگاه‌های آموزشی، برگزاری نیست‌ها و گفت‌وگوهای علمی، ایجاد فرصت‌های مطالعاتی عنوان کرد.
نهاوندی ادامه داد: شناسایی، جذب و به‌کارگیری پژوهشگران و صاحب‌نظران کارآمد در این عرصه، اطلاع‌رسانی به مراکز علمی و اجرایی مرتبط کشور در زمینه پرسش‌ها و چالش‌های نو پیدای جامعه و نظام اسلامی در عرصه فقه هنر و رسانه، ارتباط و همکاری با سازمان‌ها، نهادها، مؤسسات و مراکز علمی، پژوهشی و اجرایی در عرصه هنر و رسانه به‌منظور پیشبرد اهداف گروه و برقراری ارتباط فعال و سازنده با دیگر پژوهشکده‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی فعال در این عرصه، وظایف و کارکردهای گروه فقه هنر و رسانه می‌باشد.
سه دوره برنامه‌ریزی در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)
وی با اشاره به سه دوره برنامه‌ریزی در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام گفت: در برنامه‌ریزی انجام‌شده سه دوره کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طراحی‌شده که در افق ده‌ساله، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام به مهم‌ترین مرکز آموزشی و مطالعات فقهی مرجع تخصصی هنر و رسانه حوزه علمیه تبدیل شود و با برگزاری دوره‌های تخصصی به تربیت محقق و مدرس فقه هنر و رسانه دست پیدا کند.
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) بابیان اینکه مهم‌ترین و جامع‌ترین بحث تحقیقاتی، پژوهش فقهی در موضوع هنر و رسانه تحت عنوان «فقه هنر هفتم» یا «فقه صنعت سینما» است، گفت: هنر سینما ابر پروژه‌ای است که دربرگیرنده ابعاد و گونه‌ها و ژانرهای مختلف و متنوع هنری و رسانه‌ای است و دارای ویژگی‌های خاصی است. فقه سینما تقاطع بسیار مناسب دو عنصر هنر و رسانه است، بکر، جذاب و مورد نیاز جامعه و نهادهای فرهنگی است، نظام موضوعی شبکه مسائل فقهی گسترده در رابطه با احکام فقهی دارد که به آن پرداخته نشده است.
وی با اشاره به مشارکت‌پذیری پروژه‌ها در این عرصه با نهادهایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد، حوزه هنری، سازمان سینمایی و…، افزود: هیچ یک از مراکز حوزوی و مؤسسات پژوهشی وابسته به نهاد روحانیت تاکنون به‌صورت رسمی، مستمر و مستقیم به پروژه فقه سینما نپرداخته است. به همین دلیل ظرفیت مناسبی از تحقیقات را فراهم آورده است. چراکه پروژه فقه سینما به دلیل کاربردی بودن، نیاز حاکمیتی و جذابیت‌های خاص خود موردتوجه مراکز تحقیقاتی داخلی و خارجی است.
مأخذ شناسی توصیفی فقه رسانه و رسانه دینی
نهاوندی بابیان اینکه طی دو سال مرکز به‌ویژه گروه فقه هنر و رسانه در عرصه پژوهشی در تولید ادبیات فقهی و چارچوب‌ها و ضوابط فقهی در حوزه هنر و رسانه فعالیت می‌کند، گفت: در این مدت آثار مکتوبی طبع رسیده که ازجمله فعالیت‌های فشرده گروه در این ایام است.
وی افزود: یکی از این آثار، «مأخذ شناسی توصیفی فقه رسانه و رسانه دینی» است. ما نیاز داشتیم ببینیم در خصوص فقه رسانه چه فعالیت‌هایی انجام‌شده و در این عرصه کتابشناسی مأخذشناسی توصیفی در فقه رسانه و رسانه‌های دینی تولید شد.
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) دومین اثر منتشرشده را «مبانی فقهی جنگ نرم رسانه‌ای» عنوان کرد و گفت: در عرصه‌ای که ما در مواجهه و مقابله با جبهه مخالف در خصوص اندیشه‌های دینی هستیم که در این میان میدان جنگ نرم و میدان عملیات روانی شکل‌گرفته است. در این میان، مبانی فقهی میزان نفوذ، میزان مواجهه و چگونگی مواجهه در این اثر به بحث گذاشته‌شده و مبانی فقهی جنگ نرم رسانه‌ای بررسی‌شده است.
وی بابیان اینکه ما نیازمند این بودیم که بدانیم شبکه مسائل فقهی در عرصه هنر و رسانه کجاست؟ برای پاسخ به این پرسش، کتابی با عنوان «نظام مبانی فقه هنر و رسانه» به طبع رسید که مورد استقبال دانش‌پژوهان و طلاب قرار گرفت.
واکاوی شاخصه‌های سینمای دینی و نظام مسائل فقه هنر هفتم
نهاوندی با اشاره به اهمیت موضوع صنعت سینما در کشور و جهان گفت: در موضوع هنر هفتم یا همان سینما اثری تولید با عنوان «واکاوی شاخصه‌های سینمای دینی و نظام مسائل فقه هنر هفتم» تولید شد. چراکه صنعت سینما یا هنر هفتم با نظام مسائل گسترده‌ای که دارد به‌عنوان یکی از قله‌های تلاقی رسانه و هنر است و تمام هنرها را در خود جمع کرده و قابلیت نفوذ و گسترش مباحثی را در عرصه بین‌المللی دارد.
وی افزود: همچنین در این عرصه کتاب «فقه تجارت و معاملات هنر هفتم یا صنعت سینما» در دستور کار قرار داده شد. موضوع سینما مسئله جدی برای ماست که در عرصه‌های بین‌المللی و جهانی صاحب سبک و نفوذ و محل تلاقی هنرهای مختلف است. یکی از پردرآمدهای صنایع، صنعت سینماست که از آن به صنعت خلاق نام‌برده می‌شود که کار پژوهشی آن‌هم تمام‌شده است.
مدیر گروه فقه هنر و رسانه مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) انتشار کتابی با عنوان «طنز در آینه فقه» را مورد توجه قرار داده، افزود: اثر دیگر منتشرشده، «مبارزه بانفوذ اندیشه‌های ضد قرآنی در فضای مجازی» است که بستر مسئله فضای مجازی و ظرفیت نفوذ این بخش را به بحث گذاشته و مباحث زیربنایی و بنیادین را در بردارد.
نهاوندی در پایان افزود: غیر از این تولیدات که تحت عنوان کتاب در عرصه بازار فکر و فرهنگ منتشر شده، شش مقاله پژوهشی در گروه تولیدشده که در ویژه‌نامه فقه هنر و رسانه در مجله فقه و اجتهاد مرکز فقهی به چاپ می‌رسد که امیدواریم مورد توجه طلاب، فضلا و علاقه‌مندان به عرصه هنر و رسانه قرار گیرد.
