شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر با بیان اینکه این عالم شهید هنوز ناشناخته هستند، گفت: برخی از ارجاعاتی که به اندیشه شهید صدر وجود دارد، غیردقیق و گاهی بر خلاف اندیشه ایشان است.
به گزارش شبکه اجتهاد، حجت‌الاسلام سیدامید موذنی، معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، در پاسخ به این پرسش که اخیراً مطالب متعددی درباره اندیشه و فعالیت‌های اجتماعی ـ سیاسی شهید صدر در فضای مجازی منتشر شده است، این رویکرد‌های جدید به شهید صدر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: اصل اینکه در ایران امروز دوباره به آثار شهیدصدر توجه می‌شود مسئله مبارکی است و اگر به دقت ادامه پیدا کند، دستاوردهای مهمی خواهد داشت. البته این اقبال همواره پس از انتشار آثار شهید صدر وجود داشته است. هرچند چون سال‌های زیادی تا قبل از تأسیس پژوهشگاه شهیدصدر هیچ مؤسسه‌ای در ایران متولی نشر آثار شهید صدر نبوده، ترویج اندیشه‌های شهیدصدر در ایران با کندی آغاز شده و هنوز بخش‌های بسیاری از اندیشه ایشان حتی خوانده نشده است.
شهید صدر هنوز ناشناخته است
موذنی ادامه داد: اخیراً مقایسه‌ای عجیب بین عمق آثار شهید صدر و یکی از متفکران بزرگ معاصر بیان شده بود. این مقایسه‌های ناتمام و ناهم‌تراز میان تفکر جامع‌نگر و عمق و تنوع شگرف شهید صدر در تخصص‌های مختلف علمی با متفکران اسلامی در ایران، نشان می‌دهد هنوز عمق و ویژگی‌های آثار شهید صدر حتی در میان علاقه‌مندان به ایشان هم به خوبی شناخته نشده است. البته در این میان مسئله زبان هم جدی است. چون آثار شهید به زبان عربی معاصر و امروزی است و این باعث شده که برخی از متفکران دینی در ایران و حتی حوزویان که با زبان معاصر عربی آشنا نیستند به دریافت و اشراف درست و عمیق از آثار شهید صدر دست پیدا نکنند، در حالی‌که امروز در جهان عرب و در میان همه مسلمانان، آثار شهید صدر به عنوان منابعی کم‌نظیر در قالب کتب درسی در بالاترین سطوح آموزش داده می‌شود و اندیشه‌های ایشان، محور پژوهش‌هایی در سطح دکترا است.
وی افزود: این بدان خاطر است که شهید صدر با ذهن دقیق و منسجم و جامعی که داشتند آثاری را تولید کرده‌اند که از لحاظ اسلامی بسیار اصیل هستند و ارتباط محکمی با منابع و مجموعه مفاهیم دینی، دارند و از سوی دیگر نوآورانه‌اند و در پی حل مشکلات امروز جهان اسلام هستند. جامعیت، اصالت و نوآوری آثار شهید صدر به نحوی کم‌نظیر است که همواره نظرات اندیشمندان اسلامی را به سمت خود جلب کرده و کسانی که می‌خواهند در مسیر اندیشه دینی حرکت کنند به‌طور طبیعی به این اندیشه جذب می‌شوند. اما متأسفانه در برخی موارد رجوع به اندیشه و سیره شهید صدر با اشکالاتی همراه شده است.
ارجاعات نادرست به اندیشه شهید صدر
معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، ادامه داد: در دوره‌های اخیر و با زیاد شدن فاصله از زمان شهادت شهید صدر در برخی موارد، ارجاعاتی که به اندیشه‌های ایشان و سیره اجتماعی و سیاسی ایشان داده می‌شود، دقیق نیست و گاهی به نحوی است که مطلبی به ایشان نسبت داده می‌شود که اصلاً گفته ایشان نیست یا مطلبی از شهید نقل می‌شود و به نوعی توضیح داده می‌شود که دقیق نیست و گاهی خلاف یا حتی ضد اندیشه ایشان است.
موذنی در پاسخ به پرسشی درباره برخی نمونه‌های ارجاعات نادرست به شهید صدر، گفت: اخیراً یکی از اندیشوران حوزه دین در مصاحبه‌ای درباره حقوق زنان عنوان کرده‌اند که شهید صدر در کتاب «الاسلام یقود الحیاه» می‌گوید برای انتخاب یک فتوا از میان فتاوا در مقام قانون‌گذاری باید اجراپذیرترین فتوا را انتخاب کرد. بعد خود این اندیشمند گرامی اجراپذیرترین فتوا را هم این طور تعریف می‌کند: «فتوایی که با مطالبات، واقعیت‌ها، ذهنیت‌ها و شرایط عمومی جهانی و ملی ما سازگاری دارد».
وی افزود: این در حالی است که شهید صدر اساساً چنین معیاری را بیان نمی‌کند و حتی با توضیحی که این فرد می‌دهد مفهوم حاصله به کلی به ضد اندیشه شهید صدر تبدیل می‌شود. شهید صدر در مورد این موضوع در صفحه ۱۹ کتاب «الاسلام یقود الحیاه» توضیح می‌دهد و می‌گوید وقتی ما می‌خواهیم فتوایی را از دایره فتاوای موجود انتخاب و به‌عنوان قانون وضع کنیم، باید این کار را بر اساس مصلحت عامه انجام دهیم که این با اجراپذیری ارتباطی ندارد. البته فتوا باید اجراپذیر باشد، اما اینکه ما فقط بر اساس اجراپذیرتر بودن، فتوایی را انتخاب کنیم، اصلاً در تعابیر شهید صدر نیست. به خصوص با توضیحاتی که آن آقا می‌دهد و اجراپذیرترین فتوا را به آن شکل تعریف می‌کند. شهید صدر در بخش‌های مختلفی از آثارش و حتی همین کتاب توضیح می‌دهد که اسلام آمده است تا مطالبات مردمی و واقعیت اجتماعی را به سمت آرمان‌ها و اهداف اسلامی خود اصلاح کند، نه اینکه خود قانون اسلامی با خواسته‌های جامعه جهانی و ملی هماهنگ شود. شهید صدر در همان کتاب و در ضمن توضیح نظریه اقتصادی اسلام برای طرح‌ریزی و قانون‌گذاری در عرصه اقتصادی دقیقاً توضیح می‌دهد که این قانون‌گذاری باید بر اساس شاخصه‌هایی باشد که آن شاخصه‌ها اهداف و ارزش‌های منصوص اسلامی و هدف‌های مصرّح از احکام ثابت و مواردی از این دست است.
نظر شهید صدر در خصوص قانون‌گذاری
موذنی با بیان اینکه نقش ولی فقیه نیز باید به دقت لحاظ شود، گفت: شهید صدر در همان کتاب در مورد قانون‌گذاری توضیح می‌دهد که چه در انتخاب فتوا و چه در جایی‌که فتوا نیست و قانون باید وضع شود، قانون‌گذاری باید بر اساس مصلحت عامه و در چارچوب قانون اساسی باشد و تصمیم‌گیر نهایی در این زمینه ولی فقیه است. یعنی نهایتاً تعیین مصلحت و تأیید هماهنگی با قانون اساسی به عهده ولی فقیه است.
وی ادامه داد: ولی فقیه نیز در این راستا در چارچوب مکتب اسلام عمل می‌کند. در اندیشه شهید صدر برای قانون‌گذاری چارچوب عامی وجود دارد به اسم مکتب. یعنی قانون‌ها ذیل مکتب اسلامی طراحی می‌شود و مکتب اسلام خود بر اساس گزاره‌های جزئی و اهداف و مبانی اسلامی تعیین می‌شود که این موضوع به اسم مکتب و فقه نظام امروز مطرح شده و معروف است و پژوهش‌هایی با این محور در حوزه در حال انجام است.
آسیب گزارش‌های جدید از سیره اجتماعی و سیاسی شهید صدر
معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر در پاسخ به این پرسش که در عرصه گزارش سیره اجتماعی و سیاسی شهید صدر چه آسیب‌هایی دیده می‌شود؟ گفت: در این حوزه به‌طور خاص با این مشکل مواجهیم که در مورد اقدامات و فعالیت‌های شهید صدر مطالبی گفته می‌شود، بدون این که به ظرفیت و شرایط دوران ایشان توجه شود.
وی ادامه داد: مثلاً اخیرا گفته شده است که شهید صدر در انقلاب در عراق موفق نبود، در حالی که این حرف اساساً وقتی درست است که فرض کنیم شهید صدر به دنبال تشکیل حکومت در عراق بود و موفق نشد. در حالی که شهید صدر در آن زمان خودش دنبال قیام گسترده بر ضد بعث و تشکیل حکومت در عراق نبود.
موذنی تصریح کرد: از خاطرات شاگردان و اطرافیان شهید صدر و نامه‌هایی که خود شهید نوشته‌اند معلوم می‌شود که شهید صدر اساساً زمان و شرایط را برای قیام بر علیه حکومت بعث مناسب نمی‌دانستند. مثلاً ایشان می‌گفتند که حکومت بعث حکومتی سنی است و اگر اقدامی از سوی شیعیان صورت بگیرد، حکومت و حامیان آن، در اولین اقدام، قیام را به‌عنوان فتنه‌ای فرقه‌ای و جنگی مذهبی اعلام خواهند کرد و با همین حربه اهل سنت درون کشور و حاکمان منطقه را بر ضد قیام به سمت خود جذب می‌کنند و حرکت را به‌جای یک قیام اسلامی و عدالت‌طلبانه به چهره‌ای صرفاً مذهبی نشان می‌دهند. در حالی‌که در ایران شاه ادعای تشیع داشت و خود را به‌عنوان شاه شیعه در جهان معرفی می‌کرد و عملاً چنین آسیبی در قیام ایران منتفی بود.
وی افزود: مسئله دیگری که شهید صدر مطرح می‌کنند این است که حکومت بعث بین ریاکاری و خشونت جمع کرده است. به این صورت که گذشته از خشونت واقعاً کم‌نظیر بعث در سرکوب مخالفان، رابطه حکومت بعث در آن زمان مثل حکومت پهلوی با استعمار و استکبار واضح نبود و بعثی‌ها خود را مخالف اسرائیل و آمریکا جلوه می‌دادند و این باعث می‌شد که عموم مردم به‌راحتی به ماهیت حکومت پی نبرند. این در حالی است که همان زمان شاه به صراحت با آمریکا رابطه داشت و رژیم صهیونیستی را به‌عنوان یک کشور پذیرفته بود.
موذنی ادامه داد: از سوی دیگر ایشان در آن زمان حدود ۴۵ سال داشتند و حرکت ایشان در عراق هنوز زیرساخت‌های کافی را سامان نداده بود، برخلاف ایران که امام در حدود ۱۵ سال مستمر در کل کشور و با همکاری همه گروه‌ها و به‌خصوص حوزه گسترده در کل ایران زمینه را به شکلی کاملاً مساعد برای قیام و برپایی حکومت شکل داده بود. از طرفی می‌دانیم که شهید صدر اساساً به‌خاطر انقلاب ایران و به‌خاطر آنکه حاضر نشد از حمایت از انقلاب دست بردارد، شهید شد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر افزود: صدام پیشنهاد داده بود که اگر شهید صدر نسبت به انقلاب ایران سکوت کند و دست از حمایت آن بردارد، حتی امکانات حکومتی را هم در اختیارش قرار دهد. اما شهید صدر برپایی حکومت اسلامی را یک آرمان فراملی می‌دید و تأکید می‌کرد که نمی‌توان از حمایت امام و حکومت اسلامی در ایران دست برداشت. این یعنی یک عامل بیرون از عراق در مسیر حرکت عراق تأثیری گذاشت که وقایع را از حالت طبیعی خودش خارج کرد.
وی در پاسخ به این پرسش ایکنا که برای جلوگیری از این آسیب‌ها چه باید کرد؟ گفت: مهم‌ترین کار این است که بدانیم که مطالبی که از قول شهید صدر بیان می‌شود، الزاماً دقیق و بیانگر نظر شهید صدر نیست و اگر کسی می‌خواهد در خصوص اندیشه‌های ایشان تحقیق کند باید مستقیماً به خود آثار ایشان رجوع کند. درباره سیره ایشان هم کتاب‌های متعددی نوشته شده که تا حد زیادی مسائل را روشن می‌کند. پژوهشگاه شهید صدر هم سایت و کانال تلگرام ویژه شهید صدر را راه‌اندازی کرده و مطالب را در دسترس عموم قرار داده است.
