شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
عضو هیئت علمی گروه فقه دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی مطرح کرد: وحید بهبهانی ۱۵ شرط را برای مجتهد لازم می‌داند که یکی «سلیقه» است. طلبه باید خود را کشف کند، البته بنده به کسی توصیه نمی‌کنم که به دانشگاه برود بلکه توصیه می‌کنم همه تا کفایه بخوانند و سپس رشته تخصصی را ادامه دهند. اگر هم دانشگاه رفت تا آخر ادامه دهد و دکتری بگیرد، زیرا دنیای امروز دنیای چند دکتری است نه یکی، پس از اتمام بیاید و دانش را در احادیث به کار ببرد و استفاده کند تا موجب رونق و گسترش علم بشود.
شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن ربانی بیرجندی، از اساتید باسابقه خارج فقه و اصول، عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی و مدیرگروه آموزشی فقه و مبانی اجتهاد دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی است. «المعجم التطبیقی للقواعد الاصولیه فی فقه الامامیه»، «مناهج الفقهاء فی علم الرجال و دورها فی‌الفقه: دراسه فی مبانی منهج‌الوثوق الصدوری»، «اصول نقد الحدیث، دراسه تحلیله حول متن الحدیث»، «مناهج المؤلفین فی الفقه المقارن»، «مناهج الفقهاء فی علم الرجال و دورها فی الفقه»، «مدخلی بر دانش فقه مقارن»، «مکاتب فقهی: بررسی و تحلیل مکاتب فقهی شیعه از عصر غیبت تا دوره معاصر»، «سبک شناسی دانش رجال الحدیث»؛ فقط بخشی از تألیفات این نویسنده و پژوهشگر پرکار حوزوی است. «مدرسه عالی حوزه علمیه خراسان» به مناسبت «هفته پژوهش» با این پژوهشگر و مدیر گروه فقه و اصول مدرسه عالی نواب، پیرامون الزامات پژوهشی و تألیفات وی به گفتگو نشسته است که می‌خوانید:
در ابتدا نظر خود را نسبت به الزامات و مراحل پژوهش در حوزه‌های علمیه بیان بفرمایید.
ربانی بیرجندی: طلبه در عالم طلبگی باید دو بال داشته باشد یکی بال علم است و دیگری بال پژوهش. برخی در میان طلاب تنها به تدریس فارغ از پژوهش و تألیف می‌پردازند و برخی برعکس تنها به پژوهش؛ چه‌بسا ادله هیچ‌یک قانع کننده نیست و طلبه باید هر دو را دارا باشد.
طلبه باید زمینه را فراهم کند تا تدریس و تألیف داشته باشد؛ بنابراین باید از پایه‌ای قوی آغاز کند. به طلاب می‌گویم کار پژوهش را باید از ابتدا طلبگی آغاز کنند و هیچ‌گاه آن را ترک نکنند. اگر طلبه در اوایل فعالیت علمی وارد پژوهش نشود -هر چند با شرح و تقریر و غیره- در ادامه راه هم وارد نخواهد شد.
فعالیت پژوهشی کاری بدون برنامه نیست، برخی منبر بدون برنامه می‌روند، در راه فکر می‌کنند چه بگویند! از قدیم یک مطلب را مرتب تکرار می‌کنند اما این غلط است، حتی در منبر هم باید فیش بردارد و مرتب مطالعه و پیگیری کند؛ تألیف و پژوهش نیز این‌چنین است و باید برای آن برنامه داشت و بر طبق آن پیش رفت.
برنامه پژوهشی یعنی برنامه علمی و عملی. باید هم دانش خود را بیافزاید و هم از سوی دیگر مطابق اصول و قواعد نگارش و تألیف حرکت کند. این مهم است که تألیف بر اساس قواعد باشد، زیرا دنیای امروز دنیای متد و روش است. این مهم جز با ورود بزرگان و اساتید ممکن نیست. طلبه باید از ابتدا تحت تعلیم اساتید فن واقع شود تا آموزش ببیند. استادی که خود این مراحل را طی کرده و می‌تواند مشاوره و راهنمایی به طلبه بدهد و طلبه را تشویق و ترغیب بکند تا به تحقیق و تألیف روی آورد. به همین دلیل باید بین اساتید تسویه ایجاد شود و بین استاد بودن آن درس یا آن درس تفاوت نباشد تا طلاب سطوح ابتدائی نیز از این اساتید بهره برده و پیشرفت داشته و استفاده نمایند.
می‌گویند بزرگ‌ترین دروغ این است که گفته شود «ما ترک الاولون لآخرین شیئا» که درست و صحیح آن «کم ترک الاولون لآخرین شیئا» است که چه حجم و میزان کثیری از میراث علمی قدماء برای امروز ما مانده است.
پژوهش سه مرحله دارد: ۱. ترغیب و تشویق طلبه و ایجاد انگیزه و تشویق مسئولین ۲. الزام طلبه که نفس خود را به کتاب خوانی و کتابخانه سوق دهد ۳. استفاده و یادگیری و بهره بری از اساتید و دیگران برای انجام یک پژوهش درست و بجا.
آنچه باعث ماندگاری شخص هست، کتاب است. شیخ اعظم به‌عنوان یک نمونه بارز که به دلیل رسائل و مکاسب خود ماندگار شد و چقدر مردم از این تألیفات بهره‌‌ها بردند، حتی حرکت اقتصادی عظیم و تحولی را ایجاد کرد؛ به همین دلیل است که شریف العلماء مازندرانی ماندگار نبوده و تنها در تراجم مذکور است.
همان‌طور که درس بدون همت و تلاش نمی‌شود تألیف و پژوهش هم این‌چنین است و باید تلاش فراوان کرد که قرآن می‌فرماید: وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى (۳۹/نجم) و از سوی دیگر می‌فرماید: وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ (۶۹/عنکبوت).
استاد از چه سالی نوشتن و تألیف را آغاز کردید؟
ربانی بیرجندی: بنده از سال ۱۳۶۰ که اوائل اشتغال به تدریس در مدرسه مرحوم آیت‌الله موسوی‌نژاد بود، نوشتن را شروع کردم اما به‌صورت جدی و تخصصی و با اصول و قواعد از حدود سال ۱۳۷۰ آغاز کردم.
اولین تألیف بنده که منتشر شد مقاله «وثوق صدوری و سندی و دیدگاهها» بود که به نظرم علمی‌ترین مقاله بنده نیز است و آن را به مناسبت کنگره آقاجمال خوانساری ارائه دادم. اولین کتاب هم «دانش درایه الحدیث» بود که توسط دانشگاه رضوی چاپ و منتشر گردید.
بنده ۵۴ عنوان کتاب در ۶۰ جلد چاپ کرده‌ام که نرم‌افزار آن توسط موسسه نور تهیه شده است.
از منظر شما هوش چه تأثیری در تألیف دارد؟
ربانی بیرجندی: استاد اسدی از شاگردان شهید صدر می‌فرمود: شهید صدر نابغه نبود، بلکه پرکار بود. مهم کار و تلاش است و این منجر و موجب به موفقیت است. طلاب و اساتید باید تألیف و تدریس و تحصیل را توأم با هم داشته باشند و پیش ببرند.
علاقه‌مند هستیم نسبت به کتاب «مناهج الفقهاء فی علم الرجال و دورها فی الفقه» و کتاب «اصول نقد الحدیث» بیشتر بدانیم.
ربانی بیرجندی: آیت‌الله خوئی در حدود ۴۰۰ سال گذشته تنها شخصی است که قائل به وثوق سندی است؛ بنابراین با توجه به مطالعه و تحقیقی که در مورد کتاب رجال ایشان داشتم به بیان مکتب وثوق صدوری و این منهج در فقه و تأثیر آن در روایات پرداختم که این کتاب در این مورد نگارش شده است.
اما کتاب «اصول نقد الحدیث» تقریر چندین دوره تدریس بنده برای جامعه المصطفی العالمیه است که تقریرات را به عربی نگارش کردم و در انتها به دو متخصص زبان عربی برای تصحیح ارائه دادم.
آیا شما کتاب غیر حوزوی هم مطالعه دارید؟ چه کتاب‌‌هایی را مطالعه می‌کنید؟
ربانی بیرجندی: بله، کتب خاطرات جنگ و علماء مثل مرحوم کاشف الغطاء و مغنیه، همچنین دیوان مولوی مثنوی، کلیات سعدی و دیوان شاهنامه هم روی میز منزل دارم و مطالعه می‌کنم. مخصوصاً کتبی که دارای ادبیات قوی هستند مانند سیره نبوی شهید مطهری را می‌خوانم.
چه توصیه‌ای برای طلاب نسبت به رشته‌‌های دانشگاهی دارید؟
ربانی بیرجندی: وحید بهبهانی ۱۵ شرط را برای مجتهد لازم می‌داند که یکی «سلیقه» است. طلبه باید خود را کشف کند، البته بنده به کسی توصیه نمی‌کنم که به دانشگاه برود بلکه توصیه می‌کنم همه تا کفایه بخوانند و سپس رشته تخصصی را ادامه دهند.
اما طلبه باید خود را کشف کند و اگر کشف کند پیشرفتش چندین برابر است و اگر دانشگاه رفت تا آخر ادامه دهد و دکتری بگیرد، زیرا دنیای امروز دنیای چند دکتری است نه یکی، پس از اتمام بیاید و دانش را در احادیث به کار ببرد و استفاده کند تا موجب رونق و گسترش علم بشود.
در پایان اگر توصیه‌ای دارید بفرمایید؟
ربانی بیرجندی: توصیه می‌کنم برای باز شدن زبان در سخنوری، کتاب رمان مطالعه کنید زیرا رمان مطالب را پرورش می‌دهد و این نکته در تألیف کتاب سودمند است.
