ورود بانکداری اسلامی به زبان علمی محصول خط شکنی شهید صدر است

معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر معتقد است: این‌که امروزه بانکداری اسلامی وارد زبان علمی شده و دیگر حرف زدن از آن خنده‌دار نیست، محصول خط شکنی شهید سید محمدباقر صدر است. ولی چیزی که امروز اجرا می‌شود، ایده شهید صدر نیست.

به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سید امید موذنی، معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، در نوزدهمین قسمت از فصل جدید برنامه‌ی تلویزیونی «مصیر» کاری از گروه اجتماعی شبکه چهار سیما، در پاسخ به این سوال که هر فردی که درباره یک شخصیت پژوهش کرده او را برتر از بقیه می‌داند و نسبت خود با شهید صدر گفت: ما برای اینکه شهید صدر را بشناسیم باید ببینیم او چه کرده و ادعاهای دیگران درباره ی او را با واقعیت‌ها بسنجیم. هر آنچه درباره شهید صدر وجود دارد واقعیت است. اگر می‌گوید اقتصاد اسلامی به این معنا نیست که در یک جلسه سخنرانی حرفی زده یا نقل قولی از شاگردانش به ما رسیده است، بلکه کتابی می‌نویسد به اسم اقتصاددان که در تمام کشورهای اسلامی سال‌ها در تمام مقاطع پژوهشی مثل دکتری و ارشد تدریس می‌‌شده است و پایان نامه‌های متعددی درباره آن نوشته شده است.

وی درباره بانکداری بدون ربا و اسلامی گفت: اینکه ما امروزه می‌توانیم از همچین عبارتی سخن بگوییم و بانکداری اسلامی وارد زبان علمی شده است و دیگر حرف زدن از آن خنده دار نیست، محصول خط شکنی شهید سید محمدباقر صدر است، ولی آیا چیزی که امروز اجرا می‌شود همان ایده شهید صدر است؟ خیر. هم به شکل ساختاری تفاوت دارد هم آنکه شهید صدر کتاب خود را برای کشورهای غیر اسلامی نوشته‌اند و آن جزوه‌ای که به طور خاص برای جمهوری اسلامی نوشته شده در حد طرح و بنیان‌های کلی باقی ماند و به شکل و ساختار نرسید چون ایشان به شهادت رسیدند.

موذنی درباره تفاوت شهید صدر و دیگر‌اندیشمندان گفت: ما‌اندیشمندان بسیاری داریم که در برابر پرسش‌های انسان معاصر، پاسخ داده‌اند، اما‌اندیشمندان بسیار کمی را داریم که در برابر این پرسش‌ها نظریه تولید کرده‌اند. در واقع یک مفهوم انتزاعی کلان‌تر، یک دستگاه معرفتی کلان‌تر که ذیل خود حجم زیادی از ساخت‌های معرفتی را شکل دهد و پرسش‌ها و پاسخ‌ها را سامان دهد و راهکاهای متناسب را ارائه کند.‌اندیشمندان بسیار کمتری را هم داریم که برای رسیدن به نظریه‌ها روش تولید کرده‌اند. به این معنا که به ما آموزش دهند که بر اساس آن سازوکار ابداعی خودمان به نظریات مختلف برسیم. در واقع ما افراد معدودی را داریم که مکتب تولید کرده باشد. مکتب یعنی مجموعه نظریه‌ها، مبانی، روش، سازوکارهایی که در یک حوزه معرفتی و مربوط به یک ساحت زیستی ما یک ساختار معرفتی را تولید کرده باشد که متفاوت از مکاتب نظری دیگر‌اندیشه ورزی کند. شهید صدر در این نقطه ایستاده است. حرفی که او در نظریه سیاسی خود می‌زند، چیزی است که در کلام از آن سخن گفته و در فلسفه آن را پی ریزی کرده است. وقتی کتاب رساله عملی شهید صدر و جامعه شناسی او را کنار هم می‌گذارید، یکدیگر را تایید و تقویت می‌کنند. این اتفاق در غرب حاصل تلاش علمی و هم افزایی مکرر آکادمی‌های مختلف است و ربطی به یک شخص خاص و صاحب مکتب ندارد و آن ادامه دهندگان هستند که آن‌اندیشه را پی گیری کردند و به اینجا رساندند. این دقیقاً مشکلی است که ما امروز داریم. ما به جای آنکه شهید صدر را بفهمیم و‌اندیشه او را ادامه دهیم یا انتقاد کنیم، از کنار آن می‌گذریم.

از ‌اندیشه شهید صدر در جهان لیبرال استفاده می‌شود اما ما هنوز با‌ اندیشه او به‌درستی مواجه نشدیم

موذنی ادامه داد: خانم داکاستا در برزیل که مسلمان هم نیست و پایان نامه‌اش درباره اقتصاد اسلامی است. به دنبال این است که چطور می‌توان ایرادات اقتصاد لیبرالیستی را از منظر شهید صدر حل کرد. شهید صدر به چند چیز معروف است یکی از آنها اقتصاد است. یعنی از ‌اندیشه شهید صدر در جهان لیبرال استفاده می‌شود، اما ما هنوز با‌ اندیشه او به درستی مواجه نشدیم.

وی در پاسخ به این سوال که چه چیزی باعث می‌شود شهید صدر در این مقام قرار بگیرد گفت: یک علت آن نبوغ ذاتی اوست. شهید صدر از ۴ یا ۵ شروع به تحصیل می‌کند و در طی ۲ سال دروس ابتدایی را تمام می‌کند و آثار مارکسیسم را می‌خواند. برخی از نویسندگان این آثار معلمان مدرسه شهید صدر بوده‌اند و آنان می‌گویند که ما وقتی با او گفت و گو می‌کردیم متوجه شدیم که او می‌‌فهمد و انتقاد هم می‌کند. اولین کتابش را در ده سالگی می‌نویسد. او مطالعه زیادی داشته است. خانواده صدر تا امام موسی بن جعفر مجتهد بوده‌اند و در ۲۰۰ سال گذشته پدران صدر جز مراجع تراز اول بوده‌اند. کتاب فدک در تاریخ را شهید صدر ۱۳ سالگی نوشته‌اند و گفته‌اند می‌خواستم مجموعه مطالعاتم را یک جا جمع کنم. مرحوم شرف الدین نویسنده کتاب المراجعات وقتی این کتاب را می‌بینند می‌گویند که قطعاً نویسنده آن مجتهد است. این کتاب بحث‌های فلسفی دارد. یکی از ویژگی‌های شهید صدر این است که نسبت فکر و واقعیت بیرونی را لحاظ می‌کند. او به دنبال لذت شخصی علمی و علاقه مندی خود نبوده است. شهید صدر می‌خواهد وضعیت انسان امروز را تغییر دهد. او‌اندیشمند انقلابی است، انقلابی به معنای تحول ساحت واقعیت. او به دنبال این بود که مسأله را بفهمد و آن را به درستی به وحی عرضه کند و پاسخ حل مسئله را استنباط کند. او به بلوغ نرسیده بود ولی اجازه اجتهاد داشت. ایشان در ۱۱ سالگی وارد درس اسفار استاد بادکوبه‌‌ای می‌شوند و آیت‌الله ‌‌خویی سفارش می‌کنند که برای ایشان درس خصوصی بگذارند که زودتر تمام کنند و شهید صدر پیشنهاد می‌دهند که درس به این شکل باشد که ایشان درس را آماده کنند و بیان کنند اگر اشکالی بود استاد بگوید. آیت‌الله ‌‌حائری از ایشان درباره ی تقلید می‌پرسند و می‌گویند که من از وقتی بالغ شدم مقلد نبودم و به آرا خودم عمل می‌کردم.

این صدر پژوه ادامه داد: کسانی مثل برادرشان و دایی‌های ایسان که از خاندان آل یاسین هستند بر او موثر بودند. مجموعه این عوامل و ویژگی‌هایی که به مرور در‌اندیشه ایشان ایجاد می‌شود او را به این جایگاه می‌رساند. مثل شمولگرایی که در‌اندیشه ایشان که سعی می‌کنند تمام ابعاد یک مساله را ببیند.

شخصیت اخلاقی شهید سید محمدباقر صدر

موذنی درباره شخصیت اخلاقی شهید سید محمدباقر صدر گفت: ایشان تنها ۴۵ سال عمر کردند و حدود ۴۰۰ نفر شاگرد داشتند. تأثیر ایشان بسیار گسترده بوده است. بسیاری از رهبران انقلابی کشورهای اسلامی شاگرد ایشان بوده‌اند و به سختی می‌توان درباره ایشان سخن گفت. بنابراین شخصیت اخلاقی ایشان مغفول باقی مانده است. ایشان در علم تلاش و کوشش زیادی داشتند و در این راه بسیاری از راحتی‌ها و رفاه را برای خود حرام کرده بودند. اساساً به همچین حالتی در نگاه دینی اخلاق گفته می‌شود. یکی از ویژگی‌های ایشان محبت بی‌اندازه ایشان به ویژه نسبت به خانواده است. زهد ایشان هم ویژگی دیگر ایشان است. کتاب‌های ایشان در کشورهای مختلف مثل مصر و عربستان در سی سالگی ایشان فروخته می‌‌شده است و قطعاً آورده مالی زیادی داشتند، اما ایشان تا آخر عمر خانه نخریدند. زیرا می‌گفتند عده‌ی زیادی که من را رهبر خود می‌دانند توانایی خرید خانه ندارند. علت زهدورزی ایشان رسیدن به مدارج علمی نبوده است، بلکه به علت مساوات و مرجع بودن ایشان است.

موذنی در پاسخ به این مسأله که سید صادق طباطبایی خاطره‌ای نقل می‌کند از گفت و گوی بین امام موسی صدر و شهید بهشتی پیرامون جانشین حضرت امام خمینی (ره) پیش از انقلاب و شهید بهشتی آیت‌الله ‌‌منتظری را پیشنهاد می‌دهند و امام موسی صدر رد می‌کنند و شهید سید محمدباقر صدر را معرفی می‌کنند. چه ویژگی خاصی در شهید صدر وجود دارد که امام موسی صدر که چهره بین المللی اسلامی هستند او را انتخاب می‌کنند، گفت: امام موسی صدر هم شیفته شهید صدر بودند و هم آشنا به جایگاه ایشان بودند. یکی از مشاوران عمل اجتماعی امام موسی صدر، شهید صدر بوده‌اند. رگه‌هایی از‌اندیشه شهید صدر در عمل امام موسی صدر دیده می‌شود. شهید صدر در جوانی آرای سیاسی اجتماعی‌اندیشمندان وقت را نقد کرده‌اند و در رد آنها کتاب نوشته‌اند و حزب تشکیل داده بودند و اساسنامه نوشته بودند. امام موسی صدر به شخصیت سیاسی اجتماعی شهید صدر مسلط بودند.

شخصیت شهید صدر بین المللی است

وی افزود: شخصیت شهید صدر بین المللی است و در جهان اسلام معتبر است. معروف است که حافظ اسد از امام موسی صدر می‌خواهد که به شهید بگویند رهبری فکری جامعه سوریه را بر عهده بگیرند. یک کتابی است به نام الحرکات الاسلامیه فی العالم العربی المعاصر که مجموعه مقالاتی در همایشی در تونس است که سال ۵۸ برگزار شده است. یک پژوهش درباره این است که مطالعات فرهیختگان معاصر جهان اسلام چه رویکردی دارد. در این پژوهش گفته می‌شود که اولین کتابی که فرهیختگان می‌خوانند قرآن است و بعد از آن حدود ۵۷ درصد فرهیختگان آثار شهید صدر را می‌خوانند و سایر‌اندیشمندان بعد از آن هستند. ایشان توانستند عراق آن زمان را که کمونیست‌ها در روستاها دفتر داشتند را از کمونیسم پاک کنند. در ایران به طور خاص، رویکرد امام خمینی (ره) همان رویکردی بود که شهید صدر برای آن تلاش می‌کردند، یعنی پیاده سازی اسلام در واقعیت عینی و تشکیل حکومت اسلامی. زمانی که انقلاب پیروز شد با وجود شرایط آن زمان که صدام در عراق حاکم بود و انقلابیون را تحت فشار می‌گذاشت، شهید صدر درس را تعطیل کردند و راهپیمایی تجلیل از انقلاب برگزار کردند. عبارت مشهور که امروز آرمان پیامبران محقق شده و خون حسین (ع) ثمر داد را ایشان گفته‌اند. به شاگردان تبعیدی در ایران نامه نوشتند که در این مرجعیت ذوب شوید و بر شما واجب است که همه توا خود را برای انقلاب بگذارید. اولین اساسنامه فقهی جمهوری اسلامی در ۱۵ بهمن ۵۷ توسط شهید صدر نوشته شده است و پاسخ‌هایی که در حل نیازهای جمهوری اسلامی نوشته‌اند.

موذنی در پایان بیان کرد: آقای تیجانی تعریف می‌کند در روزهای پایانی زندگی شهید صدر بعد از محاصره طولانی و بازداشت‌های متعدد به دیدار ایشان رفتم و به من گفتند سریعاً از عراق خارج شو و من به فرانسه رفتم. در فرانسه‌اندیشمندی را دیدم و او به من گفت که به زودی صدام به دستور آمریکایی‌ها صدر را به شهادت می‌رساند. پرسیدم چرا؟ گفت که مهمترین مانع توسعه انقلاب خمینی در جهان اسلام فارسی بودن آن است و این نزاع فارسی عربی مانع می‌شود که انقلاب در جهان عرب توسعه پیدا کند. صدر یک‌اندیشمند شناخته شده عربی زبان و همراه انقلاب است و زنده بودن او باعث گسترش انقلاب در جهان اسلام می‌شود. شهادت ایشان و خواهرشان هم شهادت مظلومانه‌‌ای ست. پیکر بنت الهدی صدر را تحویل نداده‌اند و جای او معلوم نیست. شهید صدر را هم مخفیانه دفن کردند و تا سال‌ها معلوم نبود کجاست. سه بار قبر جا به جا شده است و من با دفان‌ها مصاحبه کرده‌ام. بعد از ۱۴ سال پیکر شهید صدر سالم بوده است و با خون‌هایی که روی پنبه‌های روی بدن مجروح ایشان بوده است مشخص شده که واقعاً پیکر ایشان است. امام خمینی (ره) هم سه روز عزای عمومی اعلام کردند. مهر