شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
مدیر حوزه علمیه استان قم در تبیین قانون جدید آموزشی حوزه برای سال تحصیلی جدید، حفظ هیمنه علمی حوزه علمیه قم، ایجاد تحرک و پویایی دروس آزاد، ترویج فرهنگ نظم پذیری جهت استفاده بهینه از دوران طلبگی و ترغیب طلاب تحصیل کرده به مهاجرت را از اهداف و آثار این طرح جامع برشمرد.
شبکه اجتهاد: همزمان با آغاز سال تحصیلی ۹۶ – ۹۵، طرح ساماندهی سطوح عالی حوزه علمیه استان قم به طلاب حوزه اعلام شد. بر اساس این طرح طلاب موظف شدند که در پایه‌های ۷ تا ۱۰ پای درس فقه و اصول حضور اجباری داشته باشند؛ در حالی که تا پیش از این کسانی که در طرح اختیاری ساماندهی شرکت می‌کردند نمره قبولی امتحانات آنان از ۱۲ و کسانی که در این طرح شرکت نمی‌کردند نمره قبولی دروسشان از ۱۶ محاسبه می‌شد. پس از ابلاغ این طرح، ابهامات و انتقادهایی از سوی برخی طلاب و استادان مطرح شد؛ از این رو «رسا» برای بررسی مساله و یافتن پاسخ سوالات طلاب نزد حجت‌الاسلام والمسلمین احمد فرخ‌فال، مدیر حوزه علمیه استان قم و مجری این طرح رفت و پرسش‌های طلاب را به صورت صریح مطرح کرد و ایشان هم با گشاده رویی پاسخ کامل موارد مطرح شده را ارایه داد. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانیم:
همزمان با ابلاغ طرح ساماندهی سطوح عالی، طلاب مطالبی را مطرح کردند که ما بهتر دیدیم آنها را با خود حضرتعالی مطرح کنیم. در ابتدا به صورت کلی این طرح را معرفی کنید تا بیشتر با ابعاد مختلف این طرح آشنا شویم، شاید ذهنیتی که برای طلاب در اجرای این طرح ایجاد شده، اصلاح شود.
فرخ فال: حقیقت موضوع این است که در کل کشور طلاب و محصلان حوزه به صورت منسجم در کلاس‌های درس حضور پیدا می‌کنند و بر اساس حضورشان در کلاس‌های درس آن آموزش‌های لازم را فرا می‌گیرند، در همه سطوح، هم در سطح یک هم سطوح عالی هم مراکز تخصصی و هم دروس خارج و بعد هم سرویس‌های لازم و خدمات لازم از ناحیه مدیریت‌های استانی به آنها ارائه می‌شود ولی قم در یک وضعیت خاصی به سر می‌برده است که ظرفیت سطح یک آن زیر ۱۰ هزار نفر هست؛ یعنی ما بیش از ۸ هزار طلبه در سطح یک داریم، مانند مدارس کشور اینها حضور و غیاب و برنامه‌هایشان مفصل است.
کسانی که شش سال تحصیلی را در این مدارس می‌گذرانند وارد یک حوزه‌ای می‌شدند که اسم این حوزه، حوزه آزاد بود. یعنی آزاد در انتخاب استاد و آزاد از حضور و غیاب؛ با این حال با تعهداتی که طلاب و اساتید داشتند و مزایایی که این حوزه آزاد با جمعیت محدود داشت این حوزه توانست شخصیت‌های بزرگی را تحویل جامعه دهد.
با افزایش طلاب در قم نیازمند نظم پذیری بیشتری هستیم
طبعاً در این شش هفت سال گذشته که یک تراکم جمعیتی در قم به وجود آمده است مسؤولان معاونت‌ها و مدیریت‌های مختلف، همه به دنبال این بودند که این حوزه آزاد را به گونه‌ای منظم کنند.
راه‌ها و طرح‌های مختلفی به اجرا در آمد؛ اما طرحی را مدیریت استان قم، پنج سال پیش محضر مدیر محترم حوزه‌های علمیه وقت و مراجع و شورای عالی و اساتید ارائه داد و آن را به تدریج شروع کرد، یعنی این حوزه آزاد را با هفته‌ای یک روز حضور و غیاب، سال بعد هفته‌ای دو روز حضور و غیاب و سال بعد هفته‌ای سه روز با شیبی ملایم و با حفظ مزایایی که این حوزه آزاد دارد به شکلی منظم در آورد.
تدریجی بودن اجرای طرح ساماندهی دروس آزاد در ۵ سال گذشته
در این دو سال اخیر از سوی بعضی از مراجع بزرگوار و از سوی شورای عالی، مدیریت حوزه استان قم موظف شد حضور منظم طلاب و محصلین را در حوزه آزاد، به صورت یکپارچه برنامه‌ریزی و طراحی کند، یعنی در سطوح عالی از پایه ۷ تا پایان پایه ۱۰ خصوصاً در فقه و اصول (رسائل، مکاسب و کفایتین) نظم داده شود.
مدیریت حوزه هم مقدماتی داشت، باید با اساتید رایزنی‌های جدی می‌کرد، نظر مراجع بزرگوار را می‌گرفت، خدمت مدیر و شورای عالی اعلام می‌کرد، به هر صورت بعد از طی کردن همه این مسیرها سال تحصیلی جدید که دیروز جلسه افتتاحیه کشوری آن بود و امروز کم و بیش کلاس‌های درس در سطوح عالی تشکیل شده است و به لطف حق تعالی در روزهای آینده با رونق بیشتر این کلاس‌ها آغاز خواهد شد، این طرح خدمت اساتید و طلاب برای اجرا ابلاغ شد.
من چند نکته را که دغدغه‌های بعضی طلاب و بعضی فضلای حوزه است عرض کنم، نکته اول اینکه بعضی گفته‌اند سیستم حضور طلاب در کلاس‌ها مانند سال‌های گذشته نیست و طرج جدیدی در کار است، این حرف اشتباهی است که در برداشت کردند، ما همان حضور را با وضعیت بهتری پذیرفتیم، سال گذشته حضور طلاب توسط نمایندگان اساتید ثبت می‌شد و موقع امتحان ارائه می‌شد و ما هم می‌پذیرفتیم، اینک هم همان حضور را می‌خواهیم و چیز جدیدی در بحث حضور نداریم.
طرح ساماندهی دروس با آموزش غیر حضوری منافاتی ندارد
نکته دوم؛ کسانی که اشتغال رسمی در جای جای نظام دارند برای آنها آموزش غیر حضوری در نظر گرفته شده است یعنی بدون حضور در کلاس به شکل رایجی که اعلام کردیم این آموزش‌های غیر حضوری را می‌بینند، امتحان هم از آنها گرفته می‌شود، نمره قبولی هم همان ۱۲ است و هیچ بحرانی در کار نیست.
کاری که جدید است و ما انجام داده‌ایم این است که آقایانی که هیچ اشتغال رسمی در جایی ندارند و به عنوان محصل به حوزه علمیه قم آمده‌اند اینها دروس تفسیر و کلامشان مانند قبل است یعنی اگر در کلاس حضور پیدا کنند نمره قبولی آنها ۱۲ خواهد بود و کسانی که در کلاس حضور نداشته باشند، نمره قبولی آنها ۱۶ محاسبه خواهد شد؛ اما حضور در کلاس درس فقه و اصول برای همه طلاب حضوری الزامی است.
دغدغه جدی مراجع حفظ علمیت حوزه است
این تصمیم به این دلیل گرفته شد که علمیت حوزه حفظ شود، دغدغه جدی مراجع و شورای عالی حوزه این است که مبادا علمیت حوزه آسیب ببیند.
همین دیروز بنده محضر یکی از مراجع بزرگوار رسیدم و ایشان همین نکته را مطرح کردند که مگر رسائل و کفایه و مکاسب کتاب آسانی است که محصلان و طلاب تصور می‌کنند بدون استاد می‌توانند آن را فرا بگیرند؟
شرایط طرح برای طلاب مراکز تخصصی حوزه
البته برای کسانی که اشتغال در مراکز تخصصی دارند، ارفاقی قائل شده ایم، چون شرط قبولی در مراکز تخصصی این است که طلاب باید در درس فقه و اصول حوزه حتماً شرکت کنند؛ ما برای شرکت کنندگان در مراکز تخصصی شرکت در یک درس فقه و یک درس اصول، یعنی دو درس را الزامی کردیم و به لحاظ اشتغالی که در مراکز تخصصی دارند لازم نیست در دروس دیگر شرکت کنند و بقیه درس‌هایشان در همان قالب قبل و با نمره ۱۶ پذیرفته می‌شود.
راه ارتقاء و جهش علمی برای طلاب مستعد باز است
نکته دیگری که مطرح می‌کنند اینکه ما نمی‌توانیم همه این دروس را کلاس برویم و امتحان بدهیم، قبلاً هم بخشی را کلاس می‌رفتیم، امتحان می‌دادیم و چون استعدادمان خوب بود می‌توانستیم پایه بعدی را بدون کلاس به صورت ارتقایی امتحان بدهیم، این را در این طرح دیده‌ایم، این نکته بسیار مهمی است، طلبه در این طرح حدود ۴۵۰ ساعت درس در یک سال انتخاب می‌کند و در کلاس‌ها هم شرکت می‌کند، اگر از نظر استعداد نمرات بالایی بگیرد همچون گذشته می‌تواند در شهریورماه یک پایه دیگر بدون اینکه کلاس رفته باشد امتحان بدهد. این مطابق مصوبات شورای عالی است و اعلام هم کرده ایم.
آیا حداقل ساعت درسی که طلبه باید برای ارتقا انتخاب کند، ۴۵۰ ساعت است؟
فرخ فال: بله حداقل واحدی که بر می‌دارند همین ۴۵۰ ساعت است.
آن وقت شرط معدل دارد، یعنی این ۴۵۰ ساعت اگر طلبه نمراتشان به یک حدی رسید می‌تواند یک پایه را بدون کلاس در شهریور ماه امتحان بدهد؟
فرخ فال: بله این امکان فراهم شده است.
چه اصراری بر اجرای طرح ساماندهی سطوح عالی حوزه دارید؟
فرخ فال: ما به هر صورت موظف هستیم که علمیت حوزه را حفظ کنیم، مشکلات طلاب عزیز و بزرگوار را هم درک می‌کنیم، بنده قبل از اینکه در مدیریت حضور پیدا کنیم طلبه حوزه بوده و هستیم.
نصایح فضلا را هم به جان و دل می‌خریم، یعنی واقعاً معتقد هستیم اگر نکته‌ای و مطلبی را آقایان دارند بفرمایند ما هم استفاده کنیم، حتی بعضی عزیزانی که نظراتی داشتند بنده دعوت کردم تشریف بیاورند مطالبشان را بگویند ما هم مطالبمان را مطرح کردیم؛ به هر صورت خواست مراجع بزرگوار حفظ علمیت حوزه است، و حفظ علمیت حوزه در کنار رعایت مسائل و مشکلاتی که طلاب و محصلین ما دارند باید اعمال شود و ما بر این اساس و با موافقت بزرگان حوزه، این طرح را اجرا کردیم.
برای مشکلات طلبگی چاره اندیشی کردیم
حتی برخی از آقایان فرمودند که شما طلبه را از صبح شنبه تا پایان روز چهارشنبه در اختیار دارید پس کارهایش را چه کند؟ ما در این طرح آوردیم که طلبه به تشخیص خود اگر نیاز دید یک روز می‌تواند به کارهای شخصی خود بپردازد.
خوب این مساله در همه نظام‌های اداری و آموزشی به صورت سخت‌تر رعایت می‌شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد هم طلاب و فضلا و هم اساتید با یک تفاهم خوب این گام جدی را در حفظ علمیت حوزه بردارند. از اساتید و طلاب می‌خواهم که به لطف خدا در اجرای این طرح اهتمام کنند تا وظیفه‌مان را به خوبی انجام دهیم.
براساس برخی آمار شنیده شده حدود ۵۰ درصد طلاب در کلاس شرکت نمی‌کنند، آیا این زمینه‌یابی شده است؟ زمینه‌هایش چیست؟ آیا عدم علاقمندی به دروس است؟ احساس بی‌انگیزگی طلاب برای شرکت در کلاس‌ها چیست و آیا تلاش شده است که موانع برطرف بشود که طلاب با انگیزه بیشتری بیایند؟
فرخ فال: بنده یک جواب نقضی و یک جواب حلی دارم، در هر نظام آموزشی اگر شما حضور در کلاس را به اختیار افراد گذاشتید این مسأله محقق می‌شود؛ الان در سطح یک حوزه، اگر شما گفتید که هر کس می‌خواهد کلاس بیاید و هر کس می‌خواهد نیاید، همین اتفاق می‌افتد، در دانشگاه‌ها اگر اعلام کردید که هر کس می‌خواهد بیاید و هر کس می‌خواهد نیاید، همین اتفاق می‌افتد، آمارتان ممکن است مقداری پایین و بالاتر باشد ولی حقیقتاً همین اتفاق می‌افتد. این جواب، جواب نقضی است که در تمام نظام‌های آموزشی همین است.
حوزه مشهد منضبط شده است
در حوزه مشهد موقعی شرکت طلاب در دروس حوزه، آزاد بود، الان یکی دو سال است که همه منضبط شده‌اند، هر جا شما آزاد بگذارید آن محصل بر اساس تئوری شما برنامه‌اش را تنظیم می‌کند، الان در یک محیط اداری بگویند که فضای مجازی اداری در خانه‌های کارمندان هم هست، هر که می‌خواهد بیاید و هر که می‌خواهد در خانه‌اش کار کند؛ این اتفاق می‌افتد؛ این جواب نقضی ما بود که مطرح کردیم.
جواب حلی این است که به هر صورت در حوزه می‌خواهیم چه کار کنیم؟ دیروز در یک جلسه‌ای از اعاظم و بزرگان راجع به این موضوع بحث شد، بزرگ آن محفل که از بزرگان حوزه است فرمود خوب مگر رسائل و مکاسب و کفایه کتاب‌هایی هستند که کسی بتواند خودش بخواند؟
نشاطی که در کلاس درس هست در آموزش از راه دور نیست
بنده عرض کردم که ما وقتی آزاد گذاشتیم ممکن است بعضی نوار گوش بدهند، اما نشاطی که در کلاس هست، شاگردپروری که در کلاس هست، تأثیر معنویت استاد بر شاگرد که در کلاس هست، انسجام آموزش در محیط حوزه که در کلاس هست در جای دیگر به وجود نمی‌آید. طلاب نامه‌های فراوانی برای بنده نوشته اند که چقدر این کار حضور و غیاب در سال‌های گذشته کار خوبی بود و ما را از بحران‌های روانی نجات داد؛ آقایان طلاب نوشتند ما تصور می‌کردیم حالا آزاد است ما همه درس‌هایمان را با نوار بخوانیم، به همین دلیل کم کم مشکلات روحی پیدا کردیم.
شما حساب کنید کسی صبح تا شب در خانه‌اش نوار و صوت دروس را گوش دهد، چه رنجی خودش می‌برد و چه رنجی زن و بچه‌اش می‌برند، چه مشکلات روحی پیدا می‌کند تا اینکه بیاید در مرکز علم مانند فیضیه؛ اینها اقتضاء می‌کند که واقعآً احیا و حفظ علمیت حوزه و سنگینی دروس کفایه و مکاسب و رسائل حفظ شود و طلاب از استاد بهره علمی و معنوی ببرند.
برخی معتقدند که در گذشته طلاب برای شرکت در درس اجباری نداشتند؛ اما حضورشان و علمیتشان بیشتر از الان بوده است.
فرخ فال: شما در گذشته یک حوزه ششصد نفره در قم داشتید که استاد یکایک شاگردها را می‌شناخت، وقتی یک نفر در کلاس حاضر نمی‌شد استاد می‌رفت سراغش، امروز اینطور نیست، امروز به عنوان مثال آقای حیدری فسایی ۵۰۰ شاگرد دارد که در حضور و غیابش هم دچار چالش می‌شود، امروز دیگر فرق می‌کند، شما یک موقعی حدود ۲۰ هزار طلبه داشتید اما الان ۸۶ هزار طلبه داریم و موقعتی متفاوت است.
خوب به نسبت آمار استادان هم افزایش پیدا کرده است؟
فرخ فال: خوب آمار استادان افزایش پیدا کرده باشد، من می‌خواهم بگویم که این تراکم را چطور می‌خواهید منظم کنید؟
البته منظور ما از حضور طلاب در پای درس انگیزه طلاب است که وجود داشته و اینک این انگیزه کم رنگ شده است.
فرخ فال: این بحث خیلی مفصل است، یکی مسأله روانی است، و الا شما واقعاً اگر کسی بر اساس آیه نفر آمده باشد در حوزه عالم شود، با نوار که کسی عالم نمی‌شود، اگر قرار بود که با نوار عالم شوند همه دانشگاه‌های دنیا را تعطیل می‌کردند و همه به سراغ فضای مجازی می‌رفتند؛ در حالی که این فضای مجازی برای موارد اضطرار است، فضای علمی مورد خواست مراجع و جامعه علمی امروز که حوزه باید پاسخگوی شبهات علمی در جامعه باشد با نوار حاصل نمی‌شود.
حوزه علمیه ششصد نفره قابل نظم پذیری بوده اما الان نه
اگر بناست که علمیت حوزه علمیه قم را حفظ کنیم باید این حوزه را سامان دهیم، یک موقع در این حوزه ششصد نفر طلبه حضور داشتند و قابل کنترل بود، البته سؤال این است که مگر آن موقع که ششصد نفر بودند چند نفر از این ششصد نفر مسئولیت‌های علمی به عهده‌شان آمد؟
آن موقع هم وقتی عدد و رقم را نگاه کنید، می‌بینید که چه اتفاقی می‌افتد؛ ولی امروز حدود ۱۸ هزار نفر در سطوح عالی قم داریم که نیاز به ساماندهی دارند و این طرح در کشور انجام می‌شد و حوزه‌های علمیه مشهد و اصفهان این اقدام را انجام داده بودند، برای چه ما شروع نکنیم؟
هیچ دلیلی برای این نداریم که بگوییم نظم در بی‌نظمی است
هیچ دلیلی برای این نداریم که بگوییم نظم در بی‌نظمی است، این نظم در بی‌نظمی در تاریخی مطرح شد که به عنوان نظم می‌خواستند اعمال نفوذ در حوزه کنند، گفتند که نظم در بی‌نظمی است؛ ولی امروز ما هستیم و کلام امیرالمؤمنین علیه السلام که «علیکم بنظم امرکم» ماییم و خواست مراجع، ماییم و شورای عالی، ماییم و دنیای شبهاتی که علیه ما درست کردند و ما باید پاسخ دهیم، ما حوزه علمیه قم را با وجود بیش از سی مرکز تخصصی و گرایش‌های تخصصی و سطوح عالی باید به گونه‌ای منظم کنیم البته با حفظ سنت‌های حوزه آزاد که این سنت‌ها را ما معتقدیم باید حفظ شود.
طلبه‌ای که سطح عالی تحصیل می‌کند و می‌خواهد در آینده مبلغ حوزه علمیه باشد، وقتی این طلبه خودش درکلاس درس شرکت نکند و ما بخواهیم با اجبار این طلبه را پای درس ببریم چطور می‌تواند در کار تبلیغ موفق باشد؟
فرخ فال: این متد آموزشی دنیاست؛ ما که نمی‌خواهیم بگوییم که حوزه یک بافته جداست، نمی‌خواهیم بگوییم حوزه درست است و کل عالم اشتباه است! مشهد این کار را کرده و خیلی خوب بوده است، اصفهان این کار را کرده و بسیار خوب بوده است؛ چهارصد مدرسه در کشور در حال اجرای طرح هستند، حال چه معنا دارد که از ۱۸ هزار طلبه محصل ما دو هزار و چهارصد طلبه کلاس بروند، بعد وقتی بررسی می‌کنیم که کجا هستند به گزارش‌هایی می‌رسیم در حوزه پاسخگو نیستیم، این یعنی تعطیلی حوزه. عظمت حوزه از دست می‌رود.
خدشه بر هیمنه علمی حوزه شایسته نیست
بنده تصور می‌کنم کسانی که امروز از روی خیرخواهی به دنبال حفظ علمیت حوزه هستند تمام پاسخ‌های خودشان را و تمام جوانب کار را می‌گیرند اما اجازه هم نمی‌دهیم که اگر کسی به خاطر منافع شخصی بخواهد هیمنه علمی حوزه را زیر سؤال ببرد، بالاخره صاحبان این حوزه مراجع هستند، من در همان قدم‌های اول با شورای عالی خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم، این طرح را گزارش دادیم.
می‌گویند این طرح، همان استاد محوری است ولی به صورت ناقص اجرا می‌شود؟
فرخ فال: نه این طرح استاد محوری نیست، با استاد محوری، دروس حوزه آزاد، وضعیت دیگری پیدا می‌کرد، عنوان این طرح ساماندهی دروس سطوح عالی است.
رهبر انقلاب اجرای طرح را منوط به نظر مراجع دانستند
البته محضر مقام معظم رهبری رسیدیم، طرح را گزارش دادیم، حضرت آقا سه مرتبه سؤال کردند که آیا مراجع موافقند؟ عرض کردیم بله؛ آقا فرمودند: بسیار خوب. وقتی ما می‌بینیم که همه ارکان حوزه موافقت می‌کنند، واقعاً نظم یا خوب است و یا بد، ما که قبول نداریم نظم در بی‌نظمی است، این نظم در بی‌نظمی یعنی خلاف کلام امیرالمؤمنین (ع) .
ما باید حوزه‌مان را منظم کنیم، بله باید خلل و فرجی هم بگذاریم که طلبه‌ها مشکلاتشان را برطرف کنند، بنابراین بنده به عنوان یک خدمتگزار وظیفه می‌دانم کاری که مورد تأیید مراجع بوده و در ابتدای امر تأیید مقام معظم رهبری را داشته و الان خواست شورای عالی و خواست همه اساتید سطوح عالی است؛ آن را اجرا کنیم.
همه اساتید سطوح عالی از ما می‌خواهند امنیت تدریس درست کنیم، این چه معنی دارد که یک روز در کلاس ۱۰ طلبه حاضر باشند و فردا هیچ کس به کلاس نیاید؟
با این شکل حضور(حضور اختیاری)، قوام کرسی‌های حوزه آسیب می‌بیند، باید حوزه آزاد با حفظ سنن خوبش منظم شود، یعنی طلبه به اختیار خودش استادش را انتخاب کند؛ اما وقتی انتخاب کرد یک روز بروم و چهار روز نروم، نه؛ عین بقیه محیط‌های علمی حوزه باید منظم شود.
آیا اساتید نشست دوره‌ای با اجرای این طرح موافق هستند؟
فرخ فال: قاطبه اساتید مشکلی با طرح ندارند. وقتی می‌گویید نشست دوره‌ای، ۱۲۹۰ نفر در جلسات نشست شرکت می‌کنند، مرکز مدیریت هم اجلاس می‌گیرد که ۱۲۹۰ نفر شرکت می‌کنند، ما کاری به گروه‌ها و عنوان‌ها نداریم، اساتید حوزه را این ۱۲۹۰ نفر می‌دانیم، بنده تاکنون تا این لحظه هیچ کدام از اساتید سطوح عالی را مخالف این طرح در این پنج سال ندیدم، چه در بخش آخر و چه در بخش‌های گذشته و اگر به گوشم برسد که استادی مخالف است خودم با وی تماس می‌گیرم، جلسه می‌گذارم و بعد از اینکه صحبت‌هایش را گوش دادم یا من او را مجاب می‌کنم یا او مرا مجاب می‌کند و این یک تعامل زیبنده حوزه بین مدیریت و قاطبه اساتید هست و الحمد الله مشکلی در این زمینه تا به حال نداشته‌ایم.
برخی طلاب به شکل اجرای طرح ایراد می‌گیرند و می‌گویند که شیوه پادگانی است، البته من عبارت را نمی‌پسندم، اما شما فرمودید که ما با اساتید و مراجع صحبت کردیم و نظر مراجع را گرفتیم؛ اما این وسط فکر کنم که نظر طلاب مغفول مانده است.
فرخ فال: ما یک بررسی چند ماهه‌ای روی تحصیلات طلاب عزیز کردیم، بگذارید که این خبر خوب را هم بدهم. به هر صورت دغدغه مراجع و رهبری، مهاجرت است؛ در این حوزه باید بخشی مهاجرت کنند، یعنی کسانی که درس نمی‌توانند بخوانند باید مهاجرت کنند.
دغدغه دیگر این است که ما حداقلی برای این محصل باید در نظر بگیریم که زندگی‌اش تأمین شود، در این زمینه هم کاری انجام شده است؟
فرخ فال: برای این موضوعات کارهایی را شروع کرده ایم؛ ولی ما ابتدای مسیر هستیم، و برای رفع مشکلات معبشتی هم یک رتبه پنج هم برای طلاب تعریف شده است.
الان شهریه‌ها در سه رتبه هست که با اجرای طرح، در واقع چهار رتبه می‌شود، یعنی کسانی که ممحض در درس و منظم می‌شوند از لحاظ شهریه، مراجع بزرگوار و مقام معظم رهبری و دفتر حضرت آقا قبول کردند که به هر صورت وضعیت مقداری تغییر کند.
کسانی که نمی‌توانند منطبق با این وضعیت شوند، اگر مدرس، پژوهشگر، مؤلف نیستند و محصل هم نیستند، اینها در چارچوب مهاجرت باید قرار بگیرند آن هم به تناسب.
حمایت جدی مراجع از مهاجرت طلاب
همین دیروز محضر یکی از مراجع محترم بودیم عرض کردم که این دغدغه‌ای که داشتید اجرا می‌شود، فرمودند که هر کس نمی‌تواند اینجا بماند و درس برود و آمادگی مهاجرت دارد، بنده حاضرم اگر قبلاً به تبلیغ می‌رفت و شهریه‌اش قطع می‌شد، شهریه‌ام را قطع نکنم و بلکه آن را دو برابر کنم.
این فکرها شده است، یعنی دو سه ماه مشکلات طلبه‌ها بررسی شده است که چرا مهاجرت نمی‌کنند، چرا درس نمی‌خوانند، اینها همه علت دارد، علت‌ها بررسی شد و یک پکیجی به دست آمد که این پکیج یک مجموعه تصمیم است، هم در آن مهاجرت به خوبی انجام می‌شود، هم حفظ علمیت حوزه می‌شود هم مدرس در جایگاه خودش قرار می‌گیرد و با قوت تدریس می‌کند و هم محصلی هم که دغدغه‌اش درس می‌شود، برای اینکه درس بخواند بقیه کارهایش را کنار می‌گذارد.
هم از نظر شهریه تا حد وسع مراجع و رهبری تأمین می‌کنند که مشکلات کمتر شود و هم نیازمندی‌های نظام در این طرح به خوبی تعریف شده است و ما سطح علمی آنها را سطح علمی ثابت قرار نمی‌دهیم.
در یک کلام می‌خواهم بگویم ما اگر نظر اساتید، مراجع و نظر شورا را گرفتیم، چند ماه نظر طلاب را هم در سایت معاونت آموزش حوزه گرفتیم و هم به طور موردی نظرخواهی کردیم و بعد پیشنهادمان را دادیم، پیشنهاد افزایش شهریه، اضافه شدن یک سطح علمی دیگر اینها همه برای بسته‌ای است که برای حفظ علمیت شده است.
حضرتعالی فرموید می‌خواهید طرح مهاجرت را اجرا کنید، هدف از مهاجرت چیست؟ مثلاً می‌گویید که اگر محقق و پژوهشگر نباشد باید مهاجرت کند، چنین می‌شود که یک طلبه کم سواد و با ضعف علمی به شهرستان برود.
فرخ فال: نه، مهاجرت در قشرهای مختلف اتفاق می‌افتد، بخشی از مهاجرت‌ها در تأمین رده‌های اول جایگاه‌های تبلیغی کشور است مانند مساجد و روستاهای ما، کسی که شش پایه خوانده است می‌تواند برود و آنجا را اداره کند.
بخشی از کسانی که الان در سطوح عالی هستند اینها واقعاً نه توانایی ادامه تحصیل را دارند و نه در کرسی‌های درس شرکت می‌کنند. اینها کسانی هستند که به راحتی مساجد ما را در شهرها می‌توانند پر کنند.
الان چندین هزار مسجد بدون امام جماعت است، اینها را چه کسی باید اداره کند؟ اینها را همین طلاب باید اداره کنند، تاکنون اینجور بود که استاد ما وقتی از اینجا می‌خواست برود شهریه‌اش قطع می‌شد، ادامه تحصیلش مشکل پیدا می‌کرد، خوب اینها را با مراجع حل کردیم که شهریه‌شان قطع نشود، بعضی گفتند اگر استادی بخواهد برای تدریس به شهرستان‌ها مهاجرت کند، دو برابر شهریه می‌دهیم. همچنین برای تحصیل مبلغان و استادان طرح هجرت چاره اندیشیده ایم که بتوانند ادامه تحصیل بدهند.
حمایت شورای عالی حوزه از مهاجرت استادان
شورای عالی مصوبه ای در این زمینه دارد که اساتید بزرگواری که اعزام می‌شوند شهریه‌شان مشکل پیدا نکند و ترمیم هم بشود، حتی بعضی مراجع به من فرمودند که ما یک مبلغی هم می‌دهیم که ایشان می‌خواهد برود و مستقر شود مشکلی نباشد، و بعد کار دیگری که شد این بود که در فضای مجازی هم بتواند ادامه تحصیل بدهد، این شکل اجرایی برای طلاب و استادان مهاجر بسته بود، اما این شیوه اکنون باز شد. یا کسی که مصاحبه علمی درس خارج می‌دهد باید خودش حضور فیزیکی داشته باشد که این برای اساتید مهاجر برداشته شد.
بنابراین به نظر می‌رسد که یک مطالعه وسیعی از سوی رده‌های مختلف حوزه شده و بر اساس آن مطالعات و نظرسنجی‌ها یک پکیجی آماده شده است تا هم بحث مهاجرت طلاب و هم هجرت اساتید حل شود و هم این مساجد ما در کشور بخش زیادش دارای امام جماعت شود.
برخی از فضلای حوزه معتقدند که اگر حرکتی مانند مهاجرت آیت الله مظاهری در نمونه خودش تکثیر شود و این اتفاق در استان‌های مختلف بیافتد یک پویایی هم از نظر تبلیغی و هم تشکیل حوزه علمیه بزرگ در استان‌ها صورت می‌گیرد، این را تا حالا شده است که به علما پیشنهاد دهید؟
فرخ فال: آقایان دنبال هستند، دفتر مقام معظم رهبری هم دنبال این مساله بودند، تاکنون آن حدی که بنده ارتباط دارم دنبال این بودند که به هر صورت اگر در استانی و در شهری این خلأ را داریم آن را پر کنیم، می‌بینید که برخی از اساتید حوزه را دفتر رهبری برای حضور در اردبیل، کردستان و در جاهای مختلف معرفی کردند و همین آقایان اساتید را آنجا مستقر کردند.
اما از علمای مشهور این اتفاق نیافتده است.
فرخ فال: ما باید کار را شروع کنیم. اگر شروع کنیم و ما را متوقف نکنند در ابعاد مختلف دفتر آقا و مراجع هم این آمادگی را دارند که ان‌شاء‌الله قم با آن هیمنه‌اش باقی بماند اما مشکلات کشور هم برطرف شود.
شایعه شده است، کسانی که در درس غیبت کنند باید سربازی بروند؟
فرخ فال: تکذیب یک شایعه درباره ارتباط قانون جدید آموزش با سربازی طلاب
اصلاً این حرف نبوده است، بنده این را تکذیب می‌کنم، نه شهریه این عزیزان مشکل پیدا می‌کند نه نظام وظیفه این عزیزان مشکل پیدا می‌کند، آنچه که الان اعلام کرده‌ایم این است، کسانی که می‌خواهند امتحان دهند یا باید شاغل باشند و غیر حضوری تحصیل کنند، یا محصل حضوری هستند و باید در کلاس درس حاضر شوند و یا کسانی هستند که اینها یک پایه تحصیلی را حضوری خوانده‌اند، شرایط ارتقایی دارند، بدون کلاس در آن پایه بعدی در شهریور امتحان دهند، این چارچوب برای همه هست.
بعضی گفته‌اند که ما سال قبل در کلاس شرکت کردیم ولی امتحان ندادیم، آیا اکنون باید دوباره در کلاس درس شرکت کنیم؟
فرخ فال: تمام کسانی که در سال‌های گذشته حضور در درس داشتند حضورشان را می‌پذیریم، این را اعلام کنید و اعلام هم شده است. یعنی حضوری که ثبت شده باشد برای ما پذیرفتنی است.
اگر کسی بخواهد استادی غیر از اساتیدی که رسمی هستند انتخاب کند، راه حلی برای آن تعریف کرده اید؟
فرخ فال: استادان بر اساس همین طرح ساماندهی که اساتید و مراجع و شورای عالی پذیرفته اند انتخاب و معرفی می‌شوند؛ زیرا انتخاب استاد راهکار دارد، بر آن اساسی که مورد توافق ما و مراجع و شورای عالی شد و محضر آقا هم گزارش کردیم در این چارچوب هر کس استاد باشد لیست خام در اختیارش قرار می‌گیرد، پر می‌کند، تأیید می‌کند و ما ولو در سال‌های گذشته باشد برای سال تحصیلی جدید می‌پذیریم.
با اجرای این طرح بحث اسکان طلاب چه گونه انجام می‌شود؟
فرخ فال: ما حضور در کلاس را از همه طلاب می‌خواهیم و باید در کلاس درس شرکت کنند. اگر طلبه ای شاغل است باید غیر حضوری ادامه تحصیل بدهد. مثلا اگر طلبه ای در تهران شاغل است و حضورش در قم ممکن نیست یا باید حضور در درس داشته باشد؛ یا اینکه پرونده‌اش را به تهران منتقل کند و در پای درس استاد حوزه شرکت کند، زیرا هم اینک در تهران از پایه یک تا درس خارج وجود دارد یا اینکه به صورت غیرحضوری درس بخواند.
برخی طلاب پیشنهادی کرده بودند که بخشی از کسانی که در حوزه مستعد هجرت هستند حوزه بقیه بیمه‌شان را بدهد و بازنشستگی تأمین اجتماعی بگیرند، تا آنها بتوانند به کار تبلیغی بپردازند، شما این طرح را می‌پذیرید؟
فرخ فال: آن مربوط به ما نیست بلکه مربوط به مرکز خدمات است.
در رابطه استاد و شاگرد چه؟ اینکه فرمودید خیلی مهم است، یکی از طلبه‌ها تعریف می‌کرد سال گذشته یک روز کلاس نرفته بود و استادش زنگ زده بود و گفته بود که چرا نیامدی، من گفتم که برو پای آن استاد را ببوس، نظر شما درباره ارتباط عاطفی استادان با شاگردان چیست؟
فرخ فال: خیلی مهم است، دیروز آیت الله استادی همین مطلب را در افتتاحیه گفتند که ما به امید روزی هستیم به جز دروس پانصد و هزار نفره مراجع که لازم هست، بقیه دروس اینقدر محدود شود که این ارتباط و تعامل بین شاگرد و استاد محقق شود، بله ما اگر روزی تعداد اساتیدمان آنقدر زیادتر شود و مدرس‌هایمان متعدد و متکثر شود و این محقق شود این بهترین بازدهی را در سطوح مختلف دارد.
مرکز مدیریت برای افزایش تعامل استاد و شاگرد کاری کرده است؟
فرخ فال: بله. گام‌های اولیه را برداشته ایم و هم اینک در سامانه اساتید آقایان توانستند این ارتباط را در فضای مجازی به صورت مستمر ایجاد کنند، یعنی اساتید، لیست شاگردانشان را در سایت می‌بینند، نمره‌اش را ملاحظه می‌کنند، می‌توانند از طریق سامانه به آنها پیامک بدهند، ارتباط برقرار کند، شاگردان هم می‌توانند در همان فضا سوالات خود را مطرح کند، این کار انجام شده است ولی آن ارتباط شفاهی و حضوری که خیلی مؤثر است نیاز به توسعه دارد.
معمولاً برخی عادت کرده‌اند قوانین را دور بزنند آیا در اینجا نظارتی هست؟
فرخ فال: در این چهار سال گذشته گروه‌های نظارتی داشته‌ایم و بعضی از لیست‌های حضور و غیاب کاملاً ابطال شد، در یک مورد حضور و غیاب حدود هشتصد تا هزار طلبه‌اش ابطال شد، مجوز تدریس اسناد هم دچار مشکل شد که البته بعد از اینکه آن استاد صداقت و سلامتش محرز شد و معلوم شد تسامحی شده است و به گردونه برگشت؛ اما آن حضورهای غیر واقعی برنگشت.
پس یک نظارت ثانویه‌ای وجود دارد؟
فرخ فال: بله ما در این چند سال حضور غیر محسوس و بررسی و نظارت غیر محسوس داشته‌ایم هم در کار حضور و غیاب‌ها و هم نماینده‌ها که مطمئن باشند این راهکاری که برای حفظ علمیت حوزه با حفظ ارزش‌های حوزه آزاد هست، فکر همه جوانب آن شده است.
همزمانی اجرای این طراح با انتصاب مدیر جدید حوزه‌های علمیه این شائبه را ایجاد می‌کند که این طرح نخستین طرح آیت الله اعرافی است و ایشان چنین پیشنهادی را مطرح کرده اند؟
فرخ فال: این طرح با هماهنگی مدیریت جدید بوده است. ما مدیریت جدید را از خود حوزه و کمک به ایشان را وظیفه شرعی می‌دانیم. ضمن اینکه این طرح در دوران سه مدیریت انجام شده است یعنی در طول این طرح سه مدیر در حوزه عوض شده است؛ بنابراین در هر سه نوع مدیریت بنده دستبوس همه اینها بوده‌ام و ارادت به اینها دارم و اول طرح را برای خود اینها توضیح دادم و خود عزیزان هم می‌دانند و هر کس بخواهد که مدیریت را به چالش بکشد چه مدیریت‌های گذشته و چه مدیریت کنونی خودمان برخورد خواهیم کرد.
این طرح تثبیت مدیریت است؛ یعنی یک مدیریت با صلابت مدیریتی است که علمیت حوزه را تضمین کند، این طرح در طول سه مدیریت تضمین کننده مدیریت با صلابت حوزه علمیه است.
فرموده اند “بزرگان نگران علمیت حوزه ها هستند ”
دغدغه این بزرگواران محترم . اما بنده یه سوال جدی دارم.
چرا تصور می کنیم علمیت حوزه به رسائل و مکاسبه؟ علمی که کار آمدی نداره چه ارزشی داره؟
الان این همه مجتهد و استاد درس خارج در قم داریم. غیر از تدریس همین دروس به طلبه های پایین تر و بعضا آماده کردن رساله عملیه چه فایده دیگه ای داره؟
چرا از این همه مجتهد فعلی، ما هیچ تولیدی در علوم انسانی و نیاز های واقعی جامعه نمی بینیم؟؟ چرا حوزه خودش رو مسئول نا به سامانی فرهنگی مملکت نمی دونه؟
با سلام
فرموده اند هرکس نمی خواهد می تواند هجرت کند واز قم برود.
یعنی در سایر شهرستان ها خواندن رسائل و مکاسب اجباری نیست؟؟
چرا تبلیغ رو مساله ای ساده، درجه چندم و حقیر در نظر می گیریم؟ آیا خود تبلیغ نیاز به آموزش نداره؟
الان دوره های تخصصی تبلیغ ۳-۴ سال طول می کشه؟ اگه بنده بخوام این ۴ سال رو متمرکز در یادگیری مهارت های تبلیغی باشم و اصلا هم نخوام رسائل و مکاسب بخونم باید چه کار کنم؟؟
سلام
علت اصلی مخالفت طلاب با این طرح این است که در اصل خواندن این دروس فایده ای نمی بینند.
اکثر طلبه ها( به دلالیل مختلف) قصد مجتهد شدن ندارند. پس چرا باید رسائل و مکاسب و کفایه بخوانند. رسایل و کفایه، فقط مناسب کسانی است که می خواهند تخصیی فقه کار کنند اما کسی که می خواهد متخصص در کلام فلسفه تفسیر و… شود چه نیازی به این رسائل و مکاسب دارد؟؟؟
اصل لزوم گزراندن این دروس برای همه طلبه ها مخدوش است.
چر باید در تخصص در فقه و اصول برای همه طلاب اجباری باشد؟
موافقم