شبکه اجتهاد اجتهاد و اصول فقه, حکومت و قانون, اقتصاد و بازار, عبادات و مناسک, فرهنگ و ارتباطات, خانواده و سلامت
اختصاصی شبکه اجتهاد: یکی از زیباترین و مهمترین مباحثی که در سالهای اخیر مورد توجه و بررسی اندیشمندان اسلامی قرار داشته، موضوع سبک زندگی اسلامی و شاخص‌های ارزشمند آن است. تهاجم همه جانبۀ فرهنگ‌های غربی و سکولار به سرزمین‌های اسلامی، لزوم توجه به چیستی و شاخص‌های سبک زندگی اسلامی را دو چندان نموده است. یکی از راه‌های بدست آوردن شاخص‌های سبک زندگی اسلامی دقت و توجه در زندگی اولیای دینی و اسلامی است، به یقین این مقربان درگاه الهی در زندگی خود مؤلفه‌های را رعایت می‌کردند که به کار بستن و احیای آن مؤلفه‌ها در زندگی فردی و اجتماعی نقش به سزایی در تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی خواهد داشت.
امام‌رضا(ع) زیباترین الگوی زندگی
زندگی نورانی امام‌رضا(ع) مملو از شاخص‌های زیبای درست زیستن است، که نه تنها عالمان شیعی بلکه بزرگان اهل سنت نیز به آن اعتراف داشته و زیبایی‌های زندگی این امام همام را به رشته تحریر درآورده‌اند، سیره و سخنان امام‌رضا(ع) همچون گنجیه‌ای پربها، می‌تواند زندگی‌های افراد را رونق بخشد و زندگی سعادتمندی را برای انسانها به ارمغان آورد. هرچند در این نوشتار و حتی صدها نوشته دیگر نمی‌توان به تمام جوانب و شاخص‌های درست زیستن در کلام امام‌رضا(ع) اشاره کرد ولی به هرحال، آب دریا را گر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید؛ ازینرو در این مجال با تکیه بر یکی از جملات زیبا و اخلاقی امام‌رضا(ع) سعی می‌شود به گوشه‌ای از شاخص‌های سبک زندگی رضوی اشاره کنیم.
تصویر کلّی از اخلاق امام‌رضا (ع)
«ابراهیم‌بن‌عباس» دربارۀ روش اخلاقی آن حضرت می‌گوید: “مَا رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع جَفَا أَحَداً بِکلَامِهِ قَطُّ وَ مَا رَأَیْتُ قَطَعَ عَلَى أَحَدٍ کلَامَهُ حَتَّى یَفْرُغَ مِنْهُ وَ مَا رَدَّ أَحَداً عَنْ حَاجَهٍ یَقْدِرُ عَلَیْهَا وَ لَا مَدَّ رِجْلَیْهِ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا اتَّکأَ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ شَتَمَ أَحَداً مِنْ مَوَالِیهِ وَ مَمَالِیکهِ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ تَفَلَ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ یُقَهْقِهُ فِی ضَحِکهِ قَطُّ بَلْ کانَ ضَحِکهُ التَّبَسُّمَ وَ کانَ إِذَا خَلَا وَ نُصِبَتْ مَائِدَتُهُ أَجْلَسَ مَعَهُ عَلَى مَائِدَتِهِ مَمَالِیکهُ حَتَّى الْبَوَّابِ وَ السَّائِسِ وَ کانَ ع قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَى الصُّبْحِ وَ کانَ کثِیرَ الصِّیَامِ فَلَا یَفُوتُهُ صِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الشَّهْرِ وَ یَقُولُ ذَلِک صَوْمُ الدَّهْرِ وَ کانَ ع کثِیرَ الْمَعْرُوفِ وَ الصَّدَقَهِ فِی السِّرِّ وَ أَکثَرُ ذَلِک یَکونُ مِنْهُ فِی اللَّیَالِی الْمُظْلِمَهِ فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ رَأَى مِثْلَهُ فِی فَضْلِهِ فَلَا تُصَدِّقُوهُ؛[۱] هرگز ندیدم آن حضرت، با سخن خود در حق کسی جفا کند (و مورد اهانت و آزار قرار دهد) و یا کلام کسی را قبل از آنکه پایان یابد، قطع کند. نیاز نیازمندان را برآورده می‌ساخت و هرگز حاجتمندی را که توان انجام حاجت او را داشت، رد نمی‌کرد. هرگز پای خود را نزد دیگران دراز نمی‌کرد. و هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی‌داد. و هرگز ندیدم غلامان و خدمۀ خود را دشنام دهد. هرگز ندیدم که آب دهان بیندازد و ندیدم که در جمع با صدای بلند بخندد؛ بلکه خنده اش تبسّم بود. وقتی سفره پهن میکرد، بردگان و خدمه و حتی دربانها و نگهبانان نیز با او بر سفره می‌نشستند. شبها کم میخوابید و بسیار بیدار بود بیشتر شبها از ابتداى شب تا صبح شب زندهدار بود خیلى روزه میگرفت روزه سه روز در ماه از او فوت نمیشد میفرمود این سه روز روزه تمام عمر است خیلى کمک میکرد و صدقه میداد در پنهانى بیشتر در شبهاى تاریک چنین کارى را میکرد هر کس بگوید چون او در مقام و شخصیت دیده است باور نکنید!».
شاخص اول: عدم ظلم به دیگران
در این روایت نورانی به خوبی می‌توان شاخص‌های زیبای زندگی رضوی رو مشاهده کرد، در ابتدای روایت اولین ویژگی حضرت عدم ظلم و جفادر حق دیگران معرفی شده است، یک مسلمان واقعی باید زندگی خود را به گونه‌ای سامان دهد که هیچ‌گاه به دیگری ظلم نکند. امام‌رضا(ع)این چنین بود که حتی با زبان به دیگران ظلم و جفا نمی‌کرد: «مَا رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع جَفَا أَحَداً بِکلَامِهِ قَطُّ؛[۲] هرگز ندیدم آن حضرت، با سخن خود در حق کسی جفا کند (و مورد اهانت و آزار قرار دهد». در ادامه فراز اول روایی می‌گوید هیچ‌گاه حضرت کلام دیگری را قطع نکرد چرا این رفتار ناپسند به گونه‌ای موجب ظلم و بی‌احترامی به طرف مقابل است: “وَ مَا رَأَیْتُ قَطَعَ عَلَى أَحَدٍ کلَامَهُ حَتَّى یَفْرُغَ مِنْهُ؛[۳] و یا کلام کسی را قبل از آنکه پایان یابد، قطع کند».
شاخص دوم: توجه به نیاز نیازمندان
دومین و زیباترین شاخص زندگی رضوی توجه به نیازمندان است. «وَ مَا رَدَّ أَحَداً عَنْ حَاجَهٍ یَقْدِرُ عَلَیْهَا؛[۴] نیاز نیازمندان را برآورده می‌ساخت و هرگز حاجتمندی را که توان انجام حاجت او را داشت، رد نمی‌کرد» ارزش و اهمیت انفاق به اندازه‌ای است که. خداوند متعال در قرآن مجید در بیش از هشتاد آیه موضوع انفاق و لزوم دستگیری از نیازمندان و اهمیت و ارزش این شاخص قرآنی و اسلامی را مورد توجه قرار داده؛ تا آنجا که در اولین آیات قرآن، خدواند انفاق را از صفات بارز متقین بیان میکند: «وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ؛ [بقره/۳]و از تمام نعمتها و مواهبى که به آنان روزى دادهایم، انفاق مىکنند».
در روایات اسلامی، بر این مسئله تأکید بسیار شده و در حدیثی از پیامبر اکرم وارد شده که: «الصدقه تکسر ظهر الشیطان ؛ صدقه کمر شیطان را می‌شکند». خداوند می‌فرماید چیزی را که شما انفاق می‌کنید، من عوض آن را می‌دهم:”وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛[سبأ/۳۹] و هر چیزی را که در راه او انفاق کنید، عوض آن را می‌دهد و او بهترین روزی دهندگان است».
پرهیزکاران، انفاق کردن را کم شدن مال نمی‌دانند، بلکه غنیمت می‌شمارند، ولی کسانی که از معارف قرآن بهره‌ای ندارند و از سویی به دنیا علاقه‌مند هستند، انفاق کردن را غرامت می‌دانند.
شاخص سوم: نهایت ادب، رعایت آداب اجتماعی
از جمله زیبایی زیباترین ویژگیهای زندگی رضوی تواضع و فروتنی و عدم تکبر در برابر سایر افراد است. حضرت با توجه به اینکه در بالاترین موقعیت اجتماعی و دینی و سیاسی بودند هیچ‌گاه رفتار متکبرانه و غیر اخلاقی از خود نشان ندادند از این راوی شاخص‌های اخلاقی از حضرت بیان میکند که گویایی تواضع ودریایی فضائل اخلاقی امام‌رضا(ع) است.”وَ لَا مَدَّ رِجْلَیْهِ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا اتَّکأَ بَیْنَ یَدَیْ جَلِیسٍ لَهُ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ شَتَمَ أَحَداً مِنْ مَوَالِیهِ وَ مَمَالِیکهِ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ تَفَلَ قَطُّ وَ لَا رَأَیْتُهُ یُقَهْقِهُ فِی ضَحِکهِ قَطُّ بَلْ کانَ ضَحِکهُ التَّبَسُّمَ؛[۵] هرگز پای خود را نزد دیگران دراز نمی‌کرد. و هرگز در حضور دیگران به چیزی تکیه نمی‌داد. و هرگز ندیدم غلامان و خدمۀ خود را دشنام دهد. هرگز ندیدم که آب دهان بیندازد و ندیدم که در جمع با صدای بلند بخندد؛ بلکه خنده اش تبسّم بود».
شاخص چهارم: نهایت تواضع و فروتنی
همنشینی با فقرا و همسفره شدن با ایشان و عدم کنار گیری از ایشان یکی دیگری از شاخص‌های زندگی رضوی است که در زندگی امام‌رضا(ع) نمود ویژه داشته است.«وَ کانَ إذا خَلا وَ نَصَبَ مائِدَتَهُ أجلَسَ مَعَهُ عَلى مائِدَتِهِ مَمالیکهُ وَ مَوالیهِ حَتَّى البَوّابَ السّائِسَ؛[۶] هرگاه سفره اش را پهن مى کرد غلامان و خدمتکاران خود و حتى دربان [و] مِهتر اسبان را با خود سر سفره مى‌نشاند».
شاخص پنجم: توجه به بندگی و عبودیت خدای متعال
«وَ کانَ ع قَلِیلَ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ کثِیرَ السَّهَرِ یُحْیِی أَکثَرَ لَیَالِیهِ مِنْ أَوَّلِهَا إِلَى الصُّبْحِ وَ کانَ کثِیرَ الصِّیَامِ فَلَا یَفُوتُهُ صِیَامُ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فِی الشَّهْرِ وَ یَقُولُ ذَلِک صَوْمُ الدَّهْرِ؛[۷] شبها کم میخوابید و بسیار بیدار بود بیشتر شبها از ابتداى شب تا صبح شب زندهدار بود خیلى روزه میگرفت روزه سه روز در ماه از او فوت نمیشد میفرمود این سه روز روزه تمام عمر است».
این پنج شاخص تنها گوشه‌ای از مؤلفه‌های سبک زندگی اسلامی است که در زندگی امام‌رضا(ع) تجلی نموده است. یقیناً برای رسیدن به مدینه فاضله و دستیابی به قله‌های رفیع زندگی اسلامی لازم است به جوانب مختلف زندگی ائمه اطهار(ع) توجه نمود، تا اینکه به درستی بتوان راه صحیح درست زندگی کردن را بدست آورد.
……………………………………………..
پی‌نوشت:
[۱]. بحار الأنوار، ج۴۹، ص۹۰، ح۴.
[۲]. همان.
[۳]. همان.
[۴]. همان.
[۵]. همان.
[۶]. همان.
[۷]. همان.
