شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
شبکه اجتهاد: سخنران محترم در وصف دروس عالی حوزه گفته است: «فقه بی‌ربط با زندگی، زندگی بی‌ربط با فقه، درس خارج‌هایی که به جای تئوریزه حکومت و تمدن دینی، عملا فقه سکولار می‌سازند، فقه فردی، عبادی، طهارت و نجاست. اما درباره اقتصاد، سیاست، بانک و روابط بین‌الملل حرفی ندارند” و سپس با ادعای اینکه حوزه امروز حرفی برای گفتن ندارد(!) ادامه داده است: “پنج درس خارج فقه نه، یک درس خارج فقه در قم، مشهد، نجف و اصفهان دارید که پرسش‌هایش را از بیرون بگیرد و همین الان در مسائل حکومتی بیاید بر اساس آنها ادله را پیدا کند و بحث کند؟ یعنی از ذهن نیاید به عین، از عین بیاید به ذهن؟ چند تا هستند؟” و “هنر نیست هی طهارت، نجاست و طواف بگویند. هزار بار گفته شده و برای هزار و یکم هم می‌گویند. به قول مطهری اجتهاد تکرار حرف‌های مکرر نیست…”.
بر خلاف این ادعای عجیب، مراجع عظام تقلید و اساتید دروس خارج در حوزه‌های علمیه، نه یک درس و پنج درس و ده درس، بلکه دهها درس خارج در زمینه‌های غیر مکرر، جدید و کاملاً عینی داشته و دارند. اگر اطلاعات و ذهنیت سخنران محترم هنوز در فقه فردی و طهارت و نجاست و مسائل تکراری مانده است، خوب است تحقیق کند و بداند که علمای ما با بهره گیری از فقه پویای جواهری، حتی درباره مسایل جدیدتر از بانک، همچون لقاح مصنوعی، شبیه سازی و فقه الفضاء نیز درس داشته و بحث کرده‌اند.
فهرستی بسیار مختصر از برخی از این دروس را ذکر می‌کنم:
آیت‌الله مکارم شیرازی به مدت چند سال، دروس خارج فقه خود را به مسائل مستحدثه اختصاص دادند. تعریف مباحث مستحدثه نیز معلوم است؛ یعنی هر موضوع جدیدى که حکم شرعى آن منصوص نیست، اعمّ از اینکه آن موضوع در گذشته وجود نداشته (مانند امور بانکی) یا وجود داشته ولى برخى از ویژگى‌ها و شرایط و قیودش تغییر کرده است (مانند مالیّت بدن یا منافع محلله خون).
ایشان پس از یک سال بحث درباره “مسائل مالی و بانکداری”، سال تحصیلی بعد را به “مسائل مستحدثه طبی” پرداختند؛ نظیر: احکام مرگ مغزی، تشریح اجساد، پیوند اعضاء، تلقیح نطفه، انتفاع از زوائد ولادت، تغییر جنسیت، منجمد کردن بیماران لا علاج، تحدید نسل، ازدواج خویشاوندان با وجود خوف از بیماری یا نقص عضو فرزندان، داروهای آمیخته با الکل و داروهای ساخته شده از استخوان حیوانات تذکیه نشده.
آیت‌الله نوری همدانی در اواخر دهه هفتاد شمسی، با اختصاص درس خود به مسائل جدید، موضوعاتی همچون بانکداری بدون ربا، سود سپرده‌ها، انباشت نقدینگی، تنظیم و کنترل بازار، رکود اقتصادی، واردات و صادرات،
سلطه اقتصادی کفار بر مسلمین و… را از منظر فقه اهل بیت(ع) مورد بررسی قرار دادند. فایل این درس‌ها در “مرجع دانلود دروس صوتی دفتر تبلیغات اسلامی قم” هر لحظه قابل شنیدن و استفاده است.
آیت‌الله جعفر سبحانی نیز در همین سال گذشته درس خارج مسائل مستحدثه را برگزار کردند که فیلم و صوت این دروس با عنوان “مسائل فقهیه مهمّه فی حیاتنا المعاصره (مسائل فقهی مهم در زندگی معاصر ما)” در فضای مجازی موجود و در دسترس قرار دهد.
آیت‌الله سید کاظم حائری هم سالها بحث “فقه حکومت” و “فقه نظام اقتصادی” را در درس خارج خود پی گرفتند که امروز برخی شاگردان ایشان همان بحث‌ها را با مسائل جدیدتر در سطح خارج ادامه می‌دهند.
تمامی موضوعات بالا، به تعبیر سخنران فیضیه، پرسش‌هایی هستند که از بیرون مطرح شده و از عین به ذهن آمده‌اند. لذا مراجع، به میدان وارد شده و به آنها پاسخ داده‌اند.
شاید از همه جالب توجه تر این باشد که آیت‌الله وحید خراسانی به مدت پانزده سال، روزهای چهارشنبه هر هفته، درس خارج فقه خود را به “مبحث قضا” اختصاص دادند. شرکت کنندگان این درس نیز قُضاتی بودند که با مسائل جدید در دادگاه‌های خود سروکار دارند. حال، سخنران گرامی فیضیه از خود بپرسد: حوزه‌‌ای که یکی از فقیه ترین اساتیدش و یکی از سنتی ترین مراجعش، پانزده سال از درس خارج خود را به یکی از حکومتی ترین ابواب فقه اختصاص می‌دهد را چگونه می‌توان “سکولار” نامید؟!
گفتیم که بخشی از مطالبی که در تجمع مذکور مطرح شد و مورد اعتراض مراجع و علماء قرار گرفت، از روی “بی اطلاعی” بود و بخشی دیگر از باب “مغالطه”.
جواب بی اطلاعی‌ها در بالا داده شد. اینک می‌رسیم به پاسخ مغالطه‌‌ای که مطرح شد.
جملات سخنران این است: “چهار سؤال جدی در حوزه فقه اداری، فقه حکومتی، فقه روابط بین‌الملل، فقه اقتصادی، فقه بانکی مطرح می‌شود، اغلب این‌هایی که می‌خواهند رساله بدهند هیچی برای گفتن ندارند. یک علت این که بگویند جمهوری اسلامی ناکارآمد است، سیستمش درست نیست برای این بی‌سوادی‌هاست؛ سوادهای به‌درد نخور؛ بی‌سوادی حوزه”. به عبارت دیگر، قیاسی که ایشان مطرح کرده و با کمال تأسف باب تاختن ناروا به حوزه و روحانیت بر اساس آن شکل گرفت به این شکل است: “حوزه علمیه مسئول کارآمدی نهادهای جمهوری اسلامی است؛ پس چون نظام بانکی و اقتصادی ناکارآمد است، نتیجه می‌گیریم که حوزه علمیه و مجتهدان آن سواد ندارند”!!
پاسخ این مغالطه واضح است: حوزه و مرجعیت، مسئول حل معضلات بانکی و غیر بانکی نظام نیستند. حوزه و مراجع، حکم اسلامی موضوعات را بیان می‌کنند؛ اما آنکه باید این احکام را اجرایی و معضلات را حل کند، مجلس و دولت و شوراهای گوناگون تصمیم‌گیری هستند که از قضا سخنران محترم آن تجمع، سال‌های طولانی است که در برخی از آنها عضویت دارد.
حکایت این نهادهای ناکارآمد، همچون بیماری است که نسخه پزشک را دارد، اما به جای اینکه آن را مصرف کند آن را قاب کرده و بر طاقچه گذاشته و گهگاهی برای آن مراسم احترام برگزار می‌کند! آیا چنین بیماری بهبود پیدا می‌کند؟!
مثلاً فقط درباره مسائل بانکی، گذشته از دهها درس خارج و صدها استفتاء و کتاب و مقاله حوزوی، آیا مراجع و علماء بارها فریاد نکشیده‌اند؟ آیا گذشته از فریاد، کار به تحریم و گریستن روی منبر نکشیده است؟ اگر گوش مجلس و دولت و بانکها به این حرفها بدهکار نیست، مقصر حوزه است؟ آیا اینکه اینهمه درس و نظریه و کتاب، به جای تحویل گرفته شدن از سوی تصمیم گیران و اصلاح قوانین ربوی، تنها در گوشه کتابخانه‌ها و روی خط سایت‌ها جای گرفته‌اند، تقصیر مرجعیت است؟
از متن به خوبی پیداست که این دوستمان هنوز هم معنای فقه نظام را نفهمیده است – پرداختن به مسائل مستحدثه به صورت جزییه دردی را دوا نمی کند مانند پینه ای است که بر لباسی دوخته می شود که آن لباس به درد صاحب لباس نمی خورد – اما نکته بعدی مربوط به جواب مغالطه است ایشان می گوید حکایت نهادهای ناکار آمد مانند بیماری است که نسخه پزشک را دارد ولی ان را مصرف نمی کند عزیز من وقتی میگی نهاد نا کار امد دیگه نسخه پیچیدن برای نهاد نا کارامد چه معنی ای دارد؟ وقتی نهاد نا کار آمداست پس باید طرحی دیگر برای نهاد ریخت تا کار آمد شود و ناکارامدی با پیچیدن نسخه حل نمی شود – اما پاسخ دیگری هم در جوابی که برای مغلطه گفته اند این است که آیا فکر نمی کنی نسخه ای که برای این نهادها پیچیده اند نسخه غلطی است؟ فکر نمیکنی مشکل از بیمار نیست که نسخه را مصرف نکرده بلکه مشکل از نسخه است که بیمار آن را کار آمد نمی داند؟